Της Μαριαλένας Σπυροπούλου
«Life, liberty and the pursuit of happiness» (ζωή, ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας) είναι η φράση που αντικατέστησε την περίφημη τριλογία του John Lock και του Thomas Jefferson «life, liberty and property», οι οποίοι μετά τη ζωή και την ελευθερία προέταξαν στην πρώτη γραμμή και την περιουσία, και τελικά έμεινε χαραγμένη στο μυαλό κάθε Αμερικανού αλλά και κάθε Δυτικού ανθρώπου πλέον, μετά την ανακήρυξη της αμερικανικής ανεξαρτησίας στις 4 Ιουλίου. Η ευτυχία, λοιπόν, και η επιδίωξή της στην πρώτη γραμμή για κάθε άνθρωπο που σέβεται τον εαυτό του. Πώς μπορούμε άραγε να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, ειδικά τώρα που η περιουσία φαίνεται να έχει περάσει σε άλλων χέρια; Πώς θα περάσουμε καλύτερα τη ζωή μας; Πώς θα βρούμε τον πραγματικό μας στόχο; Την πραγματική μας ταυτότητα; Ή θα εκμεταλλευθούμε τις δυνατότητές μας σαν άλλη ανθρώπινη μηχανή στο έπακρο, προκειμένου να βγαίνουμε κερδισμένοι στις συναλλαγές μας, τις συναναστροφές μας, στον απολογισμό της ζωής μας;
Η έννοια της ευτυχίας φαίνεται σαν ένας εξιδανικευμένος αυτοσκοπός της ζωής όλων, όπου κάποιοι την κυνηγούν με μανία, όπως ο σκύλος την ουρά του, και άλλοι αφήνονται στον συμβιβασμό της σπανιότητας του φαινομένου. Τι είναι αυτή η περίφημη Ευτυχία; Είναι μία; Είναι ίδια για όλους; Είναι συνταγή; Είναι κατευθυντήρια; Είναι μοιραία;
Πρόσφατα ανακοινώθηκαν μερικά συμπεράσματα για το ποιος είναι περισσότερο ευτυχισμένος, τα οποία εξήχθησαν από έρευνες που έγιναν σε όλο τον πλανήτη από τη Βάση Δεδομένων της Παγκόσμιας Ευτυχίας στο Ρότερνταμ. Και μόνο ότι μια βάση δεδομένων αποκαλείται της Παγκόσμιας Ευτυχίας ακούγεται σαν αστείο. Οπως λέμε Παγκόσμια Ομορφιά, Παγκόσμια Υγεία, η Παγκόσμια Ευτυχία φαντάζει κάτι ακόμα πιο μακρινό, ένα κρύο αντικείμενο προς διερεύνηση πάνω στο κρεβάτι του νεκροτόμου, τη στιγμή που έχει εκπνεύσει ο ασθενής. Σε μια γρήγορη αναζήτηση στο Διαδίκτυο η ευτυχία γίνεται συνεχώς αντικείμενο μελέτης, με τη διεθνή αλλά και ελληνική βιβλιοπαραγωγή να εκδίδει, να αναγιγνώσκει και να προτείνει βιβλία με κυρίαρχο το πρόταγμα «Ευτυχία». Σαν να λέει ο κάθε αρμόδιος, ερευνητής, ψυχολόγος, σοφός, ιερέας, φιλόσοφος, ποιητής ότι η ευτυχία υπάρχει, καθίστε να σας πούμε εμείς πού να την αναζητήσετε.
Οπως όμως και με τον έρωτα, που είναι στο ζενίθ των ευχών που κάνει κρυφά και φανερά ο σύγχρονος άνθρωπος σε μια ναρκισσιστική και φρενήρη εποχή, έτσι και για την ευτυχία, λίγοι είναι αυτοί που θα πουν «όχι ευχαριστώ, δεν θα πάρω».
Η ευτυχία, όμως, είναι συνάρτηση πολλών πραγμάτων. Επιθυμούμε την ευτυχία, όπως επιθυμούμε τον πλούτο, την καλή ζωή, τα νιάτα, την ομορφιά κ.λπ., χωρίς να κουνήσουμε το δαχτυλάκι μας. Επιθυμούμε κατά βάθος να ξαπλώσουμε στο κρεβάτι μας και να είμαστε ευτυχισμένοι. Υπάρχουν σίγουρα άνθρωποι που κληρονόμησαν την καλύτερη προϋπόθεση, ωραία παιδικά χρόνια, και για αυτούς τα πράγματα στην ενήλικη ζωή αποδεικνύονται ευκολότερα από άλλους. Εχουμε όμως σκεφτεί τι τη θέλουμε την ευτυχία; Ποιος είναι ο δρόμος να την κατακτήσουμε; Τι αποτελεί ευτυχία για εμάς; Γιατί την έχουμε ταυτίσει με τη νιρβάνα; Αντέχουμε να κινήσουμε τα νήματα για να τη συναντήσουμε; Και γιατί πιστεύουμε ότι ξέρουμε τι γεύση έχει η ευτυχία και δεν είναι και αυτή αλλοιωμένη σαν αίσθηση, διαστρεβλωμένη μέσα από ένα matrix εικόνων, αισθήσεων και ιδεών ενταγμένων σε ακόμα ένα καταναλωτικό παιχνίδι, σε ένα σόφισμα του μάρκετινγκ.
Ο ευτυχισμένος άνθρωπος θα έπρεπε να είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος. Αρα και μόνος. Ενας άνθρωπος που αντέχει να περάσει γόνιμα και διαλλακτικά τα πένθη του. Που αντέχει να υπομένει, να χτίζει και να διαλύεται, να ξανασηκώνεται. Να βλέπει να προστίθεται σοφία και γνώση σε κάθε του κίνηση, σε κάθε του εξέλιξη. Ο ευτυχής άνθρωπος ίσως να είναι ολιγαρκής. Υπομονετικός. Στωικός. Φιλοσοφημένος. Δεν είναι αχόρταγος. Δεν είναι άπληστος. Δεν είναι ανώριμος. Δεν ζητά από τους άλλους. Αρκείται και καλωσορίζει όσα φέρνει η ζωή του και κοιτά τι θα κάνει με αυτά. Εχει επεξεργαστεί το παρελθόν του και έχει συμφιλιωθεί με το ταβάνι του.
Ο Φρόιντ έγραψε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης και οι περισσότεροι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης. Ισως τελικά και η έννοια της ευτυχίας να μην είναι αυτό που πιστεύουμε. Γιατί αναδύεται από αυτό που λείπει και όχι από αυτό που περισσεύει. Αρα το ερώτημα δεν πρέπει να τεθεί στο πώς θα γίνουμε αλλά στο εάν αντέχουμε…
