Τα φυσικά προϊόντα των φυτών Ινδική και Ηρεμη Κάνναβη (Cannabis Indica και Sativa, αντίστοιχα), όπως η μαριχουάνα και το χασίς, θεωρούνται πλέον από τη σύγχρονη βιοϊατρική υψηλής θεραπευτικής αξίας ψυχοτρόπες ουσίες.
Εντούτοις, παρά τις πολυάριθμες και καλά επιβεβαιωμένες εφαρμογές τους στη θεραπευτική διαφόρων παθήσεων, παρά το πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής τους και παρά τις σχετικά περιορισμένες παρενέργειες και αρνητικές συνέπειες από τη λελογισμένη κατανάλωσή τους, οι ουσίες αυτές εξακολουθούν να απαγορεύονται και να διώκονται από τον Νόμο στις περισσότερες «πολιτισμένες» χώρες της Δύσης.
Κλείνοντας το τρίπτυχο αφιέρωμά μας στις ψυχοδηλωτικές ουσίες και στην ιατρική τους χρήση, κρίναμε, δεδομένης της ευρύτατης χρήσης της κάνναβης, ότι θα ήταν όχι μόνο γνωστικά αλλά και πολιτικά επωφελές να παρουσιάσουμε τις πιο πρόσφατες και επιστημονικά αδιαμφισβήτητες κατακτήσεις σχετικά με τη δράση των ψυχοτρόπων συστατικών της κάνναβης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, και μέσω αυτού την ιαματική λειτουργία της στο σύνολο του οργανισμού. Με την ελπίδα ότι θα αναδειχθούν τα ιδιοτελή κοινωνικοοικονομικά αίτια που, ελλείψει επιστημονικών αιτιάσεων, εξακολουθούν να επιβάλλουν την ανορθολογική απαγόρευση ακόμη και της θεραπευτικής χρήσης της κάνναβης.
→Ενώ η μαριχουάνα και το χασίς, τα φυσικά αλλά απαγορευμένα προϊόντα του φυτού κάνναβη, έχουν αποδεδειγμένα θεραπευτικές και ιαματικές ψυχοδραστικές ιδιότητες, τα συνθετικά κανναβινοειδή των φαρμακευτικών εταιρειών δεν διαθέτουν τις ίδιες ιδιότητες. Και, μολονότι νόμιμα, η χρήση τους προκαλεί συχνά παρενέργειες στον ανθρώπινο οργανισμό
Γράφει ο Σπύρος Μανουσέλης
Μολονότι ο ακριβής βιοχημικός και νευρολογικός μηχανισμός δράσης των ενεργών συστατικών του φυτού κάνναβη άρχισε να αποκαλύπτεται μόλις τα τελευταία χρόνια, οι θεραπευτικές και ευφορικές ιδιότητές του ήταν γνωστές κυριολεκτικά από χιλιετίες.
Τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα χρήσης της κάνναβης τα βρίσκουμε στην Ταϊβάν και στην Κίνα πριν από περίπου 6 χιλιάδες χρόνια, ενώ σπόροι κάνναβης βρέθηκαν και στη σημερινή Ρουμανία σε θρακικό τάφο που χρονολογείται στα 3000 π.Χ. Απ’ ό,τι φαίνεται, το «μαγικό φυτό» συνοδεύει τις μεταναστεύσεις των ινδοευρωπαϊκών φυλών και πιθανώς έφτασε στην Ευρώπη μέσω των Σκυθών. Ο Ηρόδοτος μας διηγείται ότι οι Σκύθες έριχναν σπόρους κάνναβης σε χάλκινα τρίποδα, και οι μεθυστικοί ατμοί που δημιουργούνταν συνόδευαν τις θρησκευτικές τελετουργίες και τις γιορτές τους, γεγονός που επιβεβαιώθηκε το 1940 από αρχαιολογικά ευρήματα σε σκυθικούς τάφους στα σύνορα μεταξύ Μογγολίας και Σιβηρίας.
Οι πρώτες γραπτές αναφορές για τη χρήση κάνναβης απαντούν σε πανάρχαια κινεζικά βιβλία βοτανοθεραπευτικής και σε αιγυπτιακούς ιατρικούς παπύρους (του 1700 π.Χ.). Αλλά και στην αρχαία ελληνική γραμματεία υπάρχει πλήθος αναφορών στη χρήση κάνναβης για θρησκευτικούς-τελετουργικούς, ψυχαγωγικούς σκοπούς. Οσο για τη θεραπευτική της χρήση, υπάρχουν μαρτυρίες στα ιατρικά έργα του Διοσκουρίδη, του Αρχιγένη, του Σωρανού και του Απολλόδωρου Δαμασκηνού. Επίσης ο Γαληνός και πολλοί γιατροί της ελληνιστικής εποχής είχαν επίγνωση των ψυχοδραστικών και ευφορικών ιδιοτήτων του φυτού, δεν υπάρχουν ωστόσο σαφείς αναφορές και για τη θεραπευτική χρήση του.
Εκ φύσεως «φτιαγμένοι» ή η ενδογενής μαριχουάνα
Η πολύ συνοπτική αναφορά μας στην προϊστορία της θεραπευτικής χρήσης της κάνναβης μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το μέγεθος της επανάστασης που συντελείται στις μέρες μας. Μόνο πρόσφατα καταφέραμε, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, να γνωρίσουμε την ακριβή χημική δομή και τη δράση των ενεργών συστατικών της κάνναβης (οι διάφορες τετραϋδροκανναβινόλες), και συνεπώς να εξηγήσουμε επιστημονικά τη θεραπευτική τους επίδραση.
Ομως, ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη ότι κάθε φυσιολογικός ανθρώπινος εγκέφαλος παράγει καθημερινά ουσίες παρόμοιες με τα ενεργά συστατικά που υπάρχουν στη μαριχουάνα και στο χασίς. Αυτές οι ενδογενείς ψυχοδραστικές ουσίες ονομάζονται «ενδοκανναβινοειδή», και μάλιστα επιτελούν τις ίδιες ακριβώς λειτουργίες με τα εξωγενή φυτικά κανναβινοειδή που εισβάλλουν στον εγκέφαλό μας όποτε καταναλώνουμε μαριχουάνα ή χασίς.
Μήπως τελικά, χωρίς ποτέ να το συνειδητοποιούμε, είμαστε όλοι εγγενώς ή εκ φύσεως «μαστούρηδες»; Κατά κάποιον τρόπο, η απάντηση είναι θετική: τα φυτικά κανναβινοειδή, και ειδικά η Δ-9-τετραϋδροκανναβινόλη ή THC, που θεωρείται ο βασικός υπαίτιος για την ψυχοδηλωτική δράση της κάνναβης, δρα στα ίδια ακριβώς εγκεφαλικά κέντρα όπου δρουν και τα ενδοκανναβινοειδή, και μάλιστα με τον ίδιο ακριβώς βιοχημικό μηχανισμό. Η βασική διαφορά έχει να κάνει με τα επίπεδα συγκέντρωσης: τα ενδοκανναβινοειδή παράγονται σε πολύ μικρότερες ποσότητες και δρουν πολύ πιο επιλεκτικά απ’ ό,τι τα ενεργά συστατικά της μαριχουάνας και του χασίς.
Για την ακρίβεια, δεν είναι τα ενδοκανναβινοειδή που «αντιγράφουν» τη δράση των εξωγενών κανναβινοειδών της μαριχουάνας και του χασίς, αλλά, αντίθετα, αυτά τα τελευταία μιμούνται ή προσομοιώνουν βιοχημικά τη δράση των ενδοκανναβινοειδών.
Η αγχολυτική ανάδραση που μειώνει τον φόβο
Αυτή η εκπληκτική ανακάλυψη έγινε το 1992 από τον Ραφαήλ Μεσούλαμ (Raphael Mechoulam), έναν πρωτοπόρο Ισραηλινό νευροχημικό που εργαζόταν στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Οπως ανακάλυψε ο Μεσούλαμ, στους νευρώνες των διαφόρων εγκεφαλικών περιοχών υπάρχουν ειδικοί υποδοχείς όπου προσδένονται είτε οι ψυχοδραστικές ουσίες της κάνναβης, όπως η THC, είτε τα ενδοκανναβινοειδή, όπως το ανανταμίδιο. Το «ανανταμίδιο» ή, ελληνιστί, «ευδαιμόνιο», θεωρείται ο ενδογενής βιοχημικός φορέας της ευδαιμονίας!
Κατόπιν, ο Ντανιέλε Πιομέλι (Daniele Piomelli) και ο Νέφι Στέλα (Nephi Stella), δύο διάσημοι νευροχημικοί που συνεργάζονταν τότε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ, ανακάλυψαν τη δεύτερη βασική ενδοκανναβινοειδή ουσία που εκκρίνει ο εγκέφαλός μας, την 2- Αραχιδονυγλυκερόλη (2-AG).
Οπως διαπίστωσαν, και τα δύο ενδοκανναβινοειδή (η ανανταμίδη και η 2-AG ) όταν προσδεθούν, όταν δηλαδή ενωθούν σε ειδικούς νευρωνικούς υποδοχείς, κυρίως στους CB1 (βλ. ειδικό πλαίσιο), τότε τροποποιούν τη δραστηριότητα αυτών των νευρώνων. Αρα λειτουργούν ως ρυθμιστικές νευροδιαβιβαστικές ουσίες που ελέγχουν την υπερδραστηριότητα κάποιων νευρωνικών κυκλωμάτων.
Και μάλιστα, γεγονός ακόμη πιο εντυπωσιακό, η δράση των ενδοκανναβινοειδών είναι ανάδρομη: αντίθετα με ό,τι συμβαίνει συνήθως, η μεταβίβαση του νευρωνικού μηνύματος δεν γίνεται από τον προσυναπτικό προς τον μετασυναπτικό νευρώνα, αλλά το μήνυμα κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, από τον μετασυναπτικό προς τον προσυναπτικό νευρώνα!
Το γεγονός ότι η νευρική πληροφορία -που μεταφέρεται από αυτούς τους παράξενους νευροδιαβιβαστές- παράγεται από τους μετασυναπτικούς νευρώνες, που κανονικά έπρεπε να είναι οι αποδέκτες και όχι οι παραγωγοί του νευρικού σήματος, έχει αποφασιστική σημασία για την ψυχοδραστική λειτουργία τους: επιτρέπει στα ενδοκανναβινοειδή να λειτουργούν ως παλίνδρομοι ή, ακριβέστερα, ως ανάδρομοι αγγελιαφόροι που μπορούν να τροποποιούν καθοριστικά τη δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυκλωμάτων.
Ο σκοπός ύπαρξης τέτοιων παλινδρομήσεων αποσαφηνίστηκε από μετέπειτα έρευνες. Οπως εξηγεί ένας από τους πρωταγωνιστές αυτών των ερευνών, ο Γερμανός νευροβιολόγος Αντρέας Τσίμερ (Andreas Zimmer): «Ο νευρώνας που μόλις δέχτηκε το παλίνδρομο σήμα μπορεί να απαντήσει αποστέλλοντας ένα νέο σήμα που λέει: σταμάτα αμέσως τη μετάδοση!» Με αυτόν τον τρόπο τα ενδοκανναβινοειδή, υποστηρίζει ο Τσίμερ, «είναι ένα σύστημα ασφαλείας μέσω ανάδρασης (feedback) με ανασταλτική λειτουργία. Ο νευρώνας-δέκτης στέλνει στον νευρώνα-πομπό την πληροφορία: “Μήνυμα ελήφθη, πάψε να με βομβαρδίζεις, κατάλαβα!”»
Χάρη σε αυτόν το νευροχημικό εγκεφαλικό μηχανισμό τα ενεργά συστατικά της φυτικής κάνναβης μπορούν να ασκούν τις εξαιρετικά αποτελεσματικές και κυρίως τις σχετικά ασφαλείς θεραπευτικές και ψυχοδραστικές λειτουργίες τους.
Πράγματι, η επίδραση από την κατανάλωση μαριχουάνας ή χασίς είναι αποδεδειγμένα αποτελεσματική σε ασθενείς που υποφέρουν από υπερβολικό πόνο ή άγχος, από μυοσπασμούς ή από ναυτία και εμετούς λόγω χημειοθεραπείας, από βουλιμία, από αλκοολισμό, από αϋπνία, από υπέρταση και κρίσεις ημικρανίας, από σκλήρυνση κατά πλάκας, από γλαύκωμα, από τη νόσο Πάρκινσον ή Αλτσχάιμερ, από το σύνδρομο Τουρέτ.
Σήμερα, πάντως, όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι η βασική λειτουργία στον εγκέφαλο τόσο των εξωγενών φυτικών κανναβινοειδών (της μαριχουάνας και του χασίς) όσο και των ενδοκανναβινοειδών είναι να προστατεύονται τα νευρωνικά κυκλώματα από την παρατεταμένη υπερδραστηριότητα, που ενδέχεται να αποβεί βλαπτική ή και μοιραία τόσο για τα ίδια όσο και για την υγεία του οργανισμού. Και σε αυτό έγκειται και η θεραπευτική δράση τους. Τα ενεργά συστατικά της κάνναβης λειτουργούν σαν φρένο ασφαλείας, στο οποίο θα έπρεπε να μπορούμε να προσφεύγουμε –με ασφάλεια και νομίμως– σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όταν π.χ. αντιμετωπίζουμε κάποια σοβαρή ασθένεια ή όταν είμαστε υπερβολικά πεσμένοι ψυχολογικά.
Εξάλλου, και ο εγκέφαλος, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή υπερφόρτισης, κινητοποιεί τον ίδιο ακριβώς μηχανισμό ασφαλείας: αυξάνει την παραγωγή ενδοκανναβινοειδών ουσιών! Σε πολλές περιπτώσεις όμως η ενεργοποίηση αυτού του ενδογενούς μηχανισμού ασφαλείας είναι ανεπαρκής ή και αδύνατη λόγω δυσλειτουργίας του συστήματος ή λόγω ασθενείας, όποτε η προσφυγή σε εξωγενή φυτικά καναβινοειδή πρέπει να θεωρείται από τον Νόμο όχι μόνο θεμιτή αλλά και αναγκαία.
Από τον φόβο της εξάρτησης στην απεξάρτηση από τον φόβο
Η χρήση προϊόντων φυτικής κάνναβης για ιαματικούς σκοπούς θεωρείται νόμιμη σε 15 πολιτείες των ΗΠΑ ήδη από το 1996. Μια μεγάλη νίκη των πολυάριθμων αντιαπαγορευτικών κινημάτων που γεννήθηκαν από ανθρώπους που πάσχουν από σοβαρές ασθένειες. Μόνο στην Καλιφόρνια, το 2010, ο αριθμός των ασθενών που νόμιμα και τακτικά έπαιρνε συνταγογραφημένη μαριχουάνα ανερχόταν σε 350 χιλιάδες άτομα!
Ακόμη πιο ελαστική είναι η νομοθεσία στον Καναδά, όπου μολονότι η μαριχουάνα θεωρείται τυπικά παράνομη, από το 2001 επιτρέπεται η συνταγογραφημένη χρήση της σε δύο κατηγορίες ασθενών: σε σοβαρά πάσχοντες, όπως επιληπτικούς, καρκινοπαθείς, φορείς του ιού HIV σε τελικό στάδιο κ.ά., και σε εκείνους που υποφέρουν από μάλλον ασαφείς παθήσεις, για τις οποίες δεν υπάρχει ακόμη κάποια αποτελεσματική θεραπεία. Το γεγονός ότι ο Νόμος συμπεριλαμβάνει αυτήν τη δεύτερη κατηγορία ασθενών, υποδηλώνει ότι για κάποιες χώρες η χρήση της κάνναβης ως ψυχοθεραπευτικής πρακτικής θεωρείται ήδη όχι μόνον αποτελεσματική αλλά και νόμιμη.
Παρ’ όλα αυτά, ο αμερικανικός ΕΟΦ (FDA) και οι αντίστοιχοι φορείς τής Ε.Ε. εμμένουν, «παραδόξως», στις αντιρρήσεις τους επικαλούμενοι αφενός ότι η μαριχουάνα και το χασίς παρουσιάζουν υψηλή επικινδυνότητα εθισμού από κατάχρηση, και αφετέρου ότι, προς το παρόν, δεν υπάρχει μια κοινά αποδεκτή ιατρική ή φαρμακευτική χρήση τους. Μάλιστα, το Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση των Ναρκωτικών Ουσιών (NIDA) των ΗΠΑ διατείνεται πως «η μαριχουάνα δεν είναι κατάλληλη για ελεύθερη ιατρική χρήση λόγω του ότι: (1) είναι φυτό που περιέχει πολλές δραστικές ουσίες με άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία, (2) καταναλώνεται μέσω του βλαβερού καπνίσματος και (3) έχει πιθανώς επιπτώσεις στη γνωσιακή λειτουργία».
Μια επίσημη αλλά υποκριτική στρατηγική απαγόρευσης και καταστολής, που δικαιολογημένα ενισχύει τις υποψίες -αν όχι τη βεβαιότητα!- των υποστηρικτών της ιατρικής χρήσης της κάνναβης ότι η νομιμοποίηση της καλλιέργειας και η απελευθέρωση της χρήσης της κάνναβης παρεμποδίζονται σκοπίμως από τις φαρμακοβιομηχανίες, οι οποίες επιθυμούν να αποκτήσουν, με αποκλειστικές πατέντες, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης των θεραπευτικών ιδιοτήτων του φυτού.
Ωστόσο, και μεταξύ των ειδικών οι απόψεις διίστανται σχετικά με την ελεύθερη καλλιέργεια και χρήση της κάνναβης. Ενώ όλοι συμφωνούν στην αδιαπραγμάτευτη απελευθέρωση της ιατρικής-ιαματικής χρήσης της μαριχουάνας, αρκετοί είναι αντίθετοι στο να διατίθεται ελεύθερα στους πάντες, π.χ. να πωλείται νόμιμα σε καφέ ή, γιατί όχι, στα σουπερμάρκετ.
Ιδού πώς διατυπώνει, σε πρόσφατη συνέντευξή του, αυτές τις επιφυλάξεις ο Ντ. Πιομέλι, στο έργο του οποίου ήδη αναφερθήκαμε και θεωρείται σήμερα μέγιστη αυθεντία σε αυτά τα θέματα: «Η νομιμοποίηση μιας ουσίας για θεραπευτική χρήση δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη ότι θα πρέπει να ανοίξουν οι πόρτες για τη χρήση της αποκλειστικά για διασκέδαση. Είναι πλέον σαφές ότι τα ενεργά συστατικά της κάνναβης, και ειδικότερα η Δ-9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC), στην οποία αποδίδονται και οι περισσότερες θεραπευτικές συνέπειες, δημιουργεί και κάποιο εθισμό, μολονότι πολύ μικρότερο από τον εθισμό που προκαλούν οι μεθαμφεταμίνες, το κρακ, η κοκαΐνη, ακόμη και το αλκοόλ και η νικοτίνη».
