Της Εφης Μαρίνου

Το είπαν Ελαιούσα, Κυπαρισσία, Ανθεμίδα, Μελάνθεμο. Τελικά τα πανύψηλα βουνά χάρισαν στο νησί το όνομα Σάμος, από την αρχαία ρίζα ΣΑΜΑ που δηλώνει το ύψος, «επειδή σάμους εκάλουν τα ύψη» όπως αναφέρει ο γεωγράφος Στράβων. Φέτος, που το νησί γιορτάζει τα εκατό χρόνια από την ένωσή του με την υπόλοιπη Ελλάδα, το ογκωδέστατο λεύκωμα «Σάμος. Τα αρχαιολογικά μουσεία» είναι πια ένα εκδοτικό γεγονός.

Μια ακόμα αξιόλογη έκδοση προστέθηκε στην εκδοτική σειρά «Ο Κύκλος των Μουσείων», την οποία επιμελούνται και χρηματοδοτούν το Κοινωφελές Ιδρυμα Σ. Λάτση και ο Τραπεζικός Ομιλος Eurobank, μια σημαντική συνεισφορά στην προβολή και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας.

Αυτή τη φορά είχε σειρά το καλαίσθητο αφιέρωμα στα αρχαιολογικά μουσεία της Σάμου, που περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία φωτογραφιών με κείμενα του Κωνσταντίνου Τσάκου (επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων) και της Μαρίας Βιγλάκη-Σοφιανού (αρχαιολόγος, αναπληρώτρια προϊστάμενος της ΚΑ' ΕΠΚΑ). Ανάμεσα στα αντικείμενα που περιλαμβάνονται σ' αυτή την πολυτελή έκδοση υπάρχουν και ευρήματα αδημοσίευτα, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό.

Η Σάμος δεν είναι μόνο το ωραίο νησί με τα πανύψηλα κατάφυτα βουνά, όπως ο Κέρκης, τη μεγάλη ποικιλία φυτών και λουλουδιών, τις μικρές εύφορες κοιλάδες, όπως ο κάμπος του Ηραίου-Χώρας και Μεσοκάμπου, τα ποτάμια ,όπως ο Ιμβρασος, τους απέραντους ελαιώνες και αμπελώνες.

Στα αρχαϊκά χρόνια υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του πολιτισμού της Ιωνίας, επιδεικνύοντας σημαντικά οικοδομήματα και σπουδαία τεχνικά έργα, όπως ο ναός της Ηρας, το Ευπαλίνειο όρυγμα και η Βιβλιοθήκη του Πολυκράτη.

Εκεί άνθησαν η τέχνη της γλυπτικής, η αρχιτεκτονική. Η γεωγραφική θέση της Σάμου στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων οδών ανάμεσα στον ελλαδικό χώρο και την Ανατολή πρόσφερε τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός σπουδαίου πολιτισμού. Η έκδοση του Ιδρύματος Λάτση παρουσιάζει τα δημιουργήματα αυτού του πολιτισμού που στεγάζονται στα δύο αρχαιολογικά μουσεία, στο Βαθύ και στο Πυθαγόρειο.

Οι δυο συγγραφείς του λευκώματος εξετάζουν το νησί στο πέρασμα των αιώνων φωτίζοντας όλες τις ιστορικές εποχές μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα: η Σάμος ως τόπος, η Σάμος μέσα από τα μάτια των περιηγητών, το χρονικό της ίδρυσης των δύο αρχαιολογικών μουσείων, του Βαθέος και του Πυθαγορείου. Οι προϊστορικοί και οι ιστορικοί χρόνοι, η φυσιογνωμία της αρχαίας πόλης και τα μεγάλα έργα υποδομής. Οι θεοί, οι λατρείες και τα ιερά, οι αρχαϊκές νεκροπόλεις, τα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης, τα νεκροταφεία των κλασικών χρόνων, το παλαιοχριστιανικό κοιμητήριο. Τα δημιουργήματα των Σαμίων καλλιτεχνών, η κεραμική και κοροπλαστική της αρχαϊκής εποχής, η μεγάλη πλαστική με δημιουργίες από πώρο και μάρμαρο, οι επιτύμβιες στήλες του Αυστηρού Ρυθμού με ανάγλυφη παράσταση. Η τέχνη και η πλαστική κατά τους κλασικούς χρόνους, ο τόπος και ο τρόπος της ελληνιστικής κεραμικής καθώς και η εμπορική διακίνηση. Οι πλαστικές δημιουργίες των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων, η κεραμική και κοροπλαστική των ρωμαϊκών χρόνων. Δίνονται επίσης πολλές πληροφορίες για τη ζωή στην αρχαία πόλη: τα νομίσματα, οι κατοικίες, η διασκέδαση, η καθημερινότητα, ο καλλωπισμός, η οικιακή λατρεία.

Η πόλη της Σάμου με το περίφημο ιερό της ,το Ηραίο, κρίθηκαν μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και εντάχθηκαν στον κατάλογο της Unesco τον Δεκέμβριο του 1992. Το Ηραίο, από τους σπουδαιότερους λατρευτικούς χώρους του ελληνικού κόσμου με διεθνή ακτινοβολία, είναι ο αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας στον οποίο ήρθαν στο φως τα πιο πλούσια χάλκινα ευρήματα από την Ανατολή, τα περισσότερα αναθήματα από διάφορες περιοχές της αρχαιότητας.

Εξοχα έργα τέχνης μικροπλαστικής σαμιακών εργαστηρίων, αγάλματα, εικονογραφικές παραστάσεις, αναθήματα μαρμάρινα και λίθινα αφιερωμένα στη θεά, χάλκινοι λέβητες, μικρά αγγεία, ειδώλια και αγαλμάτια από πηλό και χαλκό, αντικείμενα μικροτεχνίας από ξύλο, ελεφαντόδοντο, φαγεντιανή και γυαλί, πλήθος αφιερωμάτων μέχρι κι ένα ποντοπόρο πλοίο μήκους 30 μέτρων.