Αποτελεί σημείο αναφοράς στον εορτασμό κάθε επετείου της Μεταπολίτευσης. Βρίσκεται στον πιο πράσινο δρόμο της πρωτεύουσας, στα όρια της παλιάς με τη νέα πόλη, και πριν επιλεγεί για να κατασκευαστούν τα Νέα Ανάκτορα ήταν βασιλικός λαχανόκηπος και σε εκτός σχεδίου περιοχή!
«Το τριώροφο Προεδρικό Μέγαρο είναι ιδιαίτερα λιτό και καλύπτει με τις νεότερες προσθήκες περίπου δύο στρέμματα
Της Χαράς Τζαναβάρα
Πεζοί και οδηγοί που διέρχονται από την οδό Ηρώδου Αττικού δύσκολα θα φανταστούν ότι η πιο ακριβή περιοχή κατοικίας στην πρωτεύουσα ήταν εκτός σχεδίου έως το τέλος του 19ου αιώνα! Προεδρικό Μέγαρο, μέγαρο Μαξίμου και κυρίως οι προσεγμένες πολυκατοικίες με απρόσκοπτη θέα προς την Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό είναι κατασκευές των νεότερων χρόνων. Ο δρόμος, που τότε έφερε την ονομασία «οδός Παλαιού Σταδίου», αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο το σύνορο ανάμεσα στην παλιά και τη νέα πόλη που μόλις άρχιζε να χτίζεται -και μάλιστα με αργούς ρυθμούς. Φωτογραφίες της εποχής δείχνουν ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε μόνον η χειμερινή κατοικία της δουκίσσης της Πλακεντίας, το σημερινό Βυζαντινό Μουσείο.
Στη δυτική πλευρά του δρόμου είχε ήδη διαμορφωθεί ο Εθνικός -τότε βασιλικός- Κήπος με πρωτοβουλία της Αμαλίας, ενώ στην απέναντι κυριαρχούσαν οι βασιλικοί λαχανόκηποι που καταλάμβαναν 27 στρέμματα. Ο κλήρος έπεσε στο συγκεκριμένο… αγροτεμάχιο για τα Νέα Ανάκτορα, γιατί είχε το προνόμιο να βρίσκεται πολύ κοντά στα Παλιά, τη σημερινή Βουλή. Η επιλογή άλλαξε τα δεδομένα στην περιοχή, που ώς το 1870 ήταν δεσμευμένη από το Δημόσιο για την κατασκευή των υπουργείων. Στους γύρω δρόμους, κυρίως στη σημερινή Β. Σοφίας, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα αρχοντικά, ενώ η Ηρώδου Αττικού καθιερώθηκε ως προνομιακός χώρος περιπάτου για την ανερχόμενη αθηναϊκή αριστοκρατία. Η κατασκευή των Νέων Ανακτόρων είχε ανακοινωθεί το 1868 με τη γέννηση του Κωνσταντίνου, γιου του Γεωργίου του Α΄, για να χρησιμεύσουν ως κατοικία του διαδόχου. Οι εργασίες όμως είχαν ξεκινήσει αρκετά χρόνια αργότερα, το 1891, και διήρκεσαν μία εξαετία, καθώς τα έξοδα δεν καλύφθηκαν, κατά τη συνήθεια της εποχής, από ευεργέτες αλλά βάρυναν αποκλειστικά τον προϋπολογισμό. Οι διαθέσιμοι πόροι ήταν περιορισμένοι, τα κρατικά ταμεία άδεια, αφού το 1893 η Ελλάδα είχε κηρύξει πτώχευση.
Σε αυτό το διάστημα ο διάδοχος είχε παντρευτεί την πριγκίπισσα Σοφία της Πρωσίας, η οποία είχε ζητήσει το κτίριο να μη θυμίζει ανάκτορο. Τα σχέδια είχε κληθεί να εκπονήσει ο Ερνέστος Τσίλερ (1837-1923). Ο Σάξονας αρχιτέκτονας, που είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αιώνα και είχε αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα, είχε σχεδιάσει στη χώρα μας πάνω από 900 κτίρια. Στην περίπτωση του μεγάρου στην Ηρώδου του Αττικού λέγεται πως είχε χρησιμοποιήσει ως βάση τα σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν για τα θερινά ανάκτορα στο Φάληρο, τα οποία λόγω της οικονομικής στενότητας της εποχής τελικά δεν κατασκευάστηκαν.
Το μέγαρο αποτέλεσε την κατοικία του διαδόχου, αλλά το 1909, λόγω της πυρκαγιάς που είχε καταστρέψει τα επίσημα ανάκτορα, φιλοξένησε ολόκληρη τη βασιλική οικογένεια. Πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε ως προεδρικό μέγαρο το 1924 με την κατάργηση της μοναρχίας και διατηρήθηκε ώς το 1935, χρονιά κατά την οποία οι «γαλαζοαίματοι» ένοικοι επανήλθαν και παρέμειναν ώς το 1974, οπότε με δημοψήφισμα εγκαθιδρύθηκε η Προεδρευομένη Δημοκρατία στη χώρα μας.
Το τριώροφο Προεδρικό Μέγαρο είναι ιδιαίτερα λιτό και καλύπτει με τις νεότερες προσθήκες περίπου δύο στρέμματα. Στην πρόσοψη κυριαρχεί το πρόστυλο της κεντρικής εισόδου με κίονες ιωνικού ρυθμού, με τη μαρμάρινη σκάλα, καθώς και οι σειρές εννέα παραθύρων, μία σε κάθε όροφο, που εξασφαλίζει φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό. Μοναδικά στολίδια είναι η ζωφόρος, στην οποία ο Τσίλερ φρόντισε να δώσει μεγάλες διαστάσεις, καθώς και οι γύψινες διακοσμήσεις ανάμεσα στα ανοίγματα. Στους γωνιακούς πεσσούς υπήρχαν αγάλματα, η τύχη τους όμως αγνοείται από τα μέσα της δεκαετίας του 1940.
Οι χώροι ήταν από την αρχή περιορισμένοι και η πρώτη προσθήκη ήρθε το 1909, όταν κατασκευάστηκε η μεγάλη αίθουσα χορού, γιατί αυτή που υπήρχε στον δεύτερο όροφο είχε θεωρηθεί ανεπαρκής. Σήμερα ο χώρος έχει διαμορφωθεί σε αίθουσα υποβολής των διαπιστευτηρίων προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η δεύτερη προσθήκη έγινε το 1962 με αφορμή τους γάμους της πριγκίπισσας Σοφίας με τον Ισπανό μονάρχη Δον Χουάν Κάρλος. Η μεγάλη αίθουσα δεξιώσεων είχε σχεδιαστεί από τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή.
Η διαμόρφωση του κήπου έγινε από το γραφείο του Τσίλερ και τα έργα προχώρησαν παράλληλα με την κατασκευή του κτιρίου. Εχει ενδιαφέρον ότι επιλέχθηκαν από την αρχή φυτά και δένδρα που χαρακτηρίζουν την ελληνική χλωρίδα. Σήμερα καλλιεργούνται περισσότερα από 140 είδη φυτών και δένδρων, από τα οποία ορισμένα είναι σπάνια. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται μερικές αιωνόβιες αριές, που λειτουργούν ως φυσικός φράχτης.
Μπορεί να μην είναι εμφανής στους διερχόμενους, αλλά ο περιβάλλων χώρος έχει σημαντική κλίση, που αξιοποιήθηκε για να δημιουργηθούν δύο ανεξάρτητες ζώνες που συνδέονται με μια εντυπωσιακή μαρμάρινη σκάλα. Είναι η «πασαρέλα» των πολιτικών στην καθιερωμένη -προ κρίσης- γιορτή σε κάθε επέτειο της Μεταπολίτευσης και τα φλας άστραφταν για τις συνομιλίες στο κιόσκι ανάμεσα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τους πολιτικούς αρχηγούς.
1
Στα ψηλά
Το κτίριο, που σήμερα είναι η έδρα του Προέδρου της Δημοκρατίας, τοποθετήθηκε στο υψηλότερο σημείο του παλιού λαχανόκηπου. Η θεμελίωσή του προηγήθηκε σχεδόν κατά ογδόντα χρόνια από το γειτονικό μέγαρο Μαξίμου (1912).
2
Γαλλικό στιλ
Οι κήποι του Προεδρικού Μεγάρου σχεδιάστηκαν με βάση τις γαλλικές επιταγές. Χαρακτηρίζεται από αυστηρά γεωμετρικό ύφος και διαθέτει παρτέρια με χλόη, αλλά και γωνιές για εποχικά ανθόφυτα. Προς τη μεριά της Ηρώδου Αττικού κυριαρχούν τα πανύψηλα πλατάνια, οι φιλύρες, τα κυπαρίσσια και οι φοίνικες.
3
Η πισίνα
Στο κάτω μέρος του κήπου, στην άκρη ενός διαδρόμου που οριοθετείται από ψηλά κυπαρίσσια, έχει κατασκευαστεί μια πισίνα. Δίπλα, έχει κατασκευαστεί ένα ξύλινο περίπτερο.
