Βλέποντας τα πάθη και τα μίση μας, αναρωτιέμαι πόσο έχουμε αληθινά προχωρήσει
Της Μαριαλένας Σπυροπούλου*
Η σχέση των πολιτών με τους πολιτικούς εδώ στην Ελλάδα δεν εξηγείται μόνον με πολιτικούς όρους. Είναι αρκετές οι φορές που οι σκέψεις, οι ιδέες, η στάση που κρατάμε απέναντί τους, ακόμα και οι πράξεις διάφορων περιθωριακών ξεπερνούν τη λογική και εκεί πρέπει να βρούμε άλλα εργαλεία ερμηνείας. Ενώ οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η ψυχανάλυση αρχίζει και τελειώνει στο ντιβάνι του αναλυτή, μελετώντας τον ιδιωτικό βίο, συνειδητό και ασυνείδητο, του αναλυόμενου, εντούτοις ο Φρόιντ μπορεί να λειτουργήσει και ως πολιτικός αναλυτής. Η πρόσφατη άνανδρη επίθεση στον δήμαρχο Αθηναίων Γ. Καμίνη, η εξιδανίκευση και η λατρεία διάφορων πολιτικών ανδρών της ιστορίας, όπως για παράδειγμα συνέβη με την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου, ή η μήνις, η επιθετικότητα, η δυσπιστία ενός ολόκληρου λαού απέναντι στους αιρετούς πολιτικούς άρχοντες για το πώς διαχειρίζονται την κρίση είναι σκηνές επιλεγμένες μέσα από τις σελίδες του «Τοτέμ και ταμπού» του ιδρυτή της ψυχανάλυσης. Εργο διαχρονικό, που γράφτηκε περίπου το 1913, επιχειρεί μέσα από 4 μελέτες να συνδέσει την εθνολογία, τη λαογραφία, τη γλωσσολογία κ.λπ. με την ψυχανάλυση, αναδεικνύοντας ότι η ιδιωτικότητα ενός ανθρώείναι βαθιά επηρεασμένη από τις αρχαϊκές καταβολές της φυλής του. Και ο πρωτογονισμός μπορεί να υφίσταται, ακόμα και εάν βρισκόμαστε τελικά σήμερα στο 2013.
Βλέποντας τον ταλαιπωρημένο δήμαρχο της Αθήνας, μιας πόλης που ταλανίζεται σαν ανθρώπινος οργανισμός από συνεχείς βίαιες επιθέσεις, είτε από την πλευρά των κατοίκων της είτε από την πλευρά των αιρετών αρχόντων, να γίνεται και εκείνος στόχος μιας τέτοιας βίαιης επίθεσης, θυμήθηκα το χωρίο του Φρόιντ που αφηγείται ότι «οι άγριοι Timmes της Σιέρα Λεόνε επιφυλάσσονται του δικαιώματος να ξυλοφορτώνουν άγρια τον εκλεγμένο βασιλιά τους ένα βράδυ πριν τη στέψη του και εφαρμόζουν με τόση ευσυνειδησία αυτό το συνταγματικό τους προνόμιο ώστε ο άτυχος άρχοντας μερικές φορές δεν προλαβαίνει να χαρεί για πολύ ζωντανός τον θρόνο του. Για αυτό κατά κανόνα εκλέγουν για βασιλιά κάποιον που εχθρεύονται…».
Πώς όμως φτάσαμε στην εχθρότητα; Οι άνθρωποι περνάνε ψυχικά από διάφορα στάδια συμφιλίωσης ή κρυφής εναντίωσης με το διαφορετικό. Οσο πιο πρωτόγονοι, αρχαϊκοί, ανώριμοι είναι τόσο μεγαλύτερη ανάγκη έχουν έναν άρχοντα και για το καλό και για το χειρότερο. Στην αρχή, την εποχή της εξιδανίκευσης, ο άρχοντας προερχόταν κατευθείαν από τους θεούς. Ηταν ο πιο δυνατός, ο μύστης, ο μάγος της φυλής. Αυτός που θα τους έσωζε από τα αμαρτήματα και τις αρρώστιες τους. Για παράδειγμα, «ο Κάρολος Α’ λέγεται ότι το 1633 θεράπευσε μεμιάς εκατό αρρώστους». Αναρωτιέμαι, πόσες ελπίδες στηρίξαμε και εμείς ως λαός σε διάφορους θεόσταλτους, μάγους της πολιτικής… Στη συνέχεια, άρχισαν να αναδύονται οι αντιφάσεις, οι φόβοι στην ψυχή των λαών. Ενώ πίστευαν στη θεϊκή παντοδυναμία του άρχοντά τους, εντούτοις έκριναν σκόπιμο να τον προστατεύουν λες και η δύναμή του δεν ήταν αρκετή να προστατεύσει τον εαυτό του. Και μαζί με την προστασία έρχεται και η επίβλεψη… των ΜΜΕ. «Οι λαοί αυτοί θεωρούν επίσης απαραίτητο να επιβλέπουν τους βασιλιάδες τους, αν χρησιμοποιούν σωστά τη δύναμή τους, δεν είναι καθόλου σίγουροι για τους καλούς σκοπούς και την ευσυνειδησία τους»… Μπαίνουν, λοιπόν, οι πρώτοι σπόροι για την περιθωριοποίηση ενός αιρετού στις πλάτες του οποίου στηρίχθηκε το μέλλον, για να καταλήξει το «επάγγελμα» αυτό απεχθές, ήδη εδώ και εκατοντάδες χρόνια… «Αυτή η τελετουργία μάς αποκαλύπτει στα σίγουρα το διπλό της νόημα και την καταγωγή της από αμφιθυμικές τάσεις, αρκεί μόνο να παραδεχτούμε ότι οι επιδράσεις και οι συνέπειές της είναι και ο αρχικός της σκοπός. Η ίδια τελετουργία δεν χρειάζεται μόνο για να ξεχωρίζει τους βασιλιάδες και να τους ανυψώνει πάνω από όλους τους άλλους συνηθισμένους θνητούς, αλλά και για να κάνει τη δική τους ζωή μαρτυρική και ανυπόφορη, για να τους εξαναγκάζει σε μια δουλεία πολύ χειρότερη από αυτή των υπηκόων τους»… Βλέποντας τα πάθη και τα μίση μας, αναρωτιέμαι πόσο έχουμε αληθινά προχωρήσει από τον πρωτογονισμό και κυρίως ποιος συνετός και σώφρων θα αναλάβει τον σχεδόν μαζοχιστικό ρόλο να γίνει άρχοντας ενός λαού με «κανιβαλικές» τάσεις…
Σίγκμουντ Φρόιντ «Τοτέμ και Ταμπού», εκδόσεις Επίκουρος
* Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια
