Διονύσης Χαριτόπουλος «Συλλεκτική έκδοση». Διηγήματα και νουβέλες. Τόπος, 2013, σελ. 344.
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Η ελληνική ταυτότητα, όπως εκφράζεται δεκαετίες τώρα στη λογοτεχνία μας, τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία, ριζώνει αφενός στο τοπικό, λαϊκό, ενδογενές υπέδαφος και αφετέρου στο δυτικό, εξωστρεφές, εκσυγχρονιστικό έδαφος. Ετσι, σε ποικίλα έργα συναντάμε την κίνηση της γραφής και της σκέψης τόσο από τον λαό προς τη διανόηση όσο και από τη διανόηση προς τον λαό, ώστε και οι δυο κατευθύνσεις να συγκεράσουν το αυθόρμητο με το εξεζητημένο και το απλοϊκό με το ελιτίστικο.
Ο Δ. Χαριτόπουλος ξεκίνησε κυριολεκτικά από το πιο λαϊκά στρώματα του Πειραιά και σταδιακά μπόλιασε τα πρώτα του ερεθίσματα με μια υψηλότερη παιδεία, χωρίς ποτέ να στρέψει την πλάτη στο παρελθόν του. Ετσι, σε ό,τι γράφει διακρίνεται αυτή η αυθεντικότητα της αντικομφορμιστικής ψυχής με την πατίνα μιας ματιάς που μπορεί και αντιλαμβάνεται όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής.
Από το 1976 με τη συλλογή διηγημάτων «Δανεικιά γραβάτα», το 1984 με τη «Δέσποινα» και το 1989 με τη «Νύχτα που έφυγε ο Μπούκοβι» μέχρι τη νουβέλα «Εναντίον του Marlboro» (1991) και το «Από δω πέρασε ο Κίλροϊ» (1992) καλύπτει την πορεία από τα αλώνια… στα σαλόνια κι από το λιμάνι στα γραφεία των διαφημιστικών εταιρειών. Τα διηγήματά του αποτελούν προσωπογραφίες του λαϊκού στοιχείου που όλες μαζί σκιτσάρουν ανθρώπινους τύπους, οι οποίοι προσπαθούν να επιβιώσουν σε μια φτωχή και ασφυκτική Ελλάδα. Ο άνεργος που πουλάει το αίμα του, ο πλασιέ που δεν πιστεύει στη δουλειά του, μια λούμπεν παρέα που αποκτά ξαφνικά αλληλεγγύη, ο αξιωματικός που ψάχνει στην Αλεξανδρούπολη γκόμενα, αλλά αυτή, η Δέσποινα, θέλει να το σκάσει για τη Θεσσαλονίκη κ.ά. είναι πορτρέτα των κατώτερων στρωμάτων, που ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή. Κι από κοντά συναντάμε τον Ολυμπιακό που είναι θρησκεία, αλλά και τις σεξουαλικές ορμές που γυρεύουν διέξοδο, τη φτώχεια και την περιπλάνηση, τις μικροαπατεωνιές και την ελπίδα για ένα φωτεινότερο αύριο.
Τα δύο τελευταία έργα έχουν κατακτήσει σε μεγαλύτερο βαθμό τον επιθυμητό βαθμό ώσμωσης του λογοτεχνικά δουλεμένου με το ακατέργαστο υπόστρωμα της καθημερινότητας. Πρόκειται για τα πιο δυναμικά κείμενα της συλλογής, καθώς αναπτύσσουν την πνοή της βασικής ιδέας σε σπαρταριστά μικροεπεισόδια και χειμαρρώδεις μονολόγους. Το στέλεχος εταιρείας που συνομιλεί καθημερινά με επιχειρηματίες και μάνατζερ πάσχει από μια αδιευκρίνιστη αρρώστια, η οποία είναι περισσότερο ψυχικής υφής, αφού οφείλεται στον τρόπο ζωής, στο άγχος και την πίεση, καθώς και στην εξέλιξη του πολιτισμού που τρώει τα παιδιά του («Εναντίον του Marlboro»). Επιπροσθέτως, ο αθυρόστομος ασθενής που φεύγει στη Γερμανία για να βρει γιατρειά, βρίζει γιατρούς και Γερμανούς, σοκάρει με την κυνικότητά του, ξιφουλκεί επί δικαίους και αδίκους σε καταιγιστικούς διαλόγους («Από δω πέρασε ο Κίλροϊ»).
Οι κώδικες που χρησιμοποιεί ο Δ. Χαριτόπουλος στηρίζονται στον προφορικό λόγο και στην ακατάσχετη ορμή με την οποία ο πεζογράφος παρασύρει σκέψεις, συμβάσεις, σιωπές και συναισθήματα. Από το μάγκικο ύφος και τον ανεπιτήδευτο μονόλογο ώς τους χιουμοριστικούς διαλόγους και τις καταρρακτώδεις εξομολογήσεις. Ολα αυτά ενίοτε συνδυάζονται με ατάκες και τσιτάτα από άλλες ιδιολέκτους, την αγγλογενή λ.χ. επιχειρηματική γλώσσα, τη φρασεολογία των γιατρών ή τη σπαστή ομιλία της Γιουγκοσλάβας καθαρίστριας, κι έτσι συνθέτουν μικρά πολυφωνικά σύνολα. Αυτή η θυελλώδης γραφή ταρακουνά τον αναγνώστη, τον ξεσηκώνει, τον κάνει να δει πως υπάρχουν άνθρωποι και άνθρωποι, σε μια πανσπερμία υφών και ιδιοσυγκρασιών, που ζουν διαφορετικά από τον ίδιο και αγανακτούν, οργίζονται, ελπίζουν, υπομένουν, έξω από τον καθωσπρεπισμό που τους επιβάλλουν.
Ο Δ. Χαριτόπουλος στην ουσία αξιοποιεί προσωπικά βιώματα από τους ανθρώπους των φτωχογειτονιών, μερικά εκ των οποίων τα συμπεριλαμβάνει συχνά στα έργα του, όπως στο πρόσφατο μυθιστόρημα «Εκ Πειραιώς» (Τόπος, 2012), και από τον χώρο της διαφήμισης όπου δούλεψε έως το 1990. Τα περιστατικά που αφηγείται, επιμελώς δουλεμένα ώστε να διατηρούν τον απόηχο της προφορικής αυθεντικότητας, έρχονται ανοίκεια να μιλήσουν στους ανθρώπους του βιβλίου για κόσμους έξω από τα όρια των γραφείων, για φτωχομπινέδες και νταήδες, για μεροκαματιάρηδες που παλεύουν με κίνητρο την ελπίδα, για ανθρώπους που κινούνται με τον δικό τους κώδικα ηθικής, ο οποίος οριοθετεί τη συμπεριφορά τους με μια άλλη αίσθηση της ζωής. Γι’ αυτό στην παράδοση του Π. Πικρού και άλλων ομόθεμων συγγραφέων, ο Δ. Χαριτόπουλος αλώνει τη λογοτεχνία με τα όπλα του δρόμου και της βιοπάλης.
