Της Χαράς Τζαναβάρα
Αρωμα Σοφίας Βέμπο αποπνέει το διαμέρισμα στον πέμπτο όροφο της περίφημης «Μπλε» πολυκατοικίας, που δεσπόζει στην πλατεία Εξαρχείων. Βοηθάνε σε αυτό τα καλαίσθητα έπιπλα εποχής και κυρίως οι δύο κίονες που χωρίζουν το σαλόνι από τον προθάλαμο, διατηρώντας το «σαλότο» που χαρακτήριζε τις αθηναϊκές μονοκατοικίες της εποχής.
Δεν ήταν βέβαια κάτι μη αναμενόμενο. Δρασκελίζοντας τη βαριά εξώπορτα και απολαμβάνοντας το γεωμετρικό δάπεδο, αισθανθήκαμε να δραπετεύουμε στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Back to the future…
«Η οικογένειά μου αγόρασε το 1952 το διαμέρισμα, δίνοντας 800 λίρες. Η Βέμπο ήταν η προηγούμενη ένοικος, αλλά όχι και ιδιοκτήτρια. Ο λογαριασμός της ΔΕΗ φέρει το όνομά της. Το διατηρήσαμε ως δείγμα τιμής», μας εξομολογήθηκε ο σημερινός του ιδιοκτήτης, ο επιχειρηματίας Χρήστος Πολλάκης, που έκανε… απιστίες στο διαμέρισμα μόνο λίγα χρόνια, όταν έλειψε στην Αμερική.
Εδώ γνώρισε και τη σημερινή σύζυγό του, την αρχιτέκτονα Κατερίνα Μήτσιου, που μας ξενάγησε στις κρυφές «αρχιτεκτονιές» του σπιτιού. Την εργονομική του διαρρύθμιση και τον φυσικό φωτισμό που εξασφαλίζεται στο εσωτερικό των διαμερισμάτων χάρη στα αίθρια που έχουν διαμορφωθεί. Τις σκάλες υπηρεσίας, τις μικρές βεράντες, τα ντουλάπια με τα υπέροχα πόμολα και τα ξύλινα δάπεδα που μοιάζουν σημερινά αλλά μετράνε σχεδόν ογδόντα χρόνια.
Η πολυκατοικία αγαπήθηκε με φανατισμό από τους ενοίκους της και για δεκαετίες αποτέλεσε τη ναυαρχίδα του μοντέρνου κινήματος. Διατηρεί ακέραιο τον μύθο της, αλλά με δύο αστερίσκους: έχει πάψει από χρόνια να είναι μπλε και αποτελείται από δύο συγκροτήματα με χωριστές εισόδους που ενώνονται στο δώμα.
Στην πραγματικότητα είναι μια γειτονιά καθ' ύψος, με υποδομές και ανέσεις που θα τις ζήλευαν σύγχρονες υπερπολυτελείς κατασκευές. Αποκαλύπτονται σε όλο τους το μεγαλείο στην ταράτσα. Με θέα τους λόφους του Στρέφη και του Λυκαβηττού και την Ακρόπολη να διαγράφεται στη νότια πλευρά, ο αρχιτέκτονας σχεδίασε έναν χώρο 500 τετραγωνικών για τη συνάθροιση των ενοίκων! Υπήρχε πρόβλεψη και για πισίνα, που όμως έμεινε στα χαρτιά.
Εργο-σταθμός του Κούλη Παναγιωτάτου (1902-1982), κατασκευάστηκε για λογαριασμό της οικογένειας Αντωνόπουλου την περίοδο 1933-35, τότε που τα Εξάρχεια έφεραν την πεζή ονομασία Πιθαράδικα, από τα εργαστήρια που λειτουργούσαν στην περιοχή. Αποτελείται από 33 διαμερίσματα, από τα οποία το ένα, στη γωνία Αραχώβης και Θεμιστοκλέους, είναι διώροφο. Αργότερα δημιουργήθηκαν άλλα επτά στο δώμα.
Ο νεαρός αρχιτέκτονας, που είχε προφτάσει να ασχοληθεί με την κατασκευή υποδειγματικών σχολικών κτιρίων, δεν αρκέστηκε στο νσχεδιασμό του κτιρίου. Εβαλε τη σφραγίδα του σε κάθε λεπτομέρεια στο εσωτερικό των διαμερισμάτων, με στόχο να εξασφαλίσει στους ενοίκους υποδειγματικές συνθήκες διαβίωσης.
Με το ίδιο σκεπτικό έδωσε έμφαση στους βοηθητικούς χώρους, προβλέποντας σε κάθε διαμέρισμα κελάρι και δωμάτιο υπηρεσίας, που στις ημέρες μας έχει μετατραπεί σε άνετο χώρο εργασίας. Είχε προνοήσει ακόμα και για τον εξαερισμό πάνω από το μαγειρείο, που χάρη στον έξυπνο σχεδιασμό του εξασφαλίζεται χωρίς τη βοήθεια μηχανικών μέσων.
Τη διαφορά έκανε το εξωτερικό επίχρισμα. Το μπλε του κοβαλτίου, που έκανε το κτίριο δακτυλοδεικτούμενο για πολλές δεκαετίες, είναι επιλογή του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957). Είχαν πρωτοσυναντηθεί στην Αίγινα, όταν ο Παναγιωτάτος με συμφοιτητές του και τον καθηγητή τους Δ. Πικιώνη είχαν επισκεφθεί το νησί για να μελετήσουν τη λαϊκή αρχιτεκτονική. Η συνεργασία τους οδήγησε σε ένα έργο-φετίχ, όχι μόνο για τους αρχιτέκτονες.
«Ενα κτίριο δεν είναι μόνον ένα αρχιτεκτόνημα, ένα πολεοδομικό τοπόσημο. Κάποτε μπορεί να γίνει κοινωνικό τοπόσημο. Η «Μπλε» πολυκατοικία είναι ένα από αυτά. Είναι μνημείο τέχνης και ιστορίας», γράφει η καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής Μάρω Αδάμη-Καρδαμίτση, στο βιβλίο που έγραψε για το κτίριο, τιμώντας τη μνήμη του Κ. Παναγιωτάτου, που ήταν θείος της.
Διάσημοι ένοικοι
Η «Μπλε» πολυκατοικία αποτέλεσε στέγη σημαντικών προσωπικοτήτων της νεότερης ιστορίας μας. Σε διαφορετικές εποχές, ήταν ένοικοι ο «Νέστορας» της Αριστεράς Λεωνίδας Κύρκος και ο αιρετικός Ρένος Αποστολίδης, ο χαρισματικός Φρέντυ Γερμανός και η αθυρόστομη Λιλή Ζωγράφου, ο αριστοκράτης Δημήτρης Χορν και το κορυφαίο θεατρικό ζεύγος Κατίνα Παξινού-Αλέξης Μινωτής. Και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό…
Στόχος του ΕΛΑΣ
Στην Κατοχή, δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν επιχειρήσει τέσσερις φορές να την ανατινάξουν, ενώ στους χώρους της ήταν η έδρα της αντιστασιακής ομάδας «Μίδας» του Γιάννη Τσιγάντε.
Ο σχεδιασμός
Παρά τον όγκο του το συγκρότημα είναι ανάλαφρο, χάρη στα «σπασίματα» των προσόψεων, τα κενά και τις γεωμετρικές γραμμές που χαρακτηρίζουν τον σχεδιασμό του. «C' est tres beau», είχε πει ο κορυφαίος Γάλλος αρχιτέκτονας Le Corbusier όταν είχε επισκεφθεί την «Μπλε» πολυκατοικία λίγο πριν από την ολοκλήρωσή της.
