Ο Δημήτρης Πιατάς πρωταγωνιστεί στον «Κύκλωπα» του Ευριπίδη, το μοναδικό σωζόμενο σατυρικό δράμα. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου ετοίμασε μια «ευφορική παράσταση χειροτεχνίας», όπως μας λέει ο ηθοποιός. Ξεκινά έξω από το αρχαίο θέατρο, εκεί όπου ο θίασος στήνει μια κανονική… πλατεία Αβησσυνίας με τουριστικά μαγαζιά
Της Εφης Μαρίνου
Το σατυρικό δράμα του Ευριπίδη «Κύκλωψ» θα δούμε απόψε και αύριο στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Και μάλιστα συμπληρωμένο από το χέρι του σκηνοθέτη της παράστασης Βασίλη Παπαβασιλείου.
Τα γεγονότα της ραψωδίας (ι) της «Οδύσσειας», όπου ο Οδυσσέας παγιδεύεται στη σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου, φέρουν στην αρχαία ορχήστρα κάποιοι απίθανοι, σύγχρονοι Αθηναίοι, θύματα της κρίσης.
Ο Δημήτρης Πιατάς, ο αιμοδιψής Κύκλωπας, μας μιλάει για την παράσταση, τον ρόλο του, το ευφρόσυνο και το ευτελές της ζωής και του θεάτρου.
• Ξανά Κύκλωψ;
«Η αλήθεια είναι πως η πρόταση να υποδυθώ τον Κύκλωπα στην παράσταση του Βασίλη Παπαβασιλείου έχει ένα μικρό παρελθόν. Μια «οντισιόν» ηχητική, θα έλεγα, της φωνής μου για τον Κύκλωπα στην «Οδύσσεια» του Μπομπ Ουίλσον, πάλι για το Εθνικό Θέατρο. Τώρα η συμμετοχή μου είναι σώματι αν και χωρίς να διαθέτω τον όγκο, το ύψος και την κακία αυτού του γίγαντα… Η παράσταση «είδε» τον Κύκλωπα ως Πιατά. Αλλά όπως προκύπτει και από τη σκηνοθετική γραμμή, πρόκειται για την πρόθεση να υποδυθώ τον Κύκλωπα, όπως και οι υπόλοιποι ηθοποιοί έχουν την πρόθεση να παίξουν τους άλλους ρόλους. Είμαστε μια συντεχνία του Μοναστηρακίου, που οι περιστάσεις τη φέρνουν εκεί, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, να παίζει το σατυρικό δράμα».
• Και πριν καν ξεκινήσει το έργο στήνετε την πραμάτεια σας και προσπαθείτε να ξεπουλήσετε…
«Ο θίασος οργανώνει μια πλατεία Αβησσυνίας στον αύλειο χώρο πριν από το θέατρο, πριν οι θεατές περάσουν από τον έλεγχο εισιτηρίων και οδηγηθούν στις θέσεις τους. Είναι μια αυτοσχεδιαστική κατάσταση, όπου πουλάμε ό,τι προσφέρουν τα τουριστικά μαγαζιά. Από αγαλματίδια, αρχαία κείμενα, μέχρι δεκάδες τουριστικά μικροαντικείμενα. Μέσα από αυτήν τη χειρονομία περνά με χιούμορ και η περιπέτειά μας ως χώρας. Εκποιούμε τα ασημικά μας, βγάζουμε στο σφυρί ό,τι μας απέμεινε για λίγα μετρητά. Μετά η ομάδα των αρχαιοκάπηλων μεταφέρεται στην ορχήστρα. Ο μάστορας Οδυσσέας μάς οργανώνει, μοιράζει τους ρόλους και δίνει το σύνθημα να αποπειραθούμε να διηγηθούμε το σατυρικό δράμα».
• Κάνατε πρόβες πολύ καιρό. Μπορείτε να έχετε εικόνα της παράστασης ως «θεατής» της;
«Κακά τα ψέματα. Ενας ηθοποιός έπειτα από σαράντα χρόνια θητείας, κουβαλώντας τη φθορά μιας προϋπηρεσίας στον χώρο, δεν είναι πια αθώος. Είμαι συνένοχος στον φόνο. Εχω συναίσθηση της παράστασης, αλλά λείπει το κοινό, που είναι πάντα ο πρωταγωνιστής. Τώρα ήρθε η στιγμή να κριθούμε. Θα έλεγα ότι είναι μια ευφορική παράσταση χειροτεχνίας. Η ερμηνεία μου στον Κύκλωπα διέρχεται από πολλά θεατρικά είδη, όπως το βέκιο, στομφώδες παίξιμο του Εθνικού Θεάτρου, αλλά και το πιο σοβαρό παίξιμο όταν ξεκινά η σύγκρουση με τον Οδυσσέα, ο οποίος πολύ έξυπνα με οδηγεί, μέσω του κρασιού, στην ήττα. Με κάνει να χάσω την αυτοπεποίθησή μου και να παιχτεί μια σκηνή φινάλε που, αν και άλλης ποιότητας, σημειολογικά παραπέμπει σ' αυτήν του Οιδίποδα. Τα σατυρικά δράματα γράφονταν ειδικά για να παιχτούν ανάμεσα στις τραγωδίες σαν μια ανάσα των προγόνων μας θεατών, ένας «πασατέμπος» στο διάλειμμα, όπως λέγω εγώ. Δεν είναι τυχαίο που ο «Κύκλωψ» είναι το μόνο σατυρικό δράμα που διασώθηκε ολόκληρο. Τα περισσότερα χάθηκαν μέσα στους αιώνες, ίσως επειδή δεν θεωρήθηκαν σημαντικά, αφού δεν γράφτηκαν και ως σημαντικά. Πάντως, για τον σημερινό μελετητή και θεατή της παρακμιακής κοινωνίας μας έχει ενδιαφέρον να δούμε τι ήταν το «ευτελές» στην αρχαία Ελλάδα».
• Πού συναντιέται, λοιπόν, το ευτελές των αρχαίων Ελλήνων μ' αυτό των σημερινών;
«Ως ηθοποιός προσπάθησα να βρω τα υλικά στο σήμερα, να μην τα εφεύρω, για να παίξω τον ρόλο. Υπάρχουν. Ο Πολύφημος έχει ένα μάτι. Η όρασή του είναι περιορισμένη, στερείται μάλιστα την περιφερειακή. Είναι ανίκανος να δει τον μέσο όρο της εικόνας, που αποτυπώνει η πραγματικότητα. Αν αυτό το αναγάγουμε στη σημερινή εποχή «Κυκλώπων», που φέρουν μια συγκεκριμένη οπτική για τα πράγματα, παρατηρούμε πολλά. Σε επίπεδο καλλιτεχνικό, πολιτικό και κοινωνικό. Οι «Πολύφημοι» είναι πολλοί, ζουν ανάμεσά μας και κανιβαλίζουν. Τρώνε αλλήλους, ζωντανό κρέας. Το ανθρώπινο είδος κινδυνεύει από τον ίδιο τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει κανένας σεβασμός στην ατομικότητα, την ιδιωτικότητα. Προβάλλεται το ασήμαντο, αποσιωπάται το μείζον, τα γεγονότα διαστρεβλώνονται».
• Να υποθέσω λοιπόν ότι δεν έχετε περί πολλού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
«Είναι τόποι «συνάντησης», που αναπτύχθηκαν ταχύτατα προάγοντας, υποτίθεται, την επικοινωνία, αλλά εκτιμώ ότι η ουσιαστική επικοινωνία παραμένει ακόμα ζητούμενο εκτός αυτών των δικτύων. Απόψεις, ξανά απόψεις, κουταμάρες, αυτισμοί… Κι έπειτα αν δεν υπάρχει κι ένα αίνιγμα, ένα κρυμμένο μυστικό, τι νόημα έχει η περιπέτεια της ζωής; Είναι σαν εκείνες τις ταινίες, που ξέρεις ποιος είναι ο δολοφόνος. Που μια ταξιθέτρια ήρθε να προδώσει το μυστικό στο αυτί σου. Πάνω σ' ένα αίνιγμα με το μυστηριώδες όνομα «rosebud» στηρίχτηκε η σημαντικότερη ταινία του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο «Πολίτης Κέιν». Θέλω να πιστεύω ότι το ανθρώπινο είδος διασώθηκε εξαιτίας της προσωπικής του ανωνυμίας».
• Εικαστικά πώς αντιμετωπίζεται ο μύθος του Κύκλωπα;
«Με τρόπο που φέρνει στον νου αγαπημένα παιδικά αναγνώσματα. Η σκηνογράφος εμπνεύστηκε από τα κλασικά εικονογραφημένα. Εγώ φοράω μια γούνα ζώου και συγχρόνως φέρω ένα γυναικείο φόρεμα, εις μνήμην της αγαπημένης μου. Ο Κύκλωπας, ευαίσθητη ψυχή, ήταν βαθιά ερωτευμένος μ' ένα κορίτσι ονόματι Γαλάτεια… Το ένα μου μάτι κυριαρχεί ως μια φωτεινή πηγή. Γενικά η αισθητική μου ως Πολύφημου εντείνει τη γελοιογραφία, που φέρω ούτως ή άλλως σωματοτυπικά».
• Αλήθεια, το πολύ ισχυρό φιζίκ σας σάς έχει εγκλωβίσει στο θέατρο σε έργα και ρόλους;
«Αυτό είναι δεδομένο. Και γι' αυτό ακριβώς δεν θα μπορούσα να το αγνοήσω. Το θέατρο, η επιλογή των ρόλων και η διαδρομή της καριέρας δεν είναι παρά ένα τεράστιο «κάστινγκ». Δεν θα ήμουν η πρώτη επιλογή για να παίξω Ρωμαίο… Το φιζίκ με δεσμεύει να λυτρωθώ από τα δεσμά του σώματός μου. Δεν είναι εύκολο να κινηθώ ελεύθερα διαλέγοντας ρόλους. Συμβιβάζομαι, λοιπόν, δέσμιος του σωματοτυπικού μου προβλήματος. Στο να είμαι ηθοποιός με «ειδικές ανάγκες»».
• Αλλά και ειδικού ταλέντου, που το έχετε αποδείξει παίζοντας σ' ένα πλήθος έργων και ρόλων. Από το «Πολύτεχνον», που στήσατε πριν από είκοσι χρόνια, και αργότερα στο «Αμόρε», στο Εθνικό, στο ΚΘΒΕ, στο ΔΗΠΕΘΕ Πατρών, στο Θέατρο Νέου Κόσμου, στην Επίδαυρο.
«Πιστεύω ότι στη δουλειά μας οφείλουμε να πράττουμε το καλύτερο δυνατόν με κυρίαρχο το αίσθημα ευθύνης απέναντι στο κοινό. Πριν από χρόνια αποχαιρετώντας ένα ανάλαφρο και υπέροχο είδος, την επιθεώρηση και την κωμωδία, αναζήτησα ένα άλλο είδος θεάτρου. Πείτε το «ποιοτική στροφή», πείτε το όπως θέλετε, σίγουρα πάντως αφιερώθηκα ήσυχα και πεισματικά σε κάτι διαφορετικό. Ρίσκαρα δημιουργώντας πριν από χρόνια το «Πολύτεχνον», το οποίο αφού παρουσίασε ένα σημαντικό ρεπερτόριο, σταμάτησε τη λειτουργία του. Δεν μετέτρεψα την ιστορία σε μελό: μου πήραν το θέατρο, καταστράφηκα, οδηγούμαι στον αναχωρητισμό και άλλα τέτοια, που αφορούν την ανθρωποφαγία κάποιων μέσων ενημέρωσης. Συνέχισα να εργάζομαι. Ολες οι τιμητικές προτάσεις που μου γίνονται δεν είναι προϊόν κάποιας δημοφιλίας μου, αλλά συνειδητή επιλογή ανθρώπων που ξέρουν καλά τη δουλειά τους».
• Για τους νέους πόσο δύσκολο είναι να ξεκινήσουν σήμερα καριέρα στο θέατρο;
«Δεν είναι εύκολο. Ομως το θέατρο είναι ένας ζων οργανισμός. Αρρωσταίνει, γιατρεύεται, προχωράει, μεταλλάσσεται. Το μέλλον ανήκει στα παιδιά. Αυτά που δημιουργούν όπου και όπως μπορούν. Στο θέατρο, στα μπαρ, στις πλατείες, στους δρόμους. Δυστυχώς η ανάγκη τους για έκφραση εμπορευματοποιήθηκε από κάποιους. Υπήρξα δάσκαλος σε δραματική σχολή και τα παράτησα θεωρώντας τις συνθήκες ύβριν προς εμέ και προς τους μαθητές. Ομως δεν μπορείς να εμποδίσεις στον νέο να επιχειρήσει την περιπέτεια. Απαγορεύεται να του απαγορεύσεις, να φρενάρεις τα όνειρά του».
• Σχέδια για το μέλλον;
«Θα επαναλάβω το «La Νonna» του Ρομπέρτο Κόσα. Αλλά προς το παρόν θέλω να βρεθώ σε μια παραλία και να κάνω μπάνια. Είναι κουτό να προγραμματίζεις, να μπαίνεις στο παιχνίδι του καταναλωτισμού. Είμαι ανοιχτός σε ό,τι προκύψει. Εχω την πολυτέλεια να με επιλέγουν και να μπορώ να επιλέγω. Θα μπορούσαν να με επιλέγουν κι εγώ να μην μπορώ να το κάνω. Θεωρώ λοιπόν σημαντικό που η διαδικασία της επιλογής λειτουργεί αμφίδρομα».
