Τζον Χιρστ
«Σύντομη Ιστορία της Ευρώπης»
Μετάφραση: Ελένη Λούση. «Μεταίχμιο», 2013, Σελ. 320.
Του Ιάκωβου Ανυφαντάκη
Η μεγάλη αφήγηση της Ιστορίας είναι μια τέχνη παραμελημένη τα τελευταία χρόνια προς όφελος εξειδικευμένων μελετών που στόχο έχουν να φτάσουν από το μερικό στο γενικό. Οχι άδικα. Η απόπειρα να γραφτεί ολόκληρη η Ιστορία μιας χώρας ή μιας γεωγραφικής περιοχής αποτελεί σισύφεια δοκιμασία που απαιτεί ευρύτατο πεδίο πρόσληψης και πολύχρονη μελέτη.
Οι μεγάλες αφηγήσεις ανήκουν σε τέσσερις κατηγορίες. Πρώτον, τα πανεπιστημιακά εγχειρίδια που στόχο έχουν να καταγράψουν συνοπτικά την πορεία ολόκληρων πολιτισμών. Δεύτερον, τις εκλαϊκευμένες ιστορίες συγγραφέων που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, βιβλία όπου το υλικό δεν έχει τόση σημασία όσο οι αρετές της αφήγησης του συγγραφέα. Χρησιμοποιούν συχνά χιούμορ και μικρές πικάντικες λεπτομέρειες για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Παρόμοια βιβλία είχαμε στην Ελλάδα από το Νίκο Τσιφόρο. Η τρίτη κατηγορία αφορά βιβλία που προσπαθούν να κατασκευάσουν μια ενοποιημένη αφήγηση του παρελθόντος, αρκετά συχνά προτείνοντας ένα ερμηνευτικό μοντέλο για αυτό. Τέτοια ήταν η «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας» του Νίκου Σβορώνου ή πιο πρόσφατα τα «Βαλκάνια» του Μαρκ Μαζάουερ. Τέλος, έχουμε τα βιβλία που αποτέλεσαν τομή στην ιστοριογραφία, μελέτες που μόνο κορυφαίοι ιστορικοί θα μπορούσαν να γράψουν και μέσα από την εξέταση μιας ευρύτατης περιόδου κατάφεραν να αναδείξουν νέους τρόπους ανάλυσης του παρελθόντος. Πρόκειται για έργα όπως η «Μεσόγειος» του Φερνάν Μπροντέλ και ο «Σύντομος 20ός αιώνας» του Ερικ Χομπσμπάουμ που αποτελούν τη βάση για όποιον θέλει να μελετήσει τις αντίστοιχες περιόδους.
Θα τοποθετούσαμε τη «Σύντομη Ιστορία της Ευρώπης» του Τζον Χιρστ ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη κατηγορία. Ο συγγραφέας δίδαξε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Λα Τρομπ της Μελβούρνης και το βιβλίο δημιουργήθηκε με βάση τις διαλέξεις του. Απευθύνονται σε ένα κοινό που δεν διδάχθηκε ποτέ Ιστορία πέρα από την ήπειρό του γι΄ αυτό μια από τις πρώτες απορίες που πρέπει να απαντήσει ο Χιρστ είναι γιατί τους απασχολεί η Ευρώπη. Η Ευρώπη που έχουμε μάθει οι κάτοικοί της, αυτή που στέκεται στη μέση κάθε χάρτη και αποτελεί την αφετηρία της παγκόσμιας Ιστορίας δεν υπάρχει εδώ. Για τους Αυστραλούς φοιτητές η Ευρώπη είναι μια μικρή ήπειρος με περίεργες ιδιορρυθμίες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Το βιβλίο δεν στέκεται στην αποικιοκρατική σχέση μεταξύ Ευρώπης και Αυστραλίας, ούτε προσπαθεί να την αναλύσει υπό το πρίσμα των μετααποικιακών σπουδών. Στόχος του είναι να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει το παρόν μέσα από το παρελθόν γι΄ αυτό και επιλέγει τα μιλήσει και να συνθέσει εκείνα τα κομμάτια που είναι ακόμα οικεία και χρηστικά στην καθημερινή ζωή. Η Ευρώπη είναι το λίκνο του δυτικού πολιτισμού, η Ιστορία της είναι η προϊστορία όλου του κόσμου, ταυτόχρονα, όμως, είναι ο «άλλος» και ως τέτοιος προσεγγίζεται.
Ο Χιρστ ξεκινάει με τον ελληνικό και τον ρωμαϊκό πολιτισμό, τον χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό, τη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Τίποτα δεν είναι δεδομένο για τους Αυστραλούς φοιτητές, τα πάντα πρέπει να οριστούν από την αρχή. Και για τον Ελληνα αναγνώστη το βιβλίο προσφέρει την ευκαιρία να ξανασκεφτεί τις βεβαιότητες που κουβαλάει όπως τη σχέση του χριστιανισμού με την αρχαιότητα, την σημασία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και τα θεμέλια του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Ο συγγραφέας επιχειρεί να κρατήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη με ανεκδοτολογικά περιστατικά και χιουμοριστικές εκφράσεις. Κάνει χρονικά άλματα για να μπορέσει να εξηγήσει με σύγχρονα παραδείγματα περίπλοκες σχέσεις, όπως όταν συγκρίνει την Καθολική Εκκλησία του Μεσαίωνα με την Toyota. Στην προσπάθειά του να παρουσιάσει μια ευχάριστη και κατανοητή Ιστορία τριών χιλιάδων ετών δεν αποφεύγει τις υπεραπλουστεύσεις και τα γενικευτικά σχήματα. Μένει σταθερά προσηλωμένος στο κέντρο της Ευρώπης, εκεί που έλαβαν χώρα οι μεγάλες αλλαγές και εκεί που γονιμοποιήθηκαν τα ρεύματα που είναι ακόμα ορατά σε όλο τον σύγχρονο κόσμο. Και, αναγκαστικά, μένει στην επιφάνεια αφού η σε βάθος ανάλυση θα ήταν κουραστική και θα ξέφευγε από τον βασικό του στόχο.
Η Ευρώπη του Χιρστ είναι μια νοητή ενότητα που περιλαμβάνει την εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού μέχρι τη στιγμή που αυτός επικράτησε σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν είναι Ιστορία της ευρωπαϊκής ηπείρου ούτε Ιστορία των λαών της Ευρώπης. Το βιβλίο εστιάζει στον γεωγραφικό χώρο όπου συνέβησαν οι μεγάλες τομές και στα κράτη που πρωταγωνιστούσαν κάθε εποχή. Ο συγγραφέας ενδιαφέρεται να δείξει το νήμα που ενώνει τα τρεις χιλιάδες χρόνια Ιστορίας ώς τη σύγχρονη Ευρώπη. Και μέσα από τη σύγχρονη Ευρώπη, σε ολόκληρο τον σύγχρονο κόσμο.
