Είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα φιλοξενεί τη Διεθνή Ολυμπιάδα Αστρονομίας-Αστροφυσικής αποκλειστικά για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η πρώτη φορά που διοργανώνεται Ολυμπιάδα Αστρονομίας-Αστροφυσικής σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, και φυσικά η πρώτη φορά που ένα τόσο σημαντικό επιστημονικό και πολιτιστικό γεγονός λαμβάνει χώρα όχι στην πρωτεύουσα, αλλά στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, και συγκεκριμένα στην πόλη του Βόλου.

Δυστυχώς όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που, ενώ συμβαίνουν όλα αυτά τα τόσο σημαντικά για τη διεθνή εικόνα της χώρας μας, η ελληνική πολιτεία έχει άλλες προτεραιότητες και… ανησυχίες. Η στήλη της Επιστήμης της «Εφημερίδας των Συντακτών» αποφάσισε να παρουσιάσει εκτενώς αυτό το κορυφαίο επιστημονικό γεγονός, με τη βοήθεια των δύο αναμφισβήτητων πρωταγωνιστών της διοργάνωσης της διεθνούς Ολυμπιάδας στον τόπο μας.

→Ομάδα από δέκα Ελληνόπουλα εκπροσωπούν επάξια τη μακρά αστρονομική μας παράδοση, ενώ δεν διδάσκονται πια το μάθημα της αστρονομίας… στο σχολείο!

Γράφει ο Σπύρος Μανουσέλης

Επί δέκα ημέρες, πάνω από εκατόν ογδόντα προικισμένοι μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων από διάφορα μέρη του κόσμου (φέτος συμμετέχουν τριάντα έξι χώρες) θα έχουν τη μοναδική μαθησιακή ευκαιρία να εμβαθύνουν στις επιστήμες και στις νέες τεχνικές παρατήρησης του ουράνιου θόλου, αλλά και να συναγωνιστούν δημιουργικά σε θέματα αστρονομίας και αστροφυσικής.

Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, το ελληνικό κράτος και το αρμόδιο υπουργείο εξακολουθούν να σφυρίζουν αδιάφορα.

Παρ’ όλα αυτά, η 7η Διεθνής Ολυμπιάδα Αστρονομίας-Αστροφυσικής ξεκίνησε με επιτυχία στον Βόλο το προηγούμενο Σάββατο στις 27 Ιουλίου και θα ολοκληρωθεί στη Λάρισα στις 5 Αυγούστου, χάρη στις ακάματες προσπάθειες μιας μικρής ομάδας πανεπιστημιακών, οι οποίοι βασίστηκαν αποκλειστικά στην υποστήριξη τοπικών και ιδιωτικών φορέων. Κυρίως του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, το οποίο τα τελευταία χρόνια στηρίζει συστηματικά –τόσο οικονομικά όσο και τεχνικά– τέτοιες κοινωφελείς επιστημονικές δραστηριότητες.

Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι η συμμετοχή της ελληνικής ομάδας είναι σταθερή από την πρώτη Ολυμπιάδα του 2007, ενώ Ελληνες μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν κατ’ επανάληψη διακριθεί με πολλά μετάλλια και επαίνους για τις πολύ υψηλές γνωσιακές τους επιδόσεις. Και όλα αυτά, ενώ δεν διδάσκονται καν το μάθημα της αστρονομίας και της αστροφυσικής στο σχολείο!

Επιθυμώντας να σπάσουμε τη σιωπή που έχει επιβληθεί γύρω από τέτοια «ανούσια» θέματα μετά το κλείσιμο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, ζητήσαμε από τον πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής, Γιάννη Σειραδάκη, επιφανή Ελληνα αστροφυσικό και καθηγητή φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, να μας μιλήσει τόσο για τη διεθνή όσο και για την εθνική σημασία αυτής της Ολυμπιάδας.

• Το 2006 με δική σας κυρίως πρωτοβουλία θεσπίστηκε η Παγκόσμια Ολυμπιάδα Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Ποιες μαθησιακές, επιστημονικές και ενδεχομένως κοινωνικές ανάγκες υπηρετεί η θέσπιση μιας ακόμη επιστημονικής Ολυμπιάδας για μαθητές;

Δεν ήταν αποκλειστικά δική μου πρωτοβουλία. Στις 4 Αυγούστου 2006, κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης της Διεθνούς Αστρονομικής Ενωσης (IAU), μερικοί συνάδελφοι που συμμετείχαμε στη Γενική Συνέλευση με ερευνητικές ομιλίες (ο κάθε ένας στο δικό του ερευνητικό πεδίο) συναντηθήκαμε και αποφασίσαμε να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να θεσμοθετηθεί η Διεθνής Ολυμπιάδα Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Η δρ Μπουσάμπα Κράμερ (Busaba Kramer), από την Ταϊλάνδη, πρότεινε η 1η Ολυμπιάδα να γίνει στην Ταϊλάνδη τον επόμενο χρόνο (2007), καθώς θα είχε τα γενέθλιά του ο βασιλιάς της Ταϊλάνδης, γεγονός το οποίο θα αύξανε τις πιθανότητες για ικανοποιητική χρηματοδότηση. Η ίδια προθυμοποιήθηκε να αναλάβει τη διοργάνωση. Πράγματι, η πολύ επιτυχημένη 1η Ολυμπιάδα έλαβε χώρα στο Τσιανγκ-Μάι, στη βόρεια Ταϊλάνδη, τον Δεκέμβριο 2007.

Η αστρονομική κοινότητα υποδέχτηκε με χαρά αυτή την πρωτοβουλία, η οποία συνεχίστηκε στην Ινδονησία, στο Ιράν, στην Κίνα, στην Πολωνία και πέρυσι στη Βραζιλία. Φέτος η 7η Ολυμπιάδα λαμβάνει χώρα αυτή την εβδομάδα στον Βόλο, με αισθητά αυξημένη συμμετοχή σε σύγκριση με τις προηγούμενες (κατά περίπου 50%). Προφανώς η χώρα μας είναι πολύ ελκυστική, λόγω της ιστορίας της, της φυσικής ομορφιάς και του θαυμάσιου κλίματος που διαθέτει.

Στις Ολυμπιάδες συμμετέχουν οι καλύτεροι μαθητές με αστρονομικές γνώσεις, από πολλές χώρες. Οπως μας εξομολογούνται οι ίδιοι, όταν για πρώτη φορά κοίταξαν τον εβένινο ουρανό με τα διαμαντένια αστέρια, ένιωσαν δέος και τη σφοδρή επιθυμία να μάθουν περισσότερα, να τον εξερευνήσουν.

Είδαν τα αστέρια να κινούνται και κατάλαβαν ότι υπάρχει «χρόνος». Αντελήφθησαν ότι μερικά σώματα είναι πιο κοντά από άλλα και κατάλαβαν τι σημαίνει «χώρος». Διαισθάνθηκαν ότι η φύση είναι όμορφη. Ετσι, η αρχική ανάγκη της εξερεύνησης μεταμορφώθηκε σταδιακά σε πάθος και έρωτα για τη γνώση.

Και η Ολυμπιάδα Αστρονομίας έδωσε έναν στόχο στις αστρονομικές και επιστημονικές αναζητήσεις τους. Οι γνώσεις τους, σκόρπιες μέχρι τότε, άρχισαν σταδιακά να οργανώνονται, επιτρέποντας στα παιδιά να δουν το οικοδόμημα της φύσης μέσα από ένα λογικό περίγραμμα. Ενώ η επαφή τους με άλλους μαθητές από όλο τον κόσμο τούς έδωσε την ευκαιρία να συναντηθούν και να συζητήσουν για θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Δεν χόρταιναν να ανταλλάσσουν ιδέες και να λύνουν από κοινού προβλήματα. Αναπτύχθηκαν καινούργιες φιλίες που επέκτειναν τον κοινωνικό και πολιτισμικό τους ορίζοντα.

• Ολες οι μαθητικές Ολυμπιάδες –στα μαθηματικά, στη φυσική, στη βιολογία και, πιο πρόσφατα, στην αστρονομία και την αστροφυσική– είναι η αποκρυστάλλωση της σχολικής παιδείας που έχουν λάβει τα παιδιά στο αντίστοιχο αντικείμενο. Δεδομένου ότι στην Ελλάδα το μάθημα της αστρονομίας-αστροφυσικής έχει εδώ και χρόνια καταργηθεί (αλήθεια, γιατί;) από το πρόγραμμα σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τι ακριβώς αποκρυσταλλώνεται από τη συμμετοχή και την πιθανή διάκριση Ελλήνων μαθητών;

Η κατάργηση του μαθήματος της αστρονομίας από τα μαθήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με ευθύνη κυρίως του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου αλλά και του υπουργείου Παιδείας, στέρησε από τα Ελληνόπουλα την ευκαιρία να αναζητήσουν την αλήθεια κοιτάζοντας ψηλά στον ουρανό, αποφεύγοντας τις κακοτοπιές της αυτοκαταστροφικής αναζήτησης εργαλείων θανάτου στις σκοτεινές γωνιές και στις ακατοίκητες οικοδομές.

Δυστυχώς στη χώρα όπου τέθηκαν οι βάσεις της αστρονομίας –ας υπενθυμίσουμε ότι, για τους Πυθαγόρειους, ήταν μία από τις τέσσερις εσωτερικές επιστήμες μαζί με την αριθμητική, τη μουσική και τη γεωμετρία (η περίφημη «Τετρακτύς»)– η αστρονομία δεν αποτελεί πια στόχο έμπνευσης και γνώσης για τους μαθητές μας.

Οι Ελληνες μαθητές που συλλέγουν μετάλλια στις Ολυμπιάδες κατ’ αρχάς αποκτούν τις βασικές γνώσεις τους με δική τους πρωτοβουλία. Οσον αφορά την επιλογή τους για την Ολυμπιάδα, αυτή γίνεται ύστερα από σκληρή δοκιμασία που εκτείνεται σε 4 φάσεις. Την οργάνωση και τη διεξαγωγή των εξετάσεων την αναλαμβάνει κάθε χρόνο η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος, με έδρα τον Βόλο. Η ίδια Εταιρεία έχει αναλάβει τον κύριο όγκο της διοργάνωσης της φετινής, 7ης Ολυμπιάδας.

• Πόσο προετοιμασμένοι, επιστημονικά και ψυχολογικά, είναι οι Ελληνες μαθητές που συμμετέχουν σε αυτή τη διεθνή Ολυμπιάδα; Και ποιος τους «προπονεί»;

Ολα τα παιδιά μας που λαμβάνουν μέρος στις επιστημονικές Ολυμπιάδες εκπροσωπούν ό,τι καλύτερο διαθέτει η χώρα μας στο πεδίο της γνώσης. Είναι μεγάλη η χαρά μας, όχι μόνο να διδάσκουμε τα παιδιά αυτά κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για την Ολυμπιάδα, αλλά ακόμα περισσότερο, απλά να συζητάμε μαζί τους για διάφορα θέματα. Ξεκινώντας από μία λέξη πολλές φορές μας παρασύρουν σε εμπνευσμένες συζητήσεις για την αστρονομία, τη φυσική, τα μαθηματικά, τη λογική.

Συνήθως δεν έχουν το άγχος μιας τόσο μεγάλης διοργάνωσης. Η κοινωνική συμπεριφορά τους είναι εξαιρετική. Μακάρι να είχαμε την τύχη να συναντάμε τέτοιας ποιότητας ανθρώπους κάθε μέρα στη ζωή μας! Η «προπόνηση» γίνεται συνήθως δύο εβδομάδες πριν από την Ολυμπιάδα, στις εγκαταστάσεις που ευγενικά μας παραχωρούν το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Οι «προπονητές» είναι καθηγητές και φοιτητές των παραπάνω Πανεπιστημίων, σε θεωρητικά θέματα, σε παρατηρησιακά θέματα ή σε θέματα ανάλυσης επιστημονικών δεδομένων.

Ελπίζω ότι και φέτος θα έχουμε τη χαρά να δούμε κάποια από τα παιδιά μας να ανεβαίνουν στο βάθρο κατά την τελετή λήξης, η οποία θα γίνει την Κυριακή 4 Αυγούστου στο συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος & Αλμυρού.

………………………………………………………………………………………………

Ξεπερνώντας τις αγκυλώσεις και την αδιαφορία της πολιτείας

Ζητήσαμε από τον πρόεδρο της Τοπικής Οργανωτικής Επιτροπής και γραμματέα της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος Βόλου, Λουκά Ζαχείλα, επίκουρο καθηγητή μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, να μας μιλήσει για τα πρακτικά (οικονομικά και οργανωτικά) προβλήματα που συνεπάγεται η διοργάνωση ενός τόσο σημαντικού διεθνούς επιστημονικού και εκπαιδευτικού γεγονότος.

• Η 7η Διεθνής Ολυμπιάδα Αστρονομίας και Αστροφυσικής πραγματοποιείται φέτος, για πρώτη φορά, στην Ελλάδα. Και μάλιστα την ευθύνη της διοργάνωσης έχει αναλάβει η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος, που εδρεύει στον Βόλο. Γεγονός αξιοσημείωτο και ξεχωριστό, διότι συνήθως τέτοιες Ολυμπιάδες πραγματοποιούνται στην Αθήνα. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε κατά τη διοργάνωσή της; Και ποιοι δημόσιοι και ιδιωτικοί οργανισμοί σάς στήριξαν σε αυτό το τόσο δύσκολο εγχείρημα;

Οι βασικές δυσκολίες ήταν η εξεύρεση χρημάτων και ο προγραμματισμός των διαφόρων σταδίων. Λόγω της μη επιθυμίας των κρατικών υπηρεσιών να συμβάλουν στην όλη προσπάθεια και να στηρίξουν οικονομικά ή πρακτικά το όλο εγχείρημα αναγκαστήκαμε να απευθυνθούμε σε ιδιώτες και σε τοπικούς παράγοντες. Από τους δημόσιους οργανισμούς οι μόνοι που μας στήριξαν ήταν η Περιφέρεια Θεσσαλίας και ο Δήμος Βόλου, ενώ από τους ιδιωτικούς οργανισμούς αποφασιστική βοήθεια μας πρόσφεραν το Κοινωφελές Ιδρυμα Ι.Σ. Λάτση και ο ΟΠΑΠ.

• Η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος διοργανώνει κάθε χρόνο, από το 1995 στα Λύκεια και από το 2009 στα Γυμνάσια της χώρας μας, τον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Αστρονομίας-Αστροφυσικής. Ποιος είναι ο σκοπός αυτού του διαγωνισμού; Και με ποιον τρόπο προετοιμάζονται οι μαθητές για να συμμετάσχουν σε αυτόν, δεδομένου ότι το μάθημα της αστρονομίας δεν διδάσκεται πλέον στα σχολεία;

Πράγματι, εδώ και δεκαπέντε χρόνια, η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος διοργανώνει τον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Αστρονομίας.

Χιλιάδες παιδιά, μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου, έχουν περάσει από την Εταιρεία μας, έχουν διαγωνιστεί, αποδεικνύοντας πραγματικά ότι το ενδιαφέρον των μαθητών για την αστρονομία είναι πάρα πολύ μεγάλο.

Σκοπός του διαγωνισμού είναι να ενθαρρύνει τους μαθητές να εμβαθύνουν στην επιστήμη της αστρονομίας, της αστροφυσικής και της διαστημικής, να τους εξοικειώσει με τις θαυμαστές τελευταίες ανακαλύψεις των τεχνητών δορυφόρων και των επίγειων παρατηρητηρίων, αλλά και να επιβραβεύσει αυτή την προσωπική διερευνητική τους προσπάθεια.

Οι μαθητές προετοιμάζονται από ειδική ομάδα εκπαιδευτών που αποτελείται από καθηγητές Πανεπιστημίων (Θεσσαλονίκης και Θεσσαλίας) και από πρώην συμμετέχοντες σε Ολυμπιάδες και νυν αριστούχους φοιτητές.

• Σε σύγκριση με άλλους αντίστοιχους πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς (π.χ. στα μαθηματικά, στη φυσική, στη βιολογία), πόσο ενδιαφέρον επιδεικνύουν οι Ελληνες μαθητές για την αστρονομία-αστροφυσική; Και ποια είναι τα επιτεύγματα και οι επιδόσεις τους όταν συναγωνίζονται μαθητές από άλλες χώρες;

Οι μαθητές που ασχολούνται με την αστρονομία-αστροφυσική είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία παιδιών. Πρέπει να διαθέτουν ήδη αρκετές γνώσεις φυσικής και μαθηματικών, αλλά και να είναι σε θέση να συνδυάζουν τις γνώσεις τους σε αυτές τις δύο θεμελιώδεις φυσικές επιστήμες. Τα αποτέλεσμα αυτής της επιστημονικής προπαιδείας και εκπαίδευσης αναδεικνύονται όχι μόνο στον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Αστρονομίας αλλά και με τη συμμετοχή μας σε διεθνείς διοργανώσεις, όπως είναι οι διεθνείς Ολυμπιάδες.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουμε δείξει ότι η Ελλάδα μπορεί όχι μόνο να συμμετέχει με αξιώσεις στη διεθνή Ολυμπιάδα Αστρονομίας, αλλά και να κατακτά διακρίσεις και μετάλλια!

Στην πρώτη Ολυμπιάδα όταν πήραμε ένα χάλκινο μετάλλιο, αναθαρρήσαμε, είπαμε ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Βέβαια στις δύο επόμενες Ολυμπιάδες κάναμε μια μικρή «κοιλιά», δεν πήραμε κάποιο μετάλλιο αλλά μόνο τιμητικές διακρίσεις. Πέρυσι όμως, στην 6η Διεθνή Ολυμπιάδα στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, δείξαμε τον καλύτερό μας εαυτό, θα έλεγα. Η ελληνική αποστολή απέσπασε το πρώτο της ασημένιο, δύο χάλκινα μετάλλια και δύο ευφήμους μνείες. Το ασημένιο μετάλλιο το κέρδισε ο Μάνος Βουρλιώτης από το 26ο Γενικό Λύκειο Αθηνών. Τα χάλκινα μετάλλια τα κέρδισαν τα δύο κορίτσια της αποστολής, η Κρινιώ Μαρούδα από τα Λεχαινά Ηλείας και η Ιωάννα Κούρκουλου από τα Εκπαιδευτήρια Κωστέα-Γείτονα. Εύφημο μνεία απέσπασαν ο Πάρης Τζιτζιμπάσης από το Γενικό Λύκειο Δοξάτου Δράμας και ο Θέμης Πράπας από το 2ο Γενικό Λύκειο του Κολεγίου Ανατόλια Θεσσαλονίκης.

• Η συμβολή της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος στην καλλιέργεια της αστρονομικής παιδείας στον τόπο μας είναι μεγάλη. Η διοργάνωση όμως μιας παγκόσμιας Ολυμπιάδας Αστρονομίας αποτελεί κυριολεκτικά έναν άθλο. Τι προσδοκίες έχετε από αυτό το διεθνές γεγονός και πώς, εν μέσω οικονομικής κρίσης, βρέθηκαν τα χρήματα για τη διοργάνωσή του;

Ανάμεσα στις προτεραιότητες της Εταιρείας μας είναι να επανενταχθεί το μάθημα της αστρονομίας στο πρόγραμμα σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Και με τη διοργάνωση του Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας ευελπιστούμε να καλλιεργήσουμε στους Ελληνες μαθητές την αγάπη για την αστρονομία και την αστροφυσική.

Οσο για τη χρηματοδότηση της Ολυμπιάδας, από τη στιγμή που τα χρήματα δεν έγινε εφικτό να συγκεντρωθούν από κρατικές πηγές (εκτός από τις συνεισφορές του Δήμου Βόλου και της Περιφέρειας Θεσσαλίας), απευθυνθήκαμε σε ιδιώτες και σε διάφορα ιδρύματα (όπως π.χ. το Ιδρυμα Ι.Σ. Λάτση και ο ΟΠΑΠ), που διαθέτουν το έμπειρο προσωπικό και τα μέσα για την υλοποίηση μιας επιστημονικής Ολυμπιάδας.