Του Περικλή Κοροβέση
Οι κυρίαρχες τάξεις και οι κυρίαρχες ιδεολογίες διαμορφώνουν το πρόσωπο μιας κοινωνικής ομάδας με τον τρόπο που θέλουν, ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Πέρα από έναν γενικό διαχωρισμό σε ανώτερες και κατώτερες τάξεις και φυλές, υπάρχουν εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, διακρίσεις που κάνουν «τον άλλο», «τον διαφορετικό» ξένο και κατά συνέπεια εχθρικό και χωρίς δικαιώματα. Οσο πιο διχασμένη είναι μια κοινωνία τόσο πιο παραλυμένη είναι και γι’ αυτό είναι εύκολα διαχειρίσιμη. Οσο ο ένας κλάδος στρέφεται εναντίον ενός άλλου επαγγελματικού κλάδου, τότε η εξουσία μπορεί να κοιμάται ήσυχα. Το να αποκτήσουν συνείδηση της δύναμής τους οι πολλοί, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μπορεί στην Ιστορία της Ανθρωπότητας να έχουμε χιλιάδες ηρωικές εξεγέρσεις, αλλά πάντα το πρόβλημα ήταν πού κατέληξαν. Και εδώ έχουμε ένα σύνθετο πρόβλημα που έχει να κάνει με τη συνείδηση των μαζών.
Εχουμε το πρόσφατο παράδειγμα της Αιγύπτου. Η «αιγυπτιακή άνοιξη» κατέληξε σε στρατιωτικό πραξικόπημα. Η Μπολσεβίκικη Επανάσταση, στη δικτατορία του Στάλιν. Και όσες εξεγέρσεις, δεν μπόρεσαν να γίνουν καθεστώς, πνίγηκαν στο αίμα, ακόμα και η Παρισινή Κομούνα, άσχετα αν οι ιδέες της εμπνέουν ακόμα. Κοντολογίς, από την εμπειρία της ανθρώπινης ιστορίας, εξουσία και δημοκρατία δεν είναι συμβατές έννοιες. Αυτό είχαν καταλάβει οι Αθηναίοι την εποχή του Περικλή. Το πείραμα της άμεσης δημοκρατίας εμφανίστηκε ξανά στην Ιστορία με την Α ή τη Β μορφή για μικρά ή για μεγάλα διαστήματα σε διαφορετικές χώρες. Εκεί όπου εμφανίζεται πάλι δυναμικά αυτή η ιδέα ενός τέτοιου πολιτεύματος, ήταν στον δέκατο ένατο αιώνα και πήρε το όνομα της αναρχίας από τα αρχαία ελληνικά, δηλώνοντας τη μη αρχή, δηλαδή τη μη εξουσία. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο Θεός είναι άναρχος.
Σήμερα η λέξη αναρχία για τη μεγάλη πλειονότητα του κόσμου σημαίνει χάος, μπαχαλάκηδες, καταστροφές και βίαιες ενέργειες. Σίγουρα συμβαίνει και αυτό. Αλλά δεν είναι αυτό που έδωσε το κύρος σε ένα μεγάλο επαναστατικό κίνημα που έγινε ανταγωνιστικό του μαρξισμού τον 19ο αιώνα: οι ιστορικές διαμάχες μεταξύ Μαρξ-Προυντόν, Μαρξ-Μπακούνιν. Ηταν οι καινοτόμες ιδέες τους για κοινωνική δικαιοσύνη και στην ουσία είναι μια αναβίωση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες του κάθε τόπου. Κορυφαίοι διανοητές της εποχής μας με παγκόσμια εμβέλεια, όπως οι Νόαμ Τσόμσκι και Μάρεϊ Μπούκτσιν, ανήκουν σε αυτόν τον χώρο. Ομως δεν έγιναν γνωστοί από τις βόμβες τους, αλλά από τα διαφωτιστικά βιβλία τους. Και υπάρχουν και πολλοί άλλοι που στο έργο τους και στη ζωή τους ήταν αναρχικοί, άσχετα αν το δήλωναν ή όχι. Ανάμεσά τους ο Τολστόι και ο Γκάντι (υπάρχει αλληλογραφία μεταξύ τους).
Ο αναρχισμός χτυπήθηκε αλύπητα από μαρξιστές, λενινιστές, σταλινικούς και από την άρχουσα τάξη. Βασικό όπλο ήταν η συκοφάντηση (εκτός από την απάνθρωπη καταστολή), που τελικά επέζησε μέχρι τις μέρες μας, ταυτίζοντάς τον με τον τερορισμό, δηλαδή τις βίαιες ενέργειες που διέπρατταν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες στο όνομα του αναρχισμού. Εκτός από ελάχιστους αναρχικούς ηγέτες, ήδη από το 1900 όλοι οι διακεκριμένοι αναρχικοί είχαν καταδικάσει τον τερορισμό ως αναποτελεσματικό, ανάμεσά τους και ο Κροπότκιν, που δήλωσε πως «οι επαναστάσεις δεν γίνονται με τέτοιου τύπου ηρωισμούς». Υπάρχει και μια άλλη ευρέως διαδεδομένη άποψη που υποστηρίζει πως είναι καλές οι αναρχικές ιδέες, αλλά ανεφάρμοστες και ουτοπικές. Το ίδιο πίστευε και ο Ενγκελς με κάποιες παραλλαγές. Σε αυτό απαντάει ο Μπούκτσιν διεξοδικά.
Στο βιβλίο του «Οι Ισπανοί Αναρχικοί» που κυκλοφόρησε επιτέλους στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Βιβλιοπέλαγος», ένα πολύτιμο απόκτημα για όποιον θέλει να μάθει την Ιστορία από τα γεγονότα και όχι από την προπαγάνδα, ο Μπούκτσιν εξετάζει την πορεία του αναρχικού κινήματος, που ξεκινάει με μια ολιγάριθμη ομάδα το 1868 για να φτάσει το 1936 η CNT, η αναρχική συνομοσπονδία των εργαζομένων, να έχει ένα εκατομμύριο μέλη. Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να παρουσιάσουμε αναλυτικά το βιβλίο, αλλά θα το συνιστούσα ένθερμα σε όποιον ενδιαφέρεται να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας, αποβάλλοντας τις αυταπάτες που δημιουργούν τα πολιτικά κόμματα που θέλουν την ψήφο μας. Ο Μπούκτσιν είχε πρόθεση να γράψει και έναν δεύτερο τόμο για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Αλλά δεν τον έγραψε ποτέ. Οι κληρονόμοι της CNT αρνήθηκαν να ανοίξουν τα αρχεία τους με τη δικαιολογία πως δεν μπορεί να γράψει κάποιος την ιστορία του εμφυλίου, αφού δεν είχε λάβει μέρος. Η μικρότητα δεν είναι μόνον ελληνικό γνώρισμα. Αλλά για το βιβλίο θα επανέλθουμε μόλις μας δοθεί η ευκαιρία.
