«Ο Οδυσσέας και ο καλύτερός του φίλος, ο Θέμης, συναντούν συχνά παιδιά με άλλο χρώμα δέρματος όταν παίζουν στο γήπεδο ή όταν πηγαίνουν βόλτες με το ποδήλατο. Λίγες μέρες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, παρατηρούν τους καινούργιους τους συμμαθητές από διάφορα μέρη του κόσμου στο προαύλιο του σχολείου. Εχοντας διαβάσει την Οδύσσεια του Ομήρου, οι δυο φίλοι αναρωτιούνται: “Από πού έρχονται αυτά τα παιδιά; Γιατί έφυγαν από τις πατρίδες τους; Γιατί βρίσκονται στην Ελλάδα; Μήπως κι αυτά πέρασαν μια μικρή Οδύσσεια, όπως ο μυθικός Οδυσσέας, για να φτάσουν στην πατρίδα μας;».
Ετσι αρχίζουν οι «Μικρές Οδύσσειες Παιδιών» (εικονογράφηση Ζωή Χωριατέλλη, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη), το τρίτο παιδικό βιβλίο της Βικτώριας Μπαντή, νομικής συμβούλου στην Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και παλιότερα ερευνήτριας στη Διεθνή Αμνηστία. Η συγγραφέας έχει σκοπό να παρακινήσει τα παιδιά να ανακαλύψουν τον κόσμο των μικρών προσφύγων: παιδιών από άλλα μέρη του κόσμου που είναι τώρα οι διπλανοί τους στην τάξη, στα αθλήματα, στη γειτονιά.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Δημήτρη Αγγελίδη
• Τι θα θέλατε να αποκομίσουν τα παιδιά διαβάζοντας το βιβλίο;
Ηθελα να γίνει το βιβλίο η αρχή της ανακάλυψης άλλων ανθρώπων και πολιτισμών. Μέσα από ιστορίες, προσπαθώ να προξενήσω στα παιδιά την περιέργεια ώστε να απευθυνθούν στα προσφυγόπουλα και να τα ρωτήσουν με πραγματικό ενδιαφέρον: «Από πού έρχεσαι; Γιατί ήρθες εδώ; Τι κάνεις; Τι κάνουν οι γονείς σου;». Αν συμβεί αυτό, το βιβλίο θα έχει πετύχει τον στόχο του.
• Η διαφορετική εθνικότητα εμποδίζει την επικοινωνία των παιδιών;
Πιστεύω ότι τα παιδιά ακολουθούν το ένστικτό τους και κάνουν παρέα με τα παιδιά που πραγματικά συμπαθούν, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους. Τίποτα δεν θα σταματήσει τα παιδιά να γίνουν φίλοι, αν μπορούν να μοιραστούν συναισθήματα, παιχνίδια, εμπειρίες. Αν αφεθούν να λειτουργήσουν σαν παιδιά, στις σχέσεις τους θα λειτουργήσουν άλλα κριτήρια, όχι η εθνικότητα. Αν μπει ανάμεσά τους εμπόδιο η εθνικότητα, σημαίνει ότι θα έχουν επηρεαστεί από τους μεγάλους.
Πιστεύω όμως ότι το ένστικτο των παιδιών είναι τόσο δυνατό, που στο τέλος θα επικρατήσει η ανάγκη τους για συντροφικότητα, παιχνίδι, φιλία, ανεξάρτητα από διαφορές εθνικότητας.
• Οι γονείς και οι δάσκαλοι πώς μπορούν να βοηθήσουν;
Θα ήταν καλό να εμφυσήσουν στο παιδί εμπιστοσύνη στα δικά του κριτήρια, ώστε να ακολουθήσει αυτό που θέλει το ίδιο, να κάνει παρέα με αυτούς που συμπαθεί, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους. Να του εξηγήσουν ότι δεν χρειάζεται να φοβάται το διαφορετικό. Αλλιώς, αν ξεκινήσει τη ζωή του με τον φόβο του διαφορετικού, είναι προορισμένο να ζήσει μια ζωή πολύ ρηχή, χωρίς ενδιαφέροντα. Δεν θα θέλει να δοκιμάζει άλλες γεύσεις, να ταξιδεύει σ’ άλλα μέρη, να βλέπει ξενόγλωσσες ταινίες, να μαθαίνει ξένες γλώσσες, να πειραματίζεται, να εκφράζεται όπως θέλει. Μου φαίνεται εφιαλτική προοπτική.
• Η προσφυγιά τι επιπτώσεις έχει στα παιδιά;
Τα προσφυγόπουλα έχουν συνήθως βλέμμα ώριμου ανθρώπου, ενήλικα. Πιο βαρύ, πιο μετρημένο. Τους λείπουν η ανεμελιά, η ξεκούραση, η χαλαρότητα. Ακόμα και στη χαρά τους θα είναι πιο μαζεμένα. Εχω συναντήσει παιδιά δεκατριών, δεκαπέντε χρόνων, που έχουν περπατήσει τεράστιες αποστάσεις, έχουν πέσει θύματα εμπορίας ανθρώπων. Εχουν ζήσει τη ζωή στη μέγιστη σκληρότητά της. Μας έρχονται, για παράδειγμα, παιδιά από τη Συρία που πήραν το λάθος λεωφορείο και, αντί να φτάσουν στην οικογένειά τους στον Λίβανο, έφτασαν στην Τουρκία κι από κει στην Ελλάδα. Το βλέμμα του ενήλικα το συναντώ ακόμα πιο έντονο σε παιδιά που έχουν μείνει χρόνια στην Ελλάδα. Εχουν περάσει όχι μόνο τις κακουχίες της χώρας τους και του ταξιδιού, αλλά και την εμπειρία του πρόσφυγα στην Ελλάδα. Πολλά ζουν με άλλους πρόσφυγες σε τριάντα τετραγωνικά. Δεν έχουν καμία ασφάλεια. Δεν ξέρουν αν θα φάνε αύριο. Τα ελληνόπουλα έχουν τουλάχιστον την ασφάλεια της οικογένειάς τους, του σπιτιού τους, του φαγητού τους, του σχολείου τους. Αν μη τι άλλο, βρίσκονται στη χώρα τους και δεν κινδυνεύουν να τα πετάξουν έξω απ’ αυτήν. Νιώθουν ότι κάπου ανήκουν, μιλάνε τη γλώσσα, μπορούν να ζητήσουν βοήθεια και να τα καταλάβουν. Αυτή την αίσθηση δεν την έχουν οι πρόσφυγες, παρά μόνο όταν βρίσκονται με ανθρώπους της χώρας τους. Στην ουσία δεν έχουν από κάπου να πιαστούν. Γνώρισα έναν δεκαεξάχρονο Αφγανό. Είχε υποσχεθεί σ’αυτόν που τον έφερε στην Ελλάδα ότι θα του δίνει όλα του τα χρήματα μέχρι να ξεπληρώσει το ταξίδι. Δούλευε σε πορτοκαλεώνες στην Πελοπόννησο. Αυτός που τον έφερε τον βασάνιζε, του έσπασε τη μύτη με γροθιά. Το παιδί δεν άντεξε, δραπέτευσε. Εφυγε με άλλους για την Πάτρα κι από κει στην Ιταλία. Εφτασε μέχρι τη Σουηδία. Με βάση το Δουβλίνο ΙΙ τον έστειλαν πίσω. Τον συνάντησα στον Αγιο Παντελεήμονα. «Στη Σουηδία είχα αρχίσει να έχω ζωή», μου είπε. «Να πηγαίνω στο σχολείο, να κάνω πράγματα. Εδώ δεν έχω να κάνω τίποτα. Γυρίζω στην πλατεία όλη μέρα».
• Το κράτος πώς τα αντιμετωπίζει;
Πρώτη φορά είδα να φέρονται στα προσφυγόπουλα όπως πρέπει να φέρονται σε παιδιά στη νέα Υπηρεσία Ασύλου. Εκεί που οι γονείς τους περιμένουν να κάνουν την αίτηση, υπάρχει ένας χώρος με παιχνίδια και πανό για ζωγραφική. Τα παιδιά μπορούν επιτέλους να βρεθούν στον οικείο κόσμο των παιχνιδιών και των χρωμάτων. Αυτό δείχνει σεβασμό στο παιδί. Μέχρι τώρα ήταν αόρατα, βρίσκονταν σε διαδρόμους ή μέσα στην αίθουσα της συνέντευξης. Τώρα τους φέρονται όπως πρέπει να φέρονται σε παιδιά.
• Ο ρατσισμός έχει διεισδύσει στα σχολεία, η Χρυσή Αυγή στρατολογεί εφήβους. Επηρέασε το βιβλίο σας η έξαρση του ρατσισμού;
Φυσικά. Βλέποντας όσα συμβαίνουν γύρω μου, μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να αντιδράσω. Ο καθένας μέσα απ’ αυτό που κάνει οφείλει να αρθρώνει λόγο απέναντι σ’ αυτό που συμβαίνει γύρω του. Ο λόγος ο δικός μου ήταν αυτός. Και απευθύνεται στα παιδιά. Τους έχω εμπιστοσύνη. Είναι αθώα, αυθόρμητα, λειτουργούν με το μυαλό και το ένστικτο, χωρίς να κοιτάζουν το συμφέρον τους. Δεν έχουν δεύτερες σκέψεις.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
Ποια είναι
Από πολύ νέα, η Βικτώρια Μπαντή έκανε το περίσσευμα από την εργασία της και τις επιστημονικές της ασχολίες βιβλία για παιδιά. Η δουλειά της στο Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Αγριων Ζώων και Πτηνών στην Αίγινα γέννησε το βιβλίο «Ο Μικρός Ερωδιός» (2002, Ελληνικά Γράμματα). Οι περιπλανήσεις της στην Ευρώπη για σπουδές και δουλειά μάς έδωσαν το βιβλίο «Ο μαγικός καναπές» (2006, Ελληνικά Γράμματα) –ένας καναπές που μπορεί και πετάει και ταξιδεύει τη μικρή Ανδριανή σε διάφορα μέρη. Εχει εκδώσει και επιστημονικά συγγράμματα: «Η σχέση προσωπικών δεδομένων και πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο», (2012, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη), «Η παγίδα Δουβλίνο ΙΙ» (2010, έρευνα για την Ελλάδα για λογαριασμό της Διεθνούς Αμνηστίας), «The World Bank Papers: The engine of Globalisation?: The Motives for the Liberalization of Capital Movements and Openings of Emerging Markets» (2003, Παγκόσμια Τράπεζα). Είναι διδάκτωρ της Νομικής Αθηνών. Εχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στο London School of Economics και στο Πανεπιστήμιο του Οσλο, και έχει κάνει πρακτική στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες.
