Του Τάσου Τσακίρογλου

«Καθετί το σταθερό και ισχύον εξατμίζεται, καθετί το ιερό βεβηλώνεται, και οι άνθρωποι εξαναγκάζονται τελικά να δουν με νηφάλιο βλέμμα τη θέση τους στη ζωή, τις αμοιβαίες σχέσεις τους». Με τα λόγια αυτά περιγράφει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ενγκελς τη διαδικασία κατά την οποία ο παλιός φεουδαρχικός κόσμος κλυδωνίζεται, απεκδύεται τον μανδύα του αιώνιου και, υπό το φως της εξαντλητικής κριτικής του Διαφωτισμού και την αδυσώπητη κυριαρχία της αστικής τάξης, δείχνει (κατά τον Edmund Burke) τη «νέα γύμνια», «η οποία θα μας αφήσει εξαιρετικά ευάλωτους, αποκαλύπτοντας τόσο σ’ εμάς όσο και στους άλλους την πραγματική ασχήμια της κατάστασής μας» (Eva Illouz).

Αυτή ήταν με άλλα λόγια η διαδικασία «απομάγευσης» του κόσμου, όπως την ανέλυσε και την περιέγραψε ευφυώς ο Μαξ Βέμπερ. Μια διαδικασία που αφαίρεσε από την κοινωνική ζωή το μυστήριο, τον μυστικισμό και τη μαγεία που εμπεριείχε ένας κατά βάσιν προνεωτερικός κοινοτικός πολιτισμός με τους μύθους, τους θρύλους, τις παραδόσεις και, κυρίως, την πίστη στο υπερφυσικό, στο άλογο και στο άφατο.

Η παραδοσιακή υποταγή στην εξουσία, οι αισθητικές αξίες και μέρος της μεταφυσικής πίστης διαλύθηκαν βίαια από τις καλπάζουσες καπιταλιστικές σχέσεις, που βεβήλωσαν καθετί ιερό και στη θέση του έβαλαν τις «γυμνές κοινωνικές σχέσεις».

Προς τι όλη αυτή η αναφορά στην «απομάγευση» του (φεουδαρχικού) μεσαιωνικού κόσμου από τον καπιταλισμό; Διότι στις μέρες μας βιώνουμε ένα παράδοξο φαινόμενο: γινόμαστε μάρτυρες μιας διαδικασίας «απομάγευσης της απομάγευσης», δηλαδή μιας διαδικασίας που, με τη βοήθεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, απο-μυστικοποιεί τον ίδιο τον καπιταλισμό και τον εμφανίζει στα μάτια των υπηκόων του σε όλη τη σοκαριστική του γύμνια. Οι μάγισσες του πλουτισμού, οι νεράιδες της κατανάλωσης, τα ξωτικά του ηδονισμού, οι δαίμονες της υπερβολής και οι σειρήνες της αποπλάνησης αποχωρούν κυνηγημένοι από τη σκηνή της Ιστορίας, στην οποία πρωταγωνίστησαν τις μεταπολεμικές δεκαετίες.

Η σημερινή κρίση δεν συνοδεύεται καν από τις ψευδαισθήσεις ή τις μύχιες ελπίδες ότι θα είναι η τελευταία πριν από την οριστική κατάρρευση του καπιταλισμού, αφού η απουσία πειστικής εναλλακτικής λύσης λειτουργεί καταλυτικά στους πολίτες που μόλις έχουν αφυπνιστεί από τη γλυκιά πλην παραλυτική νάρκη της «αέναης ανάπτυξης και προόδου».

Βασική παράμετρος της προσωπικής (συνειδητής) διαδικασίας απομάγευσης είναι και η απαλλαγή μας από την κατάσταση του «μεσοποιημένου», του ανθρώπου δηλαδή που, όπως αναλύουν οι Νέγκρι και Χαρντ, «έχει πιαστεί στο δίκτυο, απορροφημένος, μαγεμένος», αιχμάλωτος μιας ψευδούς συνείδησης που γεννούν τα ΜΜΕ και η Επικοινωνία.

Η σημερινή σχισμή στο πέπλο που σκεπάζει την πραγματικότητα μπορεί εν δυνάμει να αποτελέσει τον καταλύτη που θα μετατρέψει την παρούσα απομάγευση σε πρώτη ύλη για την επανάκαμψη της κριτικής σκέψης και της ανατρεπτικής πράξης που έχουμε ανάγκη, καθώς, όπως λένε οι Στεφάν Εσέλ και Εντγκάρ Μορέν στο μανιφέστο τους «Ο δρόμος της ελπίδας», «ο συνδυασμός της βαθιάς κρίσης του πολιτισμού με την κοινωνική και οικονομική κρίση επιδεινώνει τους κινδύνους. Οι κοινωνικές ρωγμές γίνονται θραύσεις, ο αποκλεισμός μεγαλώνει και βαδίζουμε σαν υπνοβάτες προς μια αόρατη άβυσσο».