Του Σωτήρη Ντάλη*
Το 2012 ήταν άλλη μια κομβική χρονιά για τις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις.
Για την Ευρωπαϊκή Ενωση, άλλος ένας χρόνος στην κρίση της ευρωζώνης τελείωσε όπως άρχισε. Με μια διάθεση καλύτερη από την πραγματική κατάσταση. Μια νομισματική ένωση δεν μπορεί να λειτουργήσει αν οι οικονομίες των χωρών διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αν δεν υπάρχουν μεταβιβαστικές πληρωμές και κοινή ευθύνη για τα χρέη. Μαζί με αυτά τα δομικά προβλήματα, άλλοι δύο παράγοντες θα κάνουν την κατάσταση πολύ δύσκολη, σημείωνε πρόσφατα το γερμανικό περιοδικό «Σπίγκελ». Ο πρώτος και σημαντικότερος παράγοντας είναι η επίδραση της πολιτικής λιτότητας στην οικονομία και στο χρέος. Ο δεύτερος κίνδυνος, σύμφωνα με το «Σπίγκελ», είναι η παγκόσμια υποτίμηση των νομισμάτων. Αν αναζητήσουμε τους πρωταγωνιστές της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας για το 2012, θα τους βρούμε στο πρόσωπο του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, και της Γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ. Ο Ντράγκι προσέφερε τα αναγκαία συστατικά για την αλλαγή των όρων του παιχνιδιού με το πρόγραμμα αγοράς βραχυπρόθεσμων τίτλων και η Μέρκελ έκανε μια μεγάλη στροφή αποδεχόμενη πως θα ήταν καταστροφικό για την ευρωζώνη μια ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ. Επιπλέον στήριξε τα τολμηρά σχέδια επαναγοράς τίτλων που πρότεινε ο Μάριο Ντράγκι, αγνοώντας τις ανησυχίες μεγάλης μερίδας του γερμανικού τραπεζικού συστήματος.
Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η Γερμανία εξακολουθεί να προχωρά με αργά βήματα στα θέματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ωστόσο της αναγνωρίζουν ότι έχει διανύσει μεγάλη απόσταση κυρίως τους τελευταίους μήνες του 2012, αποδεχόμενη τη λειτουργία ενός μόνιμου μηχανισμού διάσωσης στην ευρωζώνη, την ανάπτυξη μιας τραπεζικής ένωσης και τη δρομολόγηση αρκετών πακέτων σωτηρίας.
Με την Ιταλία να ξαναμπαίνει σε μια αβέβαιη περίοδο είναι προφανές πως θα πρέπει να διεξαχθεί μια εις βάθος συζήτηση για τον τρόπο οικοδόμησης των μελλοντικών δομών της ευρωζώνης, ώστε να επιτευχθεί στενότερη σύνδεση μεταξύ των μελών της.
H ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία ήταν πάντα μια δύσκολη υπόθεση. Ο Ζακ Ντελόρ έλεγε πως πρέπει να πειστούν γι' αυτό εκείνοι που, μη έχοντας ζήσει στα μεταπολεμικά χρόνια, έχουν την τάση να θεωρούν την ανάδυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης παλιά ιστορία, μια ιδέα που ξεπεράστηκε από τις μεταβολές που μεσολάβησαν έκτοτε.
Σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία δεν ταλανίζεται μόνο από την κρίση χρέους αλλά από μια κρίση πολιτική. Η ευρωπαϊκή κακοφωνία σχετικά με το ελληνικό πρόβλημα εμφάνισε μια εικόνα απογοητευτική για μια Ε.Ε. που επιθυμεί να εξελιχθεί σε έναν ολοκληρωμένο παγκόσμιο παράγοντα. Η Ε.Ε. εμφανίστηκε πολιτικά διαιρεμένη και οικονομικά εξασθενημένη.
Σήμερα, ύστερα από μεγάλη καθυστέρηση φαίνεται πως επανέρχεται το φιλόδοξο σχέδιο της οικονομικής και πολιτικής ένωσης. Οπως προκύπτει από τα υπό επεξεργασία σχέδια, οδηγούμαστε σε μεγαλύτερο έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών, σε ευρωπαϊκή εποπτεία των τραπεζών, σε κοινή φορολογική, αμυντική και εξωτερική πολιτική και τέλος, σε μεταρρύθμιση των κοινωνικών συστημάτων.
Η νέα συζήτηση που άνοιξε τους τελευταίους μήνες στην Ευρώπη ίσως αποτελέσει το απαραίτητο πλαίσιο για την «πολιτικοποίηση» της πολιτικής ώστε να μπορούν να υπάρξουν εκ νέου δυνατότητες, εργαλεία και κίνητρα για συμμετοχή των πολιτών. Η συζήτηση αυτή φαίνεται πως θα κινηθεί σε δύο κομβικά επίπεδα. Στο πρώτο θα αναζητηθούν η ενοποίηση της Ευρώπης και η πολιτικοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών λειτουργιών της. Στο δεύτερο επίπεδο θα επιχειρηθούν η ανοικοδόμηση του κοινωνικού κράτους και η αποκατάσταση της φορολογίας ως εργαλείου ανακατανομής εισοδημάτων, παροχών και κοινωνικών παρεμβάσεων.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν θα μπορέσουν οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις να παρακολουθήσουν την προσπάθεια επανασύνταξης της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας.
________________________
*Ο Σωτήρης Ντάλης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις και Διεθνή Πολιτική στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθύνει την τετραμηνιαία επιθεώρηση «Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική». Μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο του, «Η Ευρωπαϊκή Ενωση και η πολυμερής διαχείριση της παγκοσμιοποίησης», Εκδόσεις Παπαζήση.
