Του Σπύρου Γεωργάτου*

Το σύγχρονο, μαζικό Πανεπιστήμιο άρχισε να συγκροτείται μετά το ’82, με την εισαγωγή του πρώτου νόμου-πλαισίου από την κυβέρνηση Α. Παπανδρέου. Η θεσμική αυτή αλλαγή αντιμετώπιζε έναν κραυγαλέο και αντιπαραγωγικό αναχρονισμό και ήταν πλήρως εναρμονισμένη με τα δεδομένα της μεταπολιτευτικής περιόδου. Σύντομα όμως οδήγησε στη δημιουργία ενός εκτεταμένου πλέγματος πελατειακών σχέσεων που συνδυάζονταν με ευνοιοκρατία, αδιαφάνεια και συναλλαγή.

Τα εκφυλιστικά φαινόμενα έφτασαν στο αποκορύφωμά τους όταν προέκυψε η ανάγκη «εξωτερικής χρηματοδότησης» των ερευνητικών προγραμμάτων και των υποδομών. Δοθείσης της ευκαιρίας, τα πελατειακά δίκτυα των ελληνικών Πανεπιστημίων διασυνδέθηκαν τότε με τα δίκτυα της «υψηλής» ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και τις κερδοσκοπικές συμμορίες που λυμαίνονταν τις δημόσιες επενδύσεις, εδραιώνοντας ένα ιδιότυπο καθεστώς «πληβείων-πατρικίων» μέσα στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Η κατάσταση όμως αυτή περιείχε και τον σπόρο της αυτο-αναίρεσής της: τα νέα κονδύλια προϋπέθεταν -σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό- μια μετρήσιμη πρόοδο στην επιστημονική παραγωγή, τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική. Χωρίς λοιπόν να υποχωρεί ο παραγοντισμός, στο ελληνικό Πανεπιστήμιο άρχισε να εμφανίζεται μια αντίρροπη «ροή»: η τάση για την εισαγωγή αξιολογικών κριτηρίων και μέτρων ελέγχου της απόδοσης. Τέτοια μέτρα ανταποκρίνονταν καλύτερα στις προς τρίτους υποχρεώσεις και παράλληλα διέσωζαν τα προσχήματα, αφού το αίτημα για «αξιοκρατία» και χρηστή διοίκηση -που διατυπωνόταν από εκείνους που από θέση ή πεποίθηση είχαν τα χέρια τους «καθαρά»- είχε γίνει στο μεταξύ πιεστικό. Σ’ αυτή τη βάση, διάφορες -αυθεντικές ή κατ’ επίφαση- καθηγητικές ελίτ άρχισαν από τη δεκαετία του ’90 να διεκδικούν περισσότερες πρόνοιες στο θεσμικό πλαίσιο, που θα θωράκιζαν το Πανεπιστήμιο απέναντι στον απροκάλυπτο παραγοντισμό.

Μια μεγάλη ευκαιρία για την πραγματική μεταρρύθμιση του ελληνικού Πανεπιστημίου πέρασε ανεκμετάλλευτη όταν η προγραμματική πρωτοβουλία που θα έπρεπε φυσιολογικά να έχει αναλάβει το ίδιο το πανεπιστημιακό κίνημα «υπεκλάπη» από τους νεοφιλελεύθερους του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. στα τέλη του ’99-μέσα 2000: Με συστηματικό τρόπο, όλα τα δυνάμει «οραματικά» στοιχεία για την ανανέωση του Πανεπιστημίου αντικαταστάθηκαν με τα ψευδώνυμά τους. Βροχή τα ιδεολογήματα περί «αριστείας», «απόδοσης», «λογοδοσίας». Πλήθος οι θεσμικές παρεμβάσεις, με αποκορύφωμα τους νόμους Γιαννάκου, Διαμαντοπούλου, Αρβανιτόπουλου, ταυτόχρονα με τη μείωση της δημόσιας δαπάνης (που συνέπεσε με το Μνημόνιο, αλλά ήταν ήδη δρομολογημένη από πολύ πιο πριν) και τις πρόσφατες απολύσεις μεγάλου αριθμού διοικητικών υπαλλήλων.

Αυτή η έφοδος του νεοφιλελευθερισμού από τη μια πλευρά απειλεί με διάλυση το δημόσιο Πανεπιστήμιο και από την άλλη επιχειρεί να αφαιρέσει από το πανεπιστημιακό κίνημα κάθε προϋπόθεση για να αρθρώσει κάποτε έναν ριζοσπαστικό, προγραμματικό λόγο. Εν μέσω σφοδρών συγκρούσεων, η πιο αυτονόητη στάση για την ακαδημαϊκή κοινότητα είναι η άμυνα. Δηλαδή, η υπεράσπιση των ζωτικής σημασίας όρων για την επιβίωση του Πανεπιστημίου, χωρίς αστερίσκους και επεξηγήσεις. Κάθε άλλη επιλογή θα ήταν καθαρά αυτοκτονική.

Στον φυσικό κόσμο υπάρχει ένα φαινόμενο αντίστοιχο αυτής της «αμυντικής αντίδρασης» την οποία εξαναγκάζεται να υιοθετήσει τώρα η πανεπιστημιακή κοινότητα: πολλά είδη ζώων (ανάμεσα σ’ αυτά και οι άνθρωποι) όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο «επαπειλούμενου θανάτου» αναστέλλουν ή περιορίζουν στο ελάχιστο ορισμένες λειτουργίες τους (όπως η πέψη και η ούρηση) για να ενεργοποιήσουν στο μέγιστο συστήματα που θα τους επιτρέψουν είτε να μείνουν στη θέση τους και να παλέψουν μέχρις εσχάτων (fight) είτε να το βάλουν στα πόδια και να ξεφύγουν από τα νύχια του θηρευτή (flight).

Μπορεί τα σαΐνια του υπουργείου να θεωρούν ότι το «σοκ και δέος» των επικοινωνιακών επιθέσεων, των εισαγγελικών παρεμβάσεων και των απολύσεων εξυπηρετεί την πολιτική τους, γιατί εκβιάζει όλους μέχρι εκεί που δεν πάει και προκαλεί μια κάποια αμηχανία στους άμεσα και έμμεσα θιγόμενους. Ας έχουν όμως υπόψη ότι η αντίδραση «fight or flight» δεν έχει πάντοτε την έκβαση που νομίζουν, γιατί μερικές φορές το υποψήφιο θύμα ανασυντάσσεται, αντιστέκεται και νικάει (ή τρώει) τον θύτη!

……………………………………………………………………………………………….

* Πρόεδρος του Συλλόγου Μελών ΔΕΠ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων