«Οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ πρέπει να δουν τα Μέσα ως αυτόνομους φορείς διάχυσης της πληροφορίας και όχι ως μέσα πιέσεων προς το πολιτικό σύστημα»

Του Αντώνη Σκαμνάκη*

Η κρίση στον χώρο των ΜΜΕ είναι αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας συσσώρευσης διαφόρων παραγόντων οι οποίοι κάτω από την καταλυτική επίδραση της βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης εκφράζονται με έναν εκρηκτικό τρόπο. Ο πρώτος παράγοντας οφείλεται στην καθυστέρηση της ανάπτυξης της εκτυπωτικής βιομηχανίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μη διαμόρφωση μαζικού Τύπου στην Ελλάδα.

Η κυριαρχία των πελατειακών σχέσεων και των σχέσεων αλληλεξάρτησης μεταξύ πολιτικής εξουσίας και ΜΜΕ αποτελεί έναν επίσης σημαντικό ιστορικό παράγοντα.

Οι περισσότερες εφημερίδες παρέμειναν, έως και τη δεκαετία του ’80, κυρίως όργανα των πολιτικών κομμάτων και όχι επιχειρήσεις οι οποίες στόχευαν στην ανάπτυξη των πωλήσεων, της διαφήμισης και του μάρκετινγκ. Στο πλαίσιο αυτό οι εφημερίδες στην πλειονότητά τους στηρίχτηκαν σε ένα ανορθολογικό, πελατειακό και πολλές φορές αδιαφανές σύστημα κρατικών ενισχύσεων. Επίσης, εξαιτίας της άμεσης εμπλοκής των παραδοσιακών εκδοτών στη διαμόρφωση της πολιτικής υπήρχε πάντα μια υποβόσκουσα αμφισβήτηση για την αξιοπιστία των εντύπων τους. Η αμφισβήτηση αυτή επεκτάθηκε και στη δημόσια ραδιοτηλεόραση στον βαθμό που αυτή λειτούργησε αρχικώς ως προπαγανδιστικό όργανο της πολιτικής εξουσίας και στη συνέχεια, παραβιάζοντας συστηματικά την πολιτική πολυφωνία.

Ενας, επίσης, σημαντικός παράγοντας σχετίζεται με την είσοδο των επιχειρηματιών στον χώρο των ΜΜΕ. Οι επιχειρηματίες-εκδότες διείσδυσαν στον κλάδο των ΜΜΕ στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όχι για να αναπτύξουν την επιχειρηματικότητά τους αλλά κυρίως για να εξυπηρετήσουν τις βασικές οικονομικές δραστηριότητές τους οι οποίες ήταν όμως σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Υπό αυτή την έννοια τα κρατικά συμβόλαια και οι δημόσιες προμήθειες υπήρξαν ο βασικός στόχος των εκδοτών-επιχειρηματιών και όχι η αυτοδύναμη ανάπτυξη των Μέσων.

Ο τελευταίος και πιο σημαντικός ίσως παράγοντας είναι η έλευση των νέων τεχνολογιών και η σταδιακή μετατόπιση του κοινού από τα παραδοσιακά στα νέα διαδικτυακά Μέσα. Αυτός όμως ο παράγοντας είναι σε διαρκή εξέλιξη και αναμένεται να επιδράσει ακόμα περισσότερο στα παραδοσιακά Μέσα.

Οι συνθήκες είναι δύσκολο να μεταβληθούν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αφενός εξαιτίας της κρίσης αξιοπιστίας και αφετέρου λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης στην οικονομία.

Η μέση ημερήσια κυκλοφορία των πανελλαδικής κυκλοφορίας εφημερίδων μειώνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα τη δραματική πτώση των εσόδων από τις πωλήσεις. Επίσης, στον χώρο του περιφερειακού Τύπου, παρά το γεγονός ότι υπήρξε μια αντίθετη τάση με αύξηση της αναγνωσιμότητας και των πωλήσεων, τα τελευταία χρόνια υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Σε ολόκληρη τη χώρα πάνω από 20 ημερήσιες επαρχιακές είτε έκλεισαν είτε μετατράπηκαν σε εβδομαδιαίες. Ταυτόχρονα, η διαφημιστική αγορά έχει συρρικνωθεί δραματικά. Η κρίση είναι κυρίως ενδογενής και αναδεικνύει τον ακραίο κερδοσκοπικό χαρακτήρα της εν λόγω αγοράς. Επίσης, η κρατική διαφήμιση και οι δημοσιεύσεις, κατεξοχήν πεδίο άσκησης πελατειακών σχέσεων, έχουν και αυτές σχεδόν εξαφανιστεί.

Τέλος, η συρρίκνωση του κράτους μειώνει σταδιακά το ενδιαφέρον των επιχειρηματιών-ιδιοκτητών ΜΜΕ για κρατικά συμβόλαια και δημόσιες προμήθειες. Συνεπώς, η επενδυτική δραστηριότητά τους στον χώρο των ΜΜΕ θα τείνει να μειώνεται, γεγονός το οποίο θα οδηγήσει σε ευρύτερες ανακατατάξεις. Υπάρχουν όμως προοπτικές διεξόδου; Κατ’ αρχάς η ελληνική οικονομία πρέπει να περάσει από την κρίση και την ύφεση στην ανάπτυξη και δεύτερο και σημαντικό, να υπάρξει ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ενίσχυσης ιδιαίτερα των έντυπων Μέσων. Η διαφημιστική αγορά πρέπει να εξορθολογιστεί διάμεσου ενός νέου νομοθετικού πλαισίου έτσι ώστε να εκλείψουν οι κερδοσκοπικές τάσεις και τα ακραία φαινόμενα. Η αποκατάσταση της αξιοπιστίας των Μέσων είναι ζητούμενο. Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ πρέπει να δουν τα Μέσα ως αυτόνομους φορείς διάχυσης της πληροφορίας και όχι ως μέσα πιέσεων προς το πολιτικό σύστημα. Διότι τα διαπλεκόμενα συμφέροντα υπονομεύουν, πράγματι, την αυτονομία του κοινοβουλίου. Η πολιτική πολυφωνία πρέπει να αποκατασταθεί σε όλα τα τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας, ενώ πρέπει να ενισχυθούν τα περιφερειακά και συνεργατικά ΜΜΕ ως αντίβαρο στις ισχυρές τάσεις συγκέντρωσης. Τέλος, να αναπτυχθεί ένα κίνημα το οποίο θα ασκεί πιέσεις και θα προτείνει λύσεις, ένα κίνημα για τη Δημοκρατία στα Μέσα, που θα στοχεύει στη δημιουργία ενός Παρατηρητηρίου για τη Δημοκρατία στα ΜΜΕ. Σε αυτό οφείλουν να ηγηθούν αφενός η πανεπιστημιακή και ερευνητική κοινότητα και αφετέρου οι επαγγελματικές οργανώσεις των δημοσιογράφων.

……………………………………………………………………………………………………….

*Επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του ΑΠΘ