Από τον Θανάση Γιαλκέτση

Ο Κλάους Οφε έχει γεννηθεί το 1940 στο Βερολίνο και είναι ένας από τους πιο σημαντικούς Γερμανούς κοινωνιολόγους. Υπήρξε συνεργάτης του Γιούργκεν Χάμπερμας και ανήκει και αυτός στη δεύτερη γενιά της περίφημης Σχολής της Φρανκφούρτης. Στη γλώσσα μας κυκλοφορεί το βιβλίο του «Κοινωνία της εργασίας;» (Νήσος, 1993). Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Κλάους Οφε στον Αλεσάντρο Καβάλι και δημοσιεύτηκε στην ιταλική περιοδική επιθεώρηση «Il Mulino».

 

-Τις προηγούμενες μέρες μού προξένησε εντύπωση ένας τίτλος της «Suddeutsche Zeitung» που έλεγε: «Η αργή παρακμή της Ευρώπης. Η κυριαρχία των κρατών και το ενιαίο νόμισμα δεν είναι συμβατά».

 

-Ναι, έτσι είναι, δεν είναι συμβατά. Αλλά θα έπρεπε να το γνωρίζουμε από πριν. Πράγματι, διαπράχθηκαν διάφορα λάθη. Το πρώτο είναι η εσφαλμένη διάσταση της ευρωζώνης. Χώρες με διαφορετική παραγωγικότητα και διαφορετικό μοναδιαίο κόστος εργασίας, που είναι μια αποφασιστική μεταβλητή, δεν μπορούν να έχουν το ίδιο νόμισμα. Γιατί οι χαμένοι θα χάσουν ακόμα περισσότερα και οι κερδισμένοι θα κερδίσουν ακόμα περισσότερα.

 

Η Γερμανία, η Ολλανδία, η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο και άλλες χώρες είναι από τη φύση τους «γεννημένες με πλεονάσματα», ενώ οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου είναι αναπόφευκτα χαμένες. Αυτό είναι το πρώτο λάθος.

 

Το δεύτερο είναι ότι σ' αυτήν τη νομισματική ζώνη, που από την αρχή σχεδιάστηκε λαθεμένα, δεν υπάρχει μια ενιαία δημοσιονομική και κοινωνική πολιτική. Υπάρχουν ορισμένα πολύ αδύναμα υποκατάστατα. Τα κριτήρια του Μάαστριχτ, που στην πραγματικότητα δεν ρυθμίζουν τίποτα, δεν αποτελούν έγκυρο υποκατάστατο μιας δημοσιονομικής και κοινωνικής πολιτικής όμοιας για όλα τα κράτη-μέλη.

 

-Είναι ένα κομβικής σημασίας ζήτημα, στο οποίο δεν μου φαίνεται πολύ εύκολο να βρούμε μια σαφή απάντηση.

 

-Ναι, αλλά υπάρχει ένας κανονιστικός τρόπος για να απαντήσουμε: πρέπει να αναρωτηθούμε ποιος επωφελήθηκε περισσότερο ή υπέφερε λιγότερο από τα λάθη που διαπράχθηκαν. Αυτοί είναι εκείνοι που θα 'πρεπε να πληρώσουν περισσότερο το κόστος των λαθών.

 

Και αν αναρωτηθούμε ποιος είναι ο σχετικά ωφελημένος από τα λάθη που διαπράχθηκαν στο παρελθόν, η απάντηση είναι: η Γερμανία. Γιατί οι ανισορροπίες του εμπορίου ευνόησαν τη Γερμανία μέσα από τα πλεονάσματα των εξαγωγών, τα οποία, αν δεν υπήρχε το κοινό νόμισμα, δεν θα ήταν εφικτά.

 

Το ευρώ είναι ένας μηχανισμός που ευνοεί τις γερμανικές εξαγωγές, επειδή τα κράτη-μέλη είναι ανυπεράσπιστα μπροστά στο ενιαίο νόμισμα και δεν μπορούν να κάνουν πλέον αυτό που έκαναν στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, να «προσαρμόσουν» δηλαδή το νόμισμά τους προσφεύγοντας στην υποτίμηση. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί η Ισπανία και η Ιταλία προσχώρησαν με τόσο ενθουσιασμό στο ευρώ, παρά το ότι αυτό σήμαινε de facto έναν αυτοπεριορισμό της αυτονομίας τους.

 

-Ωστόσο, το ευρώ λειτούργησε, τουλάχιστον για τα πρώτα δέκα χρόνια, μέχρι τη μεγάλη κρίση του 2008.

 

-Ακριβώς, μέχρι τη μεγάλη κρίση. Αλλά αυτά που είπα μέχρι τώρα θα παρέμεναν έγκυρα ακόμα και αν δεν είχε υπάρξει η κρίση. Ωστόσο, η κρίση φανέρωσε με δραματικό τρόπο όλα τα λάθη. Η απάντηση ηθικού τύπου, που μόλις προσπάθησα να δώσω, είναι: Eκείνοι που άντλησαν τα μεγαλύτερα οφέλη, οφείλουν σήμερα να αποζημιώσουν τις άλλες χώρες ή να συμμεριστούν το μεγαλύτερο μέρος των βαρών της αποζημίωσης.

 

Γι’ άλλη μια φορά όμως από πολιτική άποψη αυτό δεν είναι εφικτό, επειδή οποιαδήποτε κυβέρνηση προτείνει καταμερισμό των βαρών ή το να γίνει κοινό και αμοιβαίο το χρέος ή τα ευρωομόλογα ή παρόμοια πράγματα κινδυνεύει να χάσει τις προσεχείς εκλογές. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κλασική αντίφαση: αυτό που είναι ήδη απολύτως αναγκαίο και μάλιστα υποχρεωτικό με όρους τόσο οικονομικούς όσο και ηθικούς, προκειμένου να σταθεροποιηθεί το ευρώ, είναι ανέφικτο με όρους εσωτερικής πολιτικής.

 

Θα ήθελα όμως να προσθέσω τα τελευταία δύο από τα λάθη που διαπράχθηκαν. Τα πολιτικά κόμματα, όλα χωρίς εξαίρεση, στη Γερμανία, αλλά και στις άλλες χώρες, απέτυχαν να εξηγήσουν στο εκλογικό τους σώμα αυτό που μόλις προσπάθησα να συνοψίσω: κάναμε λάθη και προσπαθούμε να βρούμε ένα σωστό τρόπο να πληρώσουμε γι’ αυτά.

 

Το να εξηγήσουν στο εκλογικό σώμα αυτήν την έννοια θα έπρεπε να είναι ευθύνη των κομμάτων και αυτά απέτυχαν θλιβερά να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Τα κόμματα ευτελίζονται, περιορίζονται στο να δρουν καιροσκοπικά για να διατηρούνται στην εξουσία. Η απουσία μιας σαφούς πολιτικής γραμμής και ενός προγράμματος, μιας ιδεολογίας, η απουσία κριτηρίων που ορίζουν τι είναι δίκαιο και σωστό, τα οδηγεί στο να παραγνωρίζουν το κύριο καθήκον τους, δηλαδή να εκπαιδεύουν το εκλογικό τους σώμα, ασκώντας πάνω σ' αυτό μια μορφή ηγεμονίας (ας θυμηθούμε τον Γκράμσι), και να διαθέτουν ένα στρατηγικό όραμα για μια δίκαιη και εύτακτη κοινωνία.

 

Ερχομαι τώρα στο τελευταίο σημείο. Η δημοκρατία και το κοινοβουλευτικό καθεστώς είναι ασύμβατα με αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα για να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση. Με μιαν ορισμένη έννοια, η κρίση καταστρέφει βασικά στοιχεία της δημοκρατίας, επειδή καθιστά αναγκαίες κάποιες δράσεις που δεν έχουν την υποστήριξη της κοινής γνώμης.

 

Τα κόμματα έχουν αποτύχει στο να εκπαιδεύσουν την κοινή γνώμη σε αυτό το σημείο και τώρα βρίσκονται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: ή να κάνουν το σωστό ή να κάνουν αυτό που έχει τη λαϊκή υποστήριξη. Αλλά έτσι, από πολιτική άποψη, φτάνουμε σε ένα αδιέξοδο.

 

-Ολα αυτά όμως θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωση του ενιαίου νομίσματος;

 

-Οχι, δεν το νομίζω. Θεωρώ ότι τελικά το ευρώ θα επιβιώσει και πιθανότατα και η Ελλάδα θα παραμείνει στην ευρωζώνη. Αλλά θα επιβιώσει με τρόπο τεχνοκρατικό, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις της άκρας Δεξιάς και τα αντιευρωπαϊκά συναισθήματα να ενισχυθούν παντού στην Ευρώπη.

 

Πριν από δέκα χρόνια έγραψα ότι η Ευρώπη καταναλώνει περισσότερη υποστήριξη απ' όση μπορεί να παράγει, την καταναλώνει αργά χωρίς να προμηθεύει νέα τροφή στους βαθύτερους λόγους που θα έπρεπε να στηρίζουν την ίδια την ιδέα της Ενωσης.

 

Αυτός ο φαύλος κύκλος επιταχύνεται και κανείς δεν ξέρει πώς να τον σταματήσει. Το εφιαλτικό σενάριο είναι να δούμε να αναδύεται μια μορφή αυταρχισμού, παρόμοιου με εκείνον της δεκαετίας του 1930. Για τους δημοκράτες Ευρωπαίους η Ευρώπη υπήρξε πάντα μια δύναμη εκπολιτισμού, η οποία παίρνει, διατηρεί και ασκεί τον έλεγχο πάνω στις παθολογικές τάσεις που μας γνώρισε η ιστορία. Είναι αλήθεια, χρειαζόμαστε την Ευρώπη για να ελέγχουμε τα πάθη και τις παθολογίες των διάφορων κρατών-μελών και ιδιαίτερα της Γερμανίας.

 

Χρειαζόμαστε επομένως μια ευρωπαϊκή αρχή, μια ευρωπαϊκή κυβέρνηση, μια ευρωπαϊκή οιονεί ομοσπονδία, που θα είναι σε θέση να ασκεί αυτήν τη λειτουργία ελέγχου. Γι’ αυτούς τους πολιτικούς λόγους, στην Ευρώπη διεξάγεται μια ζωηρή ιστορική συζήτηση υπέρ αυτής της «αμερόληπτης αρχής». Τώρα έχουμε μιαν αρχή, αλλά ως δράση επείγουσας ανάγκης.

 

Πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον λιγότερο δημοκρατικό θεσμό από όλους τους αποπολιτικοποιημένους ή πολιτικά απρόσιτους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Και η εικόνα που διαμορφώνεται στα μάτια της ειλικρινά δημοκρατικής Ευρώπης είναι εκείνη μιας βαθιά αντιδημοκρατικής και τεχνοκρατικής Ενωσης (…).