Του Νικόλα Μιτζάλη*

 

«Μας αιχμαλώτισαν

μας έριξαν στη φυλακή

εμένα μέσα στα τείχη

εσένα έξω απ’ τα τείχη

Ασήμαντη υπόθεση η δική μας

Το χειρότερο είναι

να κουβαλάει ο άνθρωπος τη φυλακή μέσα του:

συνειδητά, ασύνειδα…»

Ναζίμ Χικμέτ Ραν, 26/9/1946

 

Από τη δεκαετία του 1980 και τις συνθήκες κράτησης των (ενδεικτικά αναφερόμενων) Γ. Μπουκετσίδη, Σ. Κογιάννη, Ρ. Μπέρκνερ, Γ. Πετρόπουλου μέχρι εκείνες των Σ. Ξηρού, Κ. Γκουλιώνη, Γ. Δημητράκη, Κ. Σακκά, αλλά και τις αντίστοιχες πρόσφατες που καταγγέλθηκαν από εκατοντάδες φυλακισμένους του καταστήματος κράτησης Πατρών, ο εγκλεισμός αποδεικνύεται ένα απάνθρωπο εργαλείο καταστολής και εξαίρετος τρόπος νόμιμου βασανισμού. Για όσους έχουν τις όποιες αμφιβολίες οι αναλυτικές περιγραφές στα βιβλία των Χοσέ Τάριο Γκονζάλεζ και Γιάννη Πετρόπουλου («Τρέξε άνθρωπε, τρέξε» και «Γδάρτης ονείρων», αντίστοιχα) θα τους αποκαλύψουν τη φρικτή πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά συνάνθρωποί μας, Ελληνες και ξένοι.

 

Η διαμαρτυρία των 542 κρατουμένων των φυλακών Αγ. Στεφάνου Πατρών επικεντρώνεται στην ελλιπή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στην έλλειψη ιατρικού προσωπικού αλλά και στον συνωστισμό που επικρατεί στα κελιά και έρχεται να προστεθεί στις μαζικές διαμαρτυρίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ για αντίστοιχα ζητήματα.

 

Αν και ο εγκλεισμός θεωρείται μορφή τιμωρίας συνυφασμένη με την αστική δημοκρατία που στον 19ο αιώνα υποκατέστησε την εγχάρακτη τιμωρία στο σώμα του παραβάτη και συνεπώς τη θεαματική, δημόσια εκδικητικότητα του μονάρχη ως προς τους αμφισβητίες της εξουσίας του, παρ’ όλα αυτά δεν φαίνεται να εξυπηρετεί τις προθέσεις αναμόρφωσης, συμμόρφωσης και επανένταξης που οι υποστηρικτές του διακήρυτταν.

 

Οι δόλιες προθέσεις της εξουσίας που ευστόχως ο Φουκό ανέλυσε, δηλαδή η στοχευμένη χωροταξική αναδιανομή των ανεπιθύμητων (ζητιάνων, περιπλανώμενων κ.λπ.) και η διαμόρφωση των παρεκκλινόντων υποκειμένων (ως προς τη σεξουαλική τους συμπεριφορά, την ταξική τους προέλευση ή την πολιτική τους τοποθέτηση) πάντα στο όνομα του νόμου, της κανονικότητας και της ευταξίας, σήμερα έχουν εισέλθει στην κατάσταση της κυρίαρχης εξαίρεσης του καφκικού μύθου.

 

Ο φυλακισμένος γίνεται ανάθεμα, με τον νόμο να εφαρμόζεται πάνω του απεφαρμοζόμενος, όπως έγραφε ο Αγκάμπεν1. Πρόκειται για το περίφημο παράδοξο της κυριαρχίας όπου ο κυρίαρχος βρίσκεται την ίδια στιγμή εντός και εκτός της έννομης τάξης2 εκμεταλλευόμενος την κατάσταση εξαίρεσης που ο ίδιος καθόρισε ως τέτοια. Ο φυλακισμένος/ανάθεμα όχι μόνο αποκλείεται από την κοινότητα και τα κοινά, αλλά καταδικάζεται να παραμένει στο κατώφλι μεταξύ ζώου και ανθρώπου αποστερούμενος βασικά δικαιώματα με στόχο την ολοκληρωτική εκμηδένισή του. Γιατί;

 

Η εξουσία κατ’ ουσίαν δεν ενδιαφέρεται για την επανένταξη του παραβατικού υποκειμένου αλλά για την οικονομική εκμετάλλευσή του (φτηνά εργατικά χέρια), την ιδιωτικοποίηση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων (βλ. ΗΠΑ) ανοίγοντας νέα πεδία εμπορευματοποίησης και όπου αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί, για την εκμηδένισή του, η οποία χρησιμεύει ως αποτρεπτικό παράδειγμα για αντίστοιχους παρεκκλίνοντες, αλλά και ως προπαγανδιστικό εργαλείο δύναμης που καθορίζει τη συλλογική συνείδηση (Ντιρκχάιμ). Κυρίως όμως επιζητά τη ρύθμιση -ή και εξουδετέρωση- της επιθυμίας του φυλακισμένου, του ενστίκτου δηλαδή εκείνου που τη φοβίζει περισσότερο από όλα.

 

Οι καταγγελίες για στοιβαγμένους ανθρώπους σε μικροσκοπικά κελιά, η μακροχρόνια απομόνωση, οι κακοποιήσεις, η εμπορία/αισχροκέρδεια βασικών υλικών προσωπικής υγιεινής, ο ελλιπής προαυλισμός, η στέρηση αδειών κ.ά., σε συνδυασμό με ποικίλες περιφράξεις κοινωνικών κοινών (γνώση, γη κ.λπ.) και με καταγγελίες μαζικών παρακολουθήσεων συνομιλιών πολιτών (Σκουριές), μορφοποιούν μια εικόνα κόλασης μέσα από την οποία το σύστημα θέλει να ρυθμίσει μια νέα αυταρχική κανονικότητα και να κατασκευάσει ένα κοινωνικά και πολιτισμικά προσδιοριζόμενο καλούπι μέσα από το οποίο η οικονομική ελίτ και τα συμφυή με αυτή συμφέροντα θα διαπλάσουν ένα νέο, πιο πειθαρχημένο, δεκτικό υποκείμενο. Ετσι μονάχα θα μπορέσει το κεφάλαιο να υπερβεί τις δυσκολίες που συναντά στην προσπάθειά του να αναδιαρθρώσει τη δική του καταπιεστική και παραγωγική δομή αλλά και να τιθασεύσει την όποια αντίσταση στα σχέδιά του.

 

Για όσους εμμένουν στην αντίσταση/άρνηση της υποτέλειας τους περιμένει η εργαλειακή τροπικότητα (φυλακή) της κυριαρχίας που μας θυμίζει τον ακήρυχτο, ταξικό «πόλεμο» που βιώνουμε.

 

………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

*Δρ αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

 

[1] G. Agamben, 2005, «Homo sacer – Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή», Scripta, σ. 89.

 

[2] Στο ίδιο, σ. 37.