Της Βιβής Κεφαλά*
Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Συρία, η αιματηρή αστάθεια στο Ιράκ, η επικίνδυνη κατάσταση που διαμορφώνεται όσον αφορά το Ιράν και η γενικότερη ρευστότητα που επικρατεί στον αραβικό κόσμο, ως απόρροια των χρόνιων άλυτων προβλημάτων, αλλά και των ημιτελών αραβικών εξεγέρσεων, αποτελούν ορισμένους από τους παράγοντες που προοιωνίζονται νέες συγκρούσεις στην περιοχή, η έκταση και η ένταση των οποίων είναι δύσκολο να προβλεφθεί.
Η απαισιόδοξη αυτή πρόβλεψη ενισχύεται και από ορισμένα άλλα στοιχεία, περιφερειακού ή διεθνούς χαρακτήρα όπως: η βαθύτατη κρίση την οποία διέρχεται η Ευρωπαϊκή Ενωση και η οποία εξανεμίζει και τα ελάχιστα περιθώρια άσκησης κοινής εξωτερικής πολιτικής, η ολοκλήρωση της προεκλογικής εκστρατείας για το προεδρικό αξίωμα στις ΗΠΑ με την επανεκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, η εμμονή του Ισραήλ να αντιμετωπίζει τα πολιτικά προβλήματα της περιοχής με όρους στρατιωτικής ισχύος, όπως το ζήτημα του Ιράν και, κυρίως, το Παλαιστινιακό, η συμμαχία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου με το κόμμα του υπερεθνικιστή Αβιγκντορ Λίμπερμαν, εν όψει των πρόωρων βουλευτικών εκλογών που προκήρυξε για τον Ιανουάριο του 2014, οι τουρκικές προειδοποιήσεις για ενδεχόμενη επέμβαση στη Συρία.
Ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων σημαίνει ότι έφτασε στο τέλος της η περίοδος «αυτοσυγκράτησης» την οποία φαίνεται ότι δέχτηκαν το Ισραήλ και η Τουρκία έπειτα από πιέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης, που προφανώς δεν επιθυμούσε νέα στρατιωτική εμπλοκή, είτε εναντίον του καθεστώτος της Δαμασκού είτε εναντίον του καθεστώτος της Τεχεράνης, κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα. Την ίδια ώρα, προβλήματα όπως το Παλαιστινιακό, το Ιρανικό και το Συριακό επιδεινώνονται δραματικά, για να μην αναφερθούν το ιρακινό και το αφγανικό πρόβλημα.
Σχετικά με το Παλαιστινιακό, το Ισραήλ συνεχίζει την πάγια τακτική του, επεκτείνοντας τους εποικισμούς, αφού οι ιέρακες του Τελ-Αβίβ επιμένουν στη σοφιστεία ότι «ένας λαός χωρίς γη (οι Εβραίοι) βρήκε μια γη χωρίς λαό (την Παλαιστίνη)», επομένως δεν υπάρχει κατοχή παλαιστινιακών εδαφών1, στραγγαλίζει οικονομικά τους Παλαιστίνιους, κάνει δυσανάλογη χρήση πυρός εναντίον της Χαμάς όποτε δεχτεί πλήγμα από τις ρουκέτες της και, βεβαίως, δεν φαίνεται διατεθειμένο να διαπραγματευτεί, δηλώνοντας ότι οι επιθέσεις της Χαμάς «δυναμιτίζουν τον διάλογο»(!).
Οσον αφορά το Ιράν, το Ισραήλ ποτέ δεν απέκρυψε το στρατηγικό του δόγμα, το οποίο στηρίζεται στον «προληπτικό πόλεμο», ένα δόγμα σύμφωνα με το οποίο το εβραϊκό κράτος οφείλει να αντιμετωπίζει τις απειλές κατά της ασφάλειάς του πριν εκδηλωθούν. Ετσι, μετά την πλήρη εξουδετέρωση του Ιράκ το 1991 και μετά τις συμφωνίες του 1993, σημαντικότερος αντίπαλος του Ισραήλ αναδεικνύεται το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης, το οποίο όχι μόνο επανεξοπλίζεται αλλά και αναπτύσσει πυρηνικό πρόγραμμα.
Μάλιστα, στην ετήσια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, που έγινε τον Σεπτέμβριο, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός προειδοποίησε ότι το Ιράν βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στην απόκτηση πυρηνικών όπλων, τονίζοντας ότι αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να ανεχθεί η χώρα του.
Τέλος, όσον αφορά τη Συρία, η κατάσταση βρίσκεται πλέον εκτός ελέγχου και υπάρχει κίνδυνος να λάβει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις, καθώς δεν φαίνεται στον ορίζοντα δυνατότητα τερματισμού του πολέμου ούτε κοινά αποδεκτή πολιτική λύση από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Αντιθέτως, πέραν της ανθρωπιστικής καταστροφής που συντελείται στη χώρα, το τέλος του πολέμου μπορεί να οδηγήσει σε νέα περιφερειακά προβλήματα, εφόσον δεν φαίνεται πιθανό ότι η Συρία θα παραμείνει ένα ενιαίο κράτος και δεν θα διασπαστεί σε μικρά κρατίδια, όπως είχαν χαραχτεί κατά τη διάρκεια της γαλλικής Εντολής στην περιοχή.
Πέραν, λοιπόν, της αστάθειας που προκαλεί στα σύνορα του τουρκικού κράτους ο πόλεμος στη Συρία, η Αγκυρα θέλει να αποτρέψει πάση θυσία το ιρακινό προηγούμενο και, πρωτίστως, τη δημιουργία αυτόνομου κρατιδίου για τους Κούρδους της Συρίας. Το θέμα αυτό αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την Αγκυρα, η οποία αδυνατεί να ελέγξει το κουρδικό πρόβλημα εντός των συνόρων της.
Με αυτά τα δεδομένα είναι σαφές ότι βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη περίοδο στο πλαίσιο της οποίας επαπειλούνται έντονες και πολλαπλές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Οι συγκρούσεις αυτές θα διαμορφώσουν νέα σύνορα, θα ανατρέψουν περιφερειακές ισορροπίες και θα προκαλέσουν τεράστιες καταστροφές και αστάθεια, γεγονός που θα έχει σοβαρό αντίκτυπο και στα γειτονικά υποσυστήματα.
Πρόκειται για ένα εφιαλτικό σενάριο, που θα πρέπει να αποφευχθεί, αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε ότι δεν μπορούμε πλέον να θεωρούμε ότι «ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα».
1 Βλέπε π.χ. τη λεγόμενη έκθεση Λεβί, που ζητήθηκε από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό και δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2012, σύμφωνα με την οποία δεν τίθεται θέμα παράνομης κατοχής, αφού ούτε λίγο ούτε πολύ επρόκειτο για ακατοίκητα εδάφη. Η έκθεση αυτή, που χαρακτηρίστηκε πολιτικός δυναμίτης από την εφημερίδα Χαάρετζ, προκάλεσε έντονες αντιρρήσεις στο εσωτερικό του Ισραήλ, πράγμα που είναι μεν πολύ θετικό αλλά δεν αρκεί, καθώς το πιθανότερο είναι ότι ο ακροδεξιός συνασπισμός Νετανιάχου – Λίμπερμαν θα κερδίσει τις εκλογές.
*Η Βιβή Κεφαλά είναι επίκουρη καθηγήτρια Διεθνούς Πολιτικής στη Μέση Ανατολή, στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου
.
