Η Ελληνίδα χορογράφος που ρίζωσε από το 1997 στο Βερολίνο, σε ένα παλιό γυμναστήριο των Ανατολικογερμανών, έκανε σολντ άουτ τον Δεκέμβριο με την παράσταση «If I was real», εμπνευσμένη από τη ζωή και τη γραφή του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα. Θεωρείται, μαζί με τη Σάσα Βαλτς, το πρόσωπο του σύγχρονου χορού στο Βερολίνο

Bερολίνο

Της Κατερίνας Οικονομάκου

Ο άνδρας που εμφανίζεται στη σκηνή ντυμένος στα μαύρα κρατάει στο ένα χέρι έναν διπλό πέλεκυ. Εκτελώντας μια χορογραφία που μπορεί να περιγραφεί σαν ένα ιδιωτικό τελετουργικό, ο άνδρας κινεί τον πέλεκυ σαν να είναι η προέκταση του σώματός του. Είναι ένα επικίνδυνο όπλο που αιωρείται απειλητικά, ένα αυτοσχέδιο εκκρεμές ή τίποτε παραπάνω από ένα χρήσιμο εργαλείο; Αλλοτε είναι ο άνδρας που οδηγεί τον διπλό πέλεκυ με την πρόθεση θα ’λεγες να κόψει τον αέρα, να μοιράσει, να διαλέξει ανάμεσα σε δύο μέρη, που όμως δεν είναι εκεί. Ή τουλάχιστον δεν είναι διακριτά. Κι άλλοτε ο πέλεκυς σαν να παρασύρει το κορμί του άνδρα, που ταλαντεύεται γύρω από έναν διαρκώς μετακινούμενο άξονα, γέρνει, κάνει μικρές παύσεις και ορθώνεται, καθώς με καθεμιά από τις κινήσεις του δίνει νόημα στον χώρο και τον χρόνο που του αναλογεί.

Με αυτή τη σκηνή ανοίγει η παράσταση «If I was real – Πρώτο σχεδίασμα», σε χορογραφία της Τούλας Λημναίος, που αντλεί έμπνευση από την πρώτη συλλογή δοκιμίων του Αλμπέρ Καμί, γραμμένη το 1937, με τον τίτλο «l’envers et l’endroit» (στα ελληνικά αποδόθηκε ως «Η καλή και η ανάποδη»). Η ζωή που περικλείει το φως και το αντίθετό του, η οικεία καθημερινότητα που κλείνει μέσα της το ανοίκειο, η ορμή που ανακόπτεται από τον φόβο, όλες οι εκδοχές μας που κατοικούν ανάμεσα στο άσπρο και το μαύρο, αλλά ποτέ σε ένα από τα δύο, η ζωή που αενάως υπονομεύει την ανάγκη να αισθανθούμε ασφαλείς, η σιωπή σαν απάντηση στα ερωτήματα, τα όρια που ξανά και ξανά πασχίζουμε να ξεπεράσουμε, μάταια ή όχι – το δώρο της αβεβαιότητας που είναι η ζωή. Για τον Καμί, όποιος μπορούσε να αμφιβάλλει για τη ζωή, εκείνος και την αγαπούσε.

Μπορεί, όμως, ο λόγος του να εικονογραφηθεί; Δεν έχει σημασία, εδώ. Η Λημναίος δεν δοκίμασε να τον εικονογραφήσει. Θα ’λεγες ότι πήρε τα δοκίμια ως σημείο εκκίνησης για να επιχειρήσει, μαζί με την ομάδα των οκτώ χορευτών της, έναν στοχασμό που οι θεατές διαβάζουν ανακαλώντας ο καθένας τις ξεχωριστές αναφορές του. Και η ίδια η χορογράφος; «Τα δοκίμια με γοήτευσαν, αλλά εκείνο που τελικά κυρίως με ενέπνευσε είναι η ίδια η ζωή του Καμί. Ο Καμί έγραφε όπως ζούσε. Κατανοούσε και αποδεχόταν τα παράδοξα και το παράλογο που υπάρχουν στη ζωή. Δεν υπάρχει σ’ αυτόν αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα στο καλό και το κακό· η ομορφιά της ζωής περικλείει την αμφιβολία» λέει.

Η τελευταία αυτή παραγωγή της ομάδας cie. toula limnaios, που συγκροτείται σαν μια συλλογή από θραύσματα, το καθένα από τα οποία δεν έρχεται τόσο να συμπληρώσει όσο να ενισχύσει και να χτίσει πάνω στο άλλο, έκανε πρεμιέρα μέσα στον Δεκέμβριο, στο Βερολίνο, και ήταν όλο τον μήνα sold out. Δεν πρόκειται για έκπληξη. Το μικρό θέατρο, στο οποίο εδώ και δέκα χρόνια η Τούλα Λημναίος και ο συνθέτης Ραλφ Ρ. Ολερτς στεγάζουν την ομάδα τους -την ίδρυσαν το 1996 στις Βρυξέλλες-, αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς για όσους ενδιαφέρονται για τον σύγχρονο χορό. Αλλωστε, μαζί με τη Σάσα Βαλτς, η Λημναίος θεωρείται το πρόσωπο του σύγχρονου χορού στο Βερολίνο και οπωσδήποτε μία από τις σημαντικότερες χορογράφους στη Γερμανία.

Γεννημένη στην Αθήνα και μεγαλωμένη στις Βρυξέλλες, η Λημναίος βρέθηκε στη γερμανική πρωτεύουσα το 1997, με αφορμή μια υποτροφία της Ακαδημίας των Τεχνών. Η απόφαση να εγκατασταθεί μόνιμα στην πόλη ήρθε με τον χρόνο, αλλά εκείνο που ίσως έκανε την ομάδα της Ελληνίδας χορογράφου να ριζώσει, ήταν αυτό το κτίριο στο πρώην Ανατολικό Βερολίνο, αυτό το ασυνήθιστο θέατρο, η Halle Tanzbuhne Berlin, όπου ανεβαίνουν όλες οι παραστάσεις τους.

«Είναι χτισμένο το 1870, από τα παλαιότερα κτίσματα στην πόλη και διατηρητέο. Οταν ακόμη υπήρχε το Τείχος, οι Ανατολικογερμανοί το χρησιμοποιούσαν σαν γυμναστήριο» λέει η Λημναίος, η οποία παρατηρεί ότι πάντως πήραν ένα μεγάλο ρίσκο αποφασίζοντας να το αξιοποιήσουν. Το πιο κρίσιμο ήταν οι περιορισμοί που επιβάλλει, λόγω της διαμόρφωσής του. «Επειδή πρόκειται για χώρο με πολύ ισχυρό χαρακτήρα, έπαιξε μεγάλο ρόλο στον τρόπο που μέσα σε αυτά τα χρόνια εξελίχθηκα ως καλλιτέχνης. Σκεφτείτε αυτό: έτσι όπως είναι διαμορφωμένος ο χώρος, οι χορευτές είναι αναγκασμένοι να παραμένουν επί σκηνής σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Κανείς τους ποτέ δεν μπορεί να απομακρυνθεί από το οπτικό πεδίο των 150 θεατών. Είναι ένας παράγοντας που χρειάστηκε να ενσωματώσω στη δημιουργική διαδικασία. Αυτό είναι μια ιδιαίτερα ασυνήθιστη συνθήκη για τον χορογράφο».

Και μια πρόκληση που η Λημναίος καλείται να αντιμετωπίζει κάθε φορά εκ νέου.

«Καλούμαι να δημιουργήσω μια δραματουργική γραμμή για καθέναν από τους χαρακτήρες. Ετσι όλα τα πρόσωπα είναι διαρκώς εξίσου σημαντικά επάνω στη σκηνή και το κοινό μπορεί να παρακολουθήσει τη διαδρομή καθενός από αυτά μέσα στην παράσταση από την αρχή έως το τέλος. Αυτός ο τρόπος να δουλεύω τις χορογραφίες προφανώς δεν κάνει τη ζωή μου εύκολη, κάθε άλλο, αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον».

Τη ρωτάω ποιο είναι το σημείο εκκίνησης όταν αρχίζει να δουλεύει μια χορογραφία, πώς αρχίζει η κίνηση να παίρνει μορφή. «Για κάθε σκηνή, η διαδικασία που ακολουθούμε, o δρόμος μέσα από τον οποίο ανακαλύπτουμε και φτάνουμε σε κάτι νέο, δεν είναι ποτέ ο ίδιος. Ωστόσο το μυαλό μου είναι μονίμως γεμάτο πλήθος από εικόνες. Είχα πάντα, από τότε που ήμουν παιδί, εξαιρετικά πλούσια οπτική φαντασία. Και καθώς αρχίζω να δουλεύω με τους χορευτές, οι εικόνες πολλαπλασιάζονται. Ο πειραματισμός και η ίδια η δουλειά κεντρίζουν την οπτική φαντασία μου. Φυσικά εξαρτώμαι πάντα και από τους χορευτές, με τους οποίους συζητάμε και μοιραζόμαστε ιδέες. Ο αυτοσχεδιασμός, άλλωστε, είναι αναπόσπαστο μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Κι έπειτα έρχεται η ώρα να μεταφραστούν οι εικόνες σε κίνηση, σε συγκεκριμένες καταστάσεις».

Παράλληλα, αλλά όχι μαζί, με την Τούλα Λημναίος και τους χορευτές, ο Ράλφ Ρ. Ολερτς γράφει τη μουσική. Κίνηση και ήχος εξελίσσονται στον ίδιο χρόνο, αλλά δεν εξαρτώνται η μία από τον άλλο. Ο τρόπος που οι δυο τους δουλεύουν βασίζεται στην κοινή ανάγκη τους για δημιουργική ανεξαρτησία. «Η μουσική δεν εικονογραφεί τη χορογραφία, δεν περιγράφει την κίνηση. Με τον ίδιο τρόπο, εμείς δεν ερμηνεύουμε τη μουσική» εξηγεί η Λημναίος. «Η μουσική γράφεται ενώ εμείς αυτοσχεδιάζουμε. Αλλοτε παρακολουθεί την κίνηση, άλλοτε όχι. Στην πραγματικότητα, κίνηση και μουσική βρίσκονται σε διάλογο, σαν δυο ανεξάρτητες οντότητες, καθεμιά από τις οποίες μπορεί να σταθεί χωρίς την άλλη».

Η Λημναίος λέει ότι ήδη από τα πρώτα χρόνια της καριέρας της, πριν ακόμη ιδρύσουν με τον Ολερτς την cie. toula limnaios, την ενοχλούσε η μεγάλη εξάρτηση που έβλεπε να έχουν οι χορευτές από τη μουσική. «Δεν ήθελα να συμβαίνει αυτό με την ομάδα μας, γι’ αυτό δουλεύουμε πολύ συχνά στη σιωπή. Είναι, ξέρετε, πολύ δύσκολο να μην ακολουθεί κανείς τη μουσική όταν υπάρχει. Ακόμη περισσότερο είναι πολύ δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχει μουσική μέσα μας, και να την ακούσουμε». Αυτήν τη μουσική θέλει η Τούλα Λημναίος να ακολουθούν οι χορευτές της.