Της Μικέλας Χαρτουλάρη
«Είχαμε πιστέψει ότι ο θάνατος του προέδρου Μάο θα ήταν η καταστροφή της Κίνας. Εντούτοις, δύο χρόνια μετά, η Κίνα όχι μόνο εξακολουθούσε να υπάρχει αλλά άρχιζε να γνωρίζει άνθηση. Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια είχαν ανοίξει ξανά τις πόρτες τους, οι γαιοκτήμονες και οι πλούσιοι αγρότες είχαν ανακάμψει από τη δύσκολη θέση τους, οι αγροτικές οικογένειες τρέφονταν καλύτερα, και τα βόδια -που ανήκαν σε ομάδες παραγωγής- είχαν αρχίσει να παχαίνουν».
Ετσι ένιωσε ο 23χρονος Μο Γιαν όταν πρωτοεπισκέφθηκε το Πεκίνο το 1978. Ηταν η χρονιά-ορόσημο της πρώτης «αλλαγής» μετά τον θάνατο του Μεγάλου Τιμονιέρη. Τότε ξεκίνησαν οι αγροτικές μεταρρυθμίσεις, διαλύθηκαν οι κομμούνες, και η καλλιέργεια της γης-του-λαού άρχισε να περνάει με συμβόλαια σε ιδιώτες. Από τότε, και πάντα υπό την ηγεσία του Κ.Κ., η Κίνα ανέπτυξε μια καπιταλιστική οικονομική δομή, που δημιούργησε μεγάλες αντιθέσεις στον κινεζικό λαό, ενώ ο εκσυγχρονισμός της την κατέστησε μεν παγκόσμια δύναμη, αλλά το έλλειμμα δημοκρατίας στους θεσμούς και οι καταπατήσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συνεχίζονται. Ο Μο Γιαν επιλέγει να μη σχολιάσει αυτές τις εξελίξεις-της-αλλαγής, και εστιάζει την αφήγησή του στην προσωπική του μετεξέλιξη σε μάστορα της λογοτεχνίας και εντέλει σε αναγνωρισμένο συγγραφέα. Εδώ όμως διαπράττει μια αστοχία που ενοχλεί: παρακάμπτει τη σφαγή των εξεγερμένων φοιτητών που είχαν καταλάβει την πλατεία Τιενανμέν έξι εβδομάδες, το 1989, με το αίτημα του εκδημοκρατισμού (2.400 νεκροί). Εκείνη την εποχή ήταν και ο ίδιος φοιτητής, καθώς είχε προσκληθεί στα 33 του να συμμετάσχει σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο Πρότυπο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, και το αξιοποιούσε μαθαίνοντας αγγλικά, αλλά, γράφει, «ξέσπασε η φοιτητική εξέγερση, τα πνεύματα οξύνονταν μέρα με τη μέρα, και λίγοι από εμάς είχαν διάθεση για μάθημα»… Ευτυχώς ο αναγνώστης δεν θα μείνει μ’ αυτή τη γεύση. Διότι ο Μο Γιαν θα γίνει πιο πολιτικός στην αφήγησή του, και θα την κλείσει από τη σκοπιά τού 2010 πλέον, επιμένοντας στο ηθικό πρόταγμα.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Αλλαγή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Λονδίνο, στην εκδοτική σειρά Τι ήταν ο κομμουνισμός; (υπεύθυνος, ο Αγγλοπακιστανός διανοούμενος Τάρικ Αλι), που εξερευνά τις εφαρμογές των μαρξιστικών ιδεών κατά τον 20ό αιώνα, και αναστοχάζεται τις παρακαταθήκες της κομμουνιστικής εμπειρίας που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στη σημερινή εποχή της κρίσης του καπιταλισμού. Στις τελευταίες 20 σελίδες, λοιπόν, ο Μο Γιαν εγκιβωτίζει στην αφήγησή του την ιστορία ενός εξοστρακισμένου παλιού συμμαθητή του, λεβέντη και θρασύτατου, ο οποίος με κόλπα και απάτες καβάλησε το κύμα, έγινε πάμπλουτος και τελικά προσπάθησε να αγοράσει την αγάπη της όμορφης συμμαθήτριας που όλοι επιθυμούσαν. Μέσα από αυτόν τον χαρακτήρα, ο συγγραφέας φωτίζει τη στρεβλή νοοτροπία που ανέπτυξαν οι καταπιεσμένες μεσαίες τάξεις, όταν στη μετεπαναστατική Κίνα τούς δόθηκε η ευκαιρία να κυνηγήσουν τα όνειρά τους μέσω του χρήματος. Οι άνθρωποι που δεν έχουν ηθικές αξίες, μάς λέει, μπορούν να υπονομεύσουν κάθε «αλλαγή».
