Οποιος διαθέτει την κρατική δύναμη μπορεί να θεωρήσει ακόμη και τη θεμιτή αντίσταση και άμυνα, ακόμη και την ειρηνική πολιτική ανυπακοή, ως «εγκληματική βία» και να την ορίσει νομικά ως τέτοια. Οπως και συνήθως συμβαίνει

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΕΛΑΝΤΗ*

Η συζήτηση κατά το τελευταίο διάστημα για την ενδεχόμενη αναζωπύρωση της τρομοκρατίας στην Ελλάδα διεξάγεται κάτω από ένα κλίμα επικοινωνιακών φόβων και στερεοτύπων. Υποστηρίζεται η θέση ότι κάποιοι εγκληματίες (πολιτικοί ή μη) θα θέσουν άμεσα σε κίνδυνο τη δημοκρατική και βασικά ειρηνευμένη κοινωνία μας.

Ομως, η κύρια μορφή πολιτικής βίας που ασκείται σήμερα στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού είναι η επίσημη βία, η φυσική βία εκ μέρους του κράτους και των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων στο πλαίσιο του κρατικού μονοπωλίου βίας, νόμιμου ή και μη. Ιδίως κατά τη σημερινή περίοδο δομικής κρίσης του καπιταλισμού και νεοφιλελεύθερης αυταρχοποίησης του κράτους η επίσημη βία μπορεί να φτάνει ώς και στην αφαίρεση ανθρώπινης ζωής με νόμιμα ή συχνά και με ευθέως παράνομα ή αντισυνταγματικά μέσα (με οικονομικά μέσα που οδηγούν στον θάνατο διά της πείνας, με την αρρώστια που δεν περιθάλπεται, με την απόγνωση και την αυτοκτονία, με την αντιμεταναστευτική φονική πολιτική τύπου Λαμπεντούζα ή Φαρμακονησιού, με τη δράση των οργάνων κρατικής ασφαλείας βάσει κανόνων εμπλοκής ή πέραν αυτών, με την κήρυξη και συμμετοχή σε πολέμους).

Ηταν ο Μπρεχτ αυτός που έλεγε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να σκοτώσεις έναν άνθρωπο και πέρα από τις σφαίρες. Μάλιστα ορισμένα ισχυρά κράτη προβλέπουν και την αφαίρεση ζωής βάσει δικαστικής απόφασης (ΗΠΑ), χωρίς να τίθενται για τον λόγο αυτόν στην κατηγορία των «τρομοκρατικών κρατών». Αντίθετα, αυτά ορίζουν ποιος είναι πλανητικά ο «τρομοκράτης».

Συνεπώς, η αντίθεση προς τη βία σε μεγάλο βαθμό ερμηνεύεται συχνά όχι ως η αφηρημένη διάκριση «συντεταγμένη ειρηνική κοινωνία ή παραβατική συμπεριφορά κατά της ζωής», αλλά ως ο σεβασμός ή μη του ορίου του κρατικού μονοπωλίου βίας (της «νομιμότητας»). Οποιος έχει τον νόμο με το μέρος του, μπορεί να ασκήσει θεμιτή βία. Ομως, αν η ανθρώπινη ζωή είναι όντως ιερή και η άμεση ή έμμεση αφαίρεση κάθε ζωής καθ’ εαυτήν πάντοτε μια καταδικαστέα πράξη, χρειάζεται ένα ισχυρότερο ηθικό κριτήριο νομιμοποίησης για την άσκηση μιας βλαπτικής ή και φονικής κρατικής βίας από αυτό το ίδιο το κρατικό μονοπώλιο βίας (π.χ. στην περίπτωση της κρατικής βίας τέτοιο κριτήριο μπορεί να είναι ένας αμυντικός ή ένας «δίκαιος» πόλεμος ή η επιτακτική προστασία ενός ανθρώπινου δικαιώματος και ιδίως της ζωής από κάποιον παραβατικό πολίτη). Το κρατικό μονοπώλιο βίας και η εγελιανή λατρεία του κράτους δεν καθιστούν κάθε κρατική αφαίρεση ή διακινδύνευση ζωής ηθικά νόμιμη, ακόμη και αν είναι νομικά προβλέψιμη.

Αντίστοιχα, η βία των καταπιεσμένων χρειάζεται και αυτή ένα ισχυρό ηθικό και πολιτικό κριτήριο νομιμοποίησης. Το τράβηγμα του πυροβόλου όπλου από κάποιους «Ζορό» δεν είναι λύση και οδηγεί σε αρνητικά πολιτικά και ηθικά αποτελέσματα. Η εξίσωση, όμως, όλων των μορφών πολιτικής αντιβίας είναι δόλια. Δεν είναι το ίδιο πράγμα μια μορφή μαζικής ή και πλειοψηφικής πολιτικής βίας (όπως π.χ. αυτή που θεμελίωσε τη Γαλλική ή τη Ρωσική Επανάσταση ή τις χιλιάδες εξεγέρσεις της Ιστορίας ή η αντίσταση στον φασισμό) και μια μορφή μειοψηφικής πολιτικής βίας εκ μέρους κάποιων «τιμωρών».

Ιδίως, μια μορφή συνωμοτικής φυσικής βίας που αποσυνδέεται ριζικά από τα μαζικά κινήματα και ανεβάζει την έντασή της κατά τρόπο κοινωνικά μη υποστηρίξιμο, κατανοητό και ανεκτό, ακόμη και αν ξεκινά από την απόγνωση, καταλήγει αναγκαστικά να οριστεί από την κοινωνία ως «τρομοκρατική», να απομονωθεί και να απαξιωθεί. Αντιθέτως, μια περιορισμένη, αμυντική και αναλογική προς την επίθεση των δυνάμεων καταστολής αντίσταση των μαζικών κινημάτων, περιλαμβανομένης και της απολύτως μη βίαιης πολιτικής ανυπακοής, δεν μπορεί αβίαστα να θεωρηθεί τρομοκρατική συμπεριφορά ή «καταδικαστέα βία» (καμία σχέση, βεβαίως, με θλιβερά περιστατικά όπως αυτό με τους φύλακες στις Σκουριές ή άλλα αντίστοιχα).

Η βία δεν είναι μια θετική αξία της Αριστεράς (αντιθέτως προς το δικαίωμα εξέγερσης) αλλά η ηθική της νομιμοποίηση δεν είναι πάντοτε απορριπτέα. Βεβαίως, όποιος διαθέτει την κρατική δύναμη μπορεί να θεωρήσει ακόμη και τη θεμιτή αντίσταση και άμυνα, ακόμη και την ειρηνική πολιτική ανυπακοή, ως «εγκληματική βία» και να την ορίσει νομικά ως τέτοια. Οπως και συνήθως συμβαίνει. Πόσο πιο σοφό, όμως, είναι το συνταγματικό δικαίωμα αντίστασης (άρθρο 120 παρ. 4 Σ) που προβλέπει την αυτοπροστασία της δημοκρατίας ακόμη και με βίαια μέσα;

Συνεπώς, η καταδίκη της τρομοκρατίας, δηλαδή ιδίως της πολιτικής βίας που οδηγεί στον θάνατο, θα πρέπει, αν θέλει να είναι συνεπής ηθικά, να συμπεριλάβει και τις φονικές μορφές κρατικής και κοινωνικής τρομοκρατίας των κρατούντων. Αυτό δεν είναι «συμψηφισμός» αλλά δικαιοσύνη. Αντιθέτως, εδώ και δεκαετίες παρατηρούμε μια «πολεμική», αντιεπιστημονική και μονόπλευρη αξιολογικά χρήση της έννοιας «τρομοκρατία», η οποία προσανατολίζει μονοσήμαντα στην εσφαλμένη και αδιέξοδη πολιτική βία των συνωμοτικών ομάδων στη Δύση ή περιλαμβάνει ακόμη περισσότερο τη δράση πραγματικών μαζικών κινημάτων ή και ταξικών ή εθνικοαπελευθερωτικών μορφών αγώνα (όπως τα αντιαποικιακά κινήματα ή ιστορικές μαζικές οργανώσεις όπως το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης κ.α. που έχουν ενταχθεί σε αντίστοιχες λίστες της Ε.Ε.).

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το φαινόμενο της κοινωνικής και πολιτικής βίας είναι αμφίσημο, ιστορικά σχετικό και σύνθετο. Οι «εισαγγελικές» απαξιώσεις και στοιχίσεις συγχέουν το φιλοσοφικά ορθό δέον («δεν πρέπει να υπάρχει βία») με την πραγματική έκλυση της βίας από όλους τους πόρους της σύγχρονης κοινωνίας και ευνοούν έναν αξιακό μακαρθισμό – όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι «εχθρός» ή και τρομοκράτης. Χρειάζεται, λοιπόν, μια καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων και της γέννησης της βίας αλλά και μια στρατηγική για μια δικαιότερη κοινωνία, στο πλαίσιο της οποίας η πολιτική βία όπως και το κράτος θα μπουν σε μια διαδικασία μαρασμού.

…………………………………………..

* Συνταγματολόγος