Υποσημειώσεις
Του Γιώργου Σταματόπουλου
Τα γεγονότα που δήλωσαν βία τις τελευταίες μέρες απλώς πιστοποιούν, κατά τον ιστορικό Γ. Μαργαρίτη, «την αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας να σκεφτεί πολιτικά και να δράσει πολιτικά» («Εφ.Συν.», 19-20/1/2013).
Εχει δίκιο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, το κράτος δηλαδή. Είναι πράγματι αφερέγγυο, ανερμάτιστο, αυταρχικό, αντιδημοκρατικό (η κυβέρνηση). Και η κοινωνία, όμως, αδυνατεί να δράσει πολιτικά, όπως λέει ο ιστορικός, αφού καταφεύγει σε ακραίες, απεγνωσμένες ενέργειες βίας, που οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο καταστολής. Είναι, όμως, έτσι; Η κοινωνία εκφράζεται μέσα απ' αυτά τα φαινόμενα, ή συνεχίζει να αδρανεί ή και να υπνώττει; Μάλλον συμβαίνει το δεύτερο και ας έχει φτάσει στα όρια των αντοχών της. Δεν συμφωνεί με τη βία, αλλά δεν κάνει και τίποτα, δεν αντιστέκεται, δεν βρίσκει τρόπο να εκφραστεί αξιόπιστα στο πολιτικό επίπεδο, όπως θέλει ο καθηγητής.
Αδικείται, όμως, έτσι η κοινωνία. Η αλήθεια είναι ότι ψάχνεται. Μπορεί μεν η πρώτη εντύπωση να είναι ότι φαίνεται σαν να αδιαφορεί, αλλά στο εσωτερικό της βράζει. Ολα αυτά τα κινήματα που εμφανίζονται, δειλά αλλά και γενναία, προτείνοντας την αλληλεγγύη, τον αντικαταναλωτισμό, την αυτάρκεια, την αυτοοργάνωση, μπορεί να μην έχουν ισχυρή πολιτική πρόταση, διαχέουν όμως μια διαφορετική ματιά στην πολιτική, την προσεγγίζουν με εναλλακτική διάθεση με αξιόπιστη αξιακή βάση.
Μπορεί να τραυλίζουν ακόμα το μέλλον, το έχουν στο μυαλό τους εν τούτοις. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι, επιτέλους, πρέπει να αρθρώσουν τον δικό τους λόγο, μια και ο κομματικός, ο «αντιπροσωπευτικός» δεν στάθηκε ικανός να εκφράσει τα αιτήματά τους, να υπερασπιστεί τα κεκτημένα τους. Το τραύλισμα και η άρθρωση δεν μπορούν να εκληφθούν ως κοινωνικές και ιστορικές μορφές, χαράσσουν, όμως, τον καινούργιο δρόμο της σκέψης και της συμπεριφοράς, εκφράζουν την αγωνία και τον προβληματισμό εμπράκτως, πλέον` και ας φαίνονται λίγοι και περίεργοι.
Αυτοί οι λίγοι μπορούν να εναντιωθούν στη διαπίστωση του Καστοριάδη: «Δεν έχουμε, φαίνεται, ούτε το κουράγιο ούτε την ικανότητα να παραδεχτούμε ότι το νόημα της ατομικής και συλλογικής μας ζωής δεν μας δίνεται πια από μια θρησκεία ή μια ιδεολογία, αλλά είμαστε εμείς αυτοί που θα πρέπει να το δημιουργήσουμε («Η δυνατότητα μιας αυτόνομης κοινωνίας», εκδόσεις «Στάσει Εκπίπτοντες»).
Χρειάζεται, άρα, να απελευθερωθούμε από ό,τι μας τυραννούσε, μας δέσμευε, μας χειραγωγούσε τόσα χρόνια: την πίστη στο επέκεινα αφενός και αφετέρου τη σωτηρία που ευαγγελίζονταν οι ιδεολόγοι. Χρειάζεται μια από την αρχή θεώρηση της θέσμισης της κοινωνίας, μια επαναξιολόγηση των στερεοτύπων και αξιωμάτων που εγκαθιδρύουμε, που οικοδόμησαν, μάλλον, άλλοι (η εξουσία) για μας.
Αλλά πρέπει να βρούμε το κουράγιο και την ικανότητα, όπως λέει ο Ελληνας στοχαστής. Και πώς να βρεθούν αυτά; Εδώ χρειάζεται η μεγάλη απόφαση. Ή λέμε ότι μπορούμε να τα βρούμε ή καταγινόμαστε με τον εξωραϊσμό των βασάνων συμμετέχοντας, απλώς, σε ομάδες μικρού πολιτικού βεληνεκούς. Ή υπάρχει κάπου μέσα μας η βούληση και η επιθυμία για αυτοκυβέρνηση ή έχουμε κάνει πεποίθησή μας ότι φοβόμαστε μπροστά στην ελευθερία επιλογής. «Ο κόσμος -λέει ο Καστοριάδης- δεν πιστεύει γιατί δεν θέλει να πιστέψει, και δεν θέλει να πιστέψει γιατί δεν πιστεύει. Ομως εάν κάποια μέρα θελήσει, θα πιστέψει και θα μπορέσει». Αχ, πάλι η πίστη μπροστά μας…
Η απόφαση φαίνεται να 'ναι το παν. Ή την παίρνουμε ή συνεχίζουμε να μεταθέτουμε στο κράτος-τέρας τις αποκλειστικές ευθύνες για τη μιζέρια μας, την κατάντια μας.
