Στη συνέντευξή της στην «Εφημερίδα των Συντακτών» η Τζόαν Τρόντο ουσιαστικά τονίζει ότι θεωρεί την κοινωνική μέριμνα ως ένα ουσιώδες κριτήριο για την ποιότητα της δημοκρατίας, η οποία, κατά την άποψή της, πρέπει να εξασφαλίζει φωνή σε όλους τους πολίτες και συστήματα προστασίας χωρίς διακρίσεις. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι αυτό είναι πρακτικά αδύνατο υπό καθεστώς αρπακτικού καπιταλισμού και γι΄ αυτό προτείνει μια ριζική αναδιοργάνωση του όλου συστήματος.

«Ο πλούτος κατανέμεται δραματικά άνισα και πρέπει να βρούμε τρόπους να αναδιοργανώσουμε όλο το σύστημα»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου

• Η έννοια της «μέριμνας» (φροντίδας) [care] είναι κεντρική στην ανάλυσή σας. Μπορείτε να μας την εξηγήσετε εν συντομία;

Η έννοια της «μέριμνας» έχει πολλές σημασίες, όπως αναλύω στο βιβλίο μου, όμως η πλέον γενική περιλαμβάνει καθετί που κάνουμε ώστε να λειτουργεί ο κόσμος γύρω μας. Αυτός είναι ο πρώτος ορισμός της «μέριμνας». Οσον αφορά τη σφαίρα της πολιτικής και της ηθικής, εδώ μπορεί να δώσει καίριες απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα.

• Πόσο συμβατή είναι η δημοκρατική μέριμνα με την κυρίαρχη λογική της αγοράς;

Δεν νομίζω ότι είναι συμβατές και να γιατί: η λογική της αγοράς είναι πάντα αυτή της παραγωγής κέρδους, ενώ η λογική της μέριμνας είναι το πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε τον κόσμο γύρω μας να λειτουργεί καλά, κάτι που δεν είναι το ίδιο. Ανατρέχω σε συγγραφείς των μέσων του 20ού αιώνα, όπως ο Καρλ Πολάνιι, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι κοινωνίες της αγοράς παράγουν αναπόφευκτα μια στάση προς τους ανθρώπους η οποία είναι προσανατολισμένη στις αγορές. Αυτό προϋποθέτει ότι η αγορά λειτουργεί με τους ανθρώπους ως ορθολογικούς παράγοντες. Ξέρουμε όμως ότι δεν είναι έτσι. Ολοι οι άνθρωποι χρειάζονται τη μέριμνα. Για να πάω στη δουλειά μου το πρωί χρειάζομαι τα ρούχα μου, το πρωινό μου. Ολα αυτά είναι ατομική μέριμνα. Ομως δεν είναι μόνο οι ηλικιωμένοι, οι άρρωστοι και οι νέοι που χρειάζονται αυτή τη μέριμνα, αλλά όλοι μας. Η αγορά όλο και περισσότερο τείνει να λέει ότι καθένας μας πρέπει να χρησιμοποιεί υπηρεσίες της αγοράς για να εξασφαλίζει αυτή τη μέριμνα. Ομως αυτό προϋποθέτει ότι η μέριμνα είναι ένα εμπόρευμα. Στην πραγματικότητα το νόημα της ζωής μας υπερβαίνει το πλαίσιο των σχέσεων μέριμνας στο οποίο συμμετέχουμε. Στις σχέσεις με την οικογένειά μας, με αυτούς που επίσης ενδιαφέρονται για εμάς. Αυτές οι σχέσεις είναι πολύ βασικές για την ανθρώπινη ιδιότητά μας και όχι για το τι μπορούμε να αγοράζουμε. Ξέρουμε όμως ότι ζούμε σε μια κοινωνία, στην οποία αυτές οι αξίες έχουν έρθει τα πάνω κάτω.

• Ομως, πώς μπορούν αυτές οι σχέσεις να εκφραστούν σε ένα καθεστώς αρπακτικού καπιταλισμού, το οποίο διαμορφώνει ένα πρότυπο του ανθρώπου-άρπαγα (Homo Rapiens);

Πρέπει να αντισταθούμε σ΄ αυτά τα πρότυπα του καπιταλισμού και να αντιληφθούμε ότι η πρώτη ανάγκη των ανθρώπων είναι να έχουν χρόνο για να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους για τους άλλους, για τον εαυτό τους, τους αγαπημένους τους. Να έχουν τον χρόνο για να αντιληφθούν τις κοινωνικές συνθήκες, ώστε να δείξουν το ενδιαφέρον τους με πιο κατάλληλους τρόπους.

• Στις μέρες μας πολλοί δημόσιοι διανοούμενοι, όπως ο Χάμπερμας και ο Μπάουμαν, υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα της διεθνούς αλληλεγγύης, αλλά και της αλληλεγγύης μέσα στις κοινωνίες. Εσείς τι πιστεύετε;

Χρειαζόμαστε τόσο την αλληλεγγύη εντός των κοινωνιών όσο και τη διεθνή αλληλεγγύη και αυτό το θέμα είναι που με απασχολεί στο επόμενο βιβλίο μου. Νομίζω ότι η διεθνής αλληλεγγύη πρέπει να πηγάζει από ήδη ανειλημμένες ευθύνες.

• Τι ακριβώς εννοείτε;

Υπάρχουν ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις μεταξύ των διαφόρων λαών στον κόσμο. Πρέπει να ξανασκεφτούμε ποια είναι η ευθύνη που έχουμε για τους άλλους. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι οποίες έχουν κάνει πολλές επεμβάσεις στη Λατινική Αμερική επί διακόσια χρόνια, έχουν μια ιδιαίτερη ευθύνη για τις συνέπειες που υπήρξαν σ΄ αυτή την περιοχή. Υφίστανται ακόμα η δουλεία, η σεξουαλική εκμετάλλευση και η ιστορική συμμετοχή μας σ΄ αυτά τα φαινόμενα αυξάνει την ευθύνη μας. Ολα αυτά δημιουργούν συνθήκες αδικίας για τις οποίες η κοινωνία μας έχει ευθύνες. Ετσι, νομίζω ότι το κλειδί του να σκεφτόμαστε περί αλληλεγγύης και αδικίας είναι να σκεφτούμε σχετικά με την ευθύνη μας. Εάν σκεφτείς ότι υπάρχει μια κοινή ιστορία και ένα κοινό παρελθόν μ΄ αυτούς τους λαούς, τότε δημιουργείται η αίσθηση της ευθύνης και της διεθνούς αλληλεγγύης.

• Στην Ελλάδα αντιμετωπίζουμε μιαν ανθρωπιστική κρίση με μαζική φτώχεια, αυτοκτονίες, άστεγους κ.λπ. Πιστεύετε ότι τα διαδοχικά προγράμματα λιτότητας συνιστούν την κατάλληλη λύση;

Οχι. Η λιτότητα είναι μια παντελώς λανθασμένη ιδέα. Υπάρχει αρκετός πλούτος στον κόσμο για να εξαλειφθούν η πείνα και η έλλειψη στέγης και να ζήσουν αξιοπρεπώς οι άνθρωποι. Ομως αυτός ο πλούτος κατανέμεται δραματικά άνισα και πρέπει να βρούμε τρόπους να αναδιοργανώσουμε όλο το σύστημα. Το θέμα της «μέριμνας» μας βοηθά να σκεφτούμε γι΄ αυτό. Η «μέριμνα» δεν είναι μόνο μια θετική έννοια… Μπορεί να είναι και αρνητική.

• Τι σημαίνει αυτό;

Εάν αύριο αποφασιζόταν να δοθεί βοήθεια στους Ελληνες και μόνο, αυτό θα γινόταν με τη γλώσσα της «μέριμνας». Ομως απαιτείται βοήθεια για όλους τους ανθρώπους που τη χρειάζονται. Σ΄ αυτή την περίπτωση δεν θα μιλούσαμε για «δημοκρατική μέριμνα», αλλά για μια «αποκλειστική μέριμνα». Πρέπει να αντιληφθούμε ότι η «μέριμνα» αφορά την καθολική συμμετοχή σ΄ αυτήν. Ετσι, όλοι πρέπει να συμμετέχουν στα συστήματα μέριμνας.

• Διαμορφώνει το φύλο την ηθική σκέψη και πράξη, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές;

Πιστεύω πως όχι. Ορισμένοι νομίζουν ότι υποστηρίζω ότι το φύλο διαμορφώνει την ηθική μας αντίληψη. Αυτό που την επηρεάζει είναι οι καθημερινές εμπειρίες των ανθρώπων. Και απ΄ αυτή την άποψη, στον βαθμό που άντρες και γυναίκες έχουν διαφορετικές εμπειρίες και ανησυχίες, μπορεί να υπάρχουν διαφορές όσον αφορά το φύλο. Ομως αυτό δεν αφορά το φύλο καθ΄ εαυτό, αλλά το πώς διαμορφώνεται η κοινωνική ηθική. Το γεγονός ότι τα περισσότερα νεαρά αγόρια απολογούνται όταν κάνουν κάποια εργασία που αφορά τη μέριμνα οφείλεται στο ότι δεν έχουν αναπτύξει την ενσυναίσθηση και τις ευαισθησίες για τη φροντίδα των άλλων. Αντίθετα οι γυναίκες διδάσκονται από πολύ νωρίς τη φροντίδα των μωρών και άλλα τέτοια σχετικά.

• Ετσι δημιουργείται αυτός ο διαχωρισμός.

Ναι. Ομως είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να δείχνει ενδιαφέρον. Ο μόνος τρόπος για να λύσουμε αυτή τη σύγκρουση είναι να διευρύνουμε τις προοπτικές των ανθρώπων, να μάθουν να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις ευθύνες τους απέναντι στους συνανθρώπους τους.

• Εχετε δηλώσει ότι ως πολιτική επιστήμων είστε μια «δημοκράτις με μικρό το “δ”». Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Πρωτίστως σημαίνει ότι ο καθένας πρέπει να έχει τη δική του φωνή στη δημόσια ζωή. Κατά κάποιον τρόπο μπορείς να αντιληφθείς τι ακριβώς είναι η δημοκρατία με όρους τού τι μέριμνα εξασφαλίζει για τους ανθρώπους. Το πρόβλημα για μένα, όσον αφορά αυτό που ονομάζουμε «δημοκρατικό έλλειμμα», είναι ότι, για παράδειγμα στις ΗΠΑ, οι ψηφοφόροι είναι απαθείς απέναντι στη δημοκρατική τάξη. Και το ερώτημα είναι, γιατί συμβαίνει αυτό; Δυστυχώς η πολιτική γίνεται γύρω από πράγματα που φαίνεται ότι δεν έχουν κανένα νόημα για τους πολίτες. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από άλλους και όχι από εμάς. Πρέπει να στοχαστούμε για τη δημοκρατία από κάτω προς τα πάνω υπό την οπτική της δυνατότητας των ανθρώπων να ζήσουν τις ζωές τους έχοντας και επιδεικνύοντας μέριμνα για τους άλλους.

…………………………………………

Ποια είναι

Διδάσκει Πολιτική Επιστήμη και είναι μέλος του Κέντρου Βιοηθικής του Πανεπιστημίου της Μινεσότα στις ΗΠΑ. Αρθρογραφεί τακτικά σε μεγάλα φεμινιστικά και πολιτικά περιοδικά, όπως τα Signs, Hypatia και The American Political Science Review. Στο έργο της ενώ ξεκινά από την έννοια της μέριμνας (care) που αναπτύχθηκε από τη φεμινιστική θεωρία ως εγγενής ιδιότητα στις γυναίκες, επεκτείνει τη χρήση της στη σφαίρα της πολιτικής και της ηθικής, μετατρέποντάς την σε ένα χρήσιμο εργαλείο για τις σημερινές δημοκρατίες. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πόλις» το βιβλίο της «Για μια πολιτική της μέριμνας σ΄ έναν ευάλωτο κόσμο» (2011).