Του Γιώργου Ανδριώτη*
Μυστήριον, αρχαιοελληνική λέξη που υποδηλώνει απόκρυφα, θρησκευτικά κατά κόρον, δόγματα, γνώσεις και πρακτικές που μεταδίδονται μόνο σε ομάδες εκλεκτών ατόμων διά της αποκαλύψεως. Τα μυστήρια του σύγχρονου κόσμου δεν εκτυλίσσονται σε σκοτεινά ερημικά αλσύλλια και απρόσιτες σπηλιές, αλλά αρθρώνουν τη μυστική τους γλώσσα μπροστά στα ίδια μας τα μάτια. Δεν περιγράφουν θεούς και δαίμονες με την ποιητική γλώσσα της τελετουργίας, αλλά με τη γλώσσα των αριθμών ορίζουν δυνάμεις εξίσου μη υλικές και ταυτόχρονα παντοδύναμες. Αυτός είναι ο μυστηριώδης κόσμος της παγκοσμιοποιημένης χρηματοπιστωτικής οικονομίας.
Μερικούς αιώνες πριν οι κοινωνικοί και οικονομικοί επιστήμονες όριζαν την οικονομία ως το σύνολο των πρακτικών που επιλέγει μια κοινωνία προκειμένου να εξασφαλίσει τα απαραίτητα αγαθά και υπηρεσίες που απαιτούνται για την υλική της αναπαραγωγή. Στο παρόν όμως η οικονομική δραστηριότητα έχει σε μεγάλο βαθμό εξαπλωθεί πέραν της εμβέλειας των εθνικών κοινωνιών και έχει αυτονομηθεί από την κοινωνική οντότητα, με αποτέλεσμα να μιλάμε για τις «αγορές» και τις τάσεις της οικονομίας σαν δυνάμεις σχεδόν υπερβατικές, ως πραγματικότητες πέραν της επιρροής και κατανόησης του μέσου ανθρώπου. Η έννοια της οικονομίας σήμερα έχει διογκωθεί σε τερατώδη βαθμό και υπερκαλύπτει ένα τόσο διευρυμένο πεδίο δραστηριοτήτων που θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν κόσμο ο οποίος άρχεται από τις δυνάμεις τής «μετα-οικονομίας», καθώς η υλική αναπαραγωγή της κοινωνίας είναι το ελάχιστο μέλημα αυτού του υπερτροφικού κόσμου.
Η αυλαία αυτού του πλανητικού δράματος αποτραβιέται για να αποκρύψει περισσότερο παρά να φανερώσει, μέσα στην εκτυφλωτική λάμψη των σύγχρονων ιδεολογημάτων, την άυλη δραστηριότητα του νομίσματος και των προϊόντων του. Τα κατεξοχήν δομικά υλικά αυτής της φασματικής οικονομικής δραστηριότητας είναι το μη υλικό κεφάλαιο, το λεγόμενο πλαστικό χρήμα, τα ψηφία που εμφανίζονται σε οθόνες οι οποίες αντιστοιχούν σε τραπεζικούς λογαριασμούς, οι επισφαλείς και μη πίνακες αναπτύξεις και οι επενδυτικές βεβαιότητες που παζαρεύονται νυχθημερόν στα μεγάλα χρηματιστήρια του πλανήτη. Είναι αυτό τo αόρατο «εργοτάξιο», το οποίο μετουσιώνεται σε ρευστά γραμμάτια με κυμαινόμενη ανταλλακτική αξία που με τρόπο συναφή του υπερβατικού υφίσταται κυρίως ως συνέπεια στον υλικό κόσμο των καθημερινών ανθρώπων.
Βέβαια όπως στον αρχαίο κόσμο έτσι και στον σύγχρονο η ύπαρξη μυστηρίων προϋποθέτει και την ύπαρξη των μυστών, του ιερατείου που διαφυλάσσει τον ερμητικό χαρακτήρα της γνώσης και δρέπει τους καρπούς αυτού του ρόλου αποκτώντας επιρροή και υπεροχή στις γήινες υποθέσεις. Τον ρόλο αυτό υποδύονται οι απανταχού γνώστες της οικονομικής γλώσσας. Οικονομολόγοι, υψηλόβαθμα στελέχη πολυεθνικών εταιρειών, αναλυτές της χρηματιστηριακής αγοράς, στελέχη και μέτοχοι τραπεζικών ιδρυμάτων και πάει λέγοντας, μια κάστα σύγχρονων ιεροφαντών τελούν τις τελετουργίες και μεταλαμπαδεύουν στους νέους εκλεκτούς τα μυστικά της παντοδυναμίας των θεών τους. Τα μυστικά αυτά παρότι αρθρώνονται μέσα στον οικονομικό λόγο, υπό το φως του ηλίου, στην πραγματικότητα είναι εντελώς απρόσιτα στον μέσο άνθρωπο και απευθύνονται αποκλειστικά σε αυτούς που μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στους σύγχρονους ναούς της γνώσης. Τα Πανεπιστήμια που εξειδικεύονται σε αυτές τις μορφές γνώσης δέχονται ως φοιτητές μόνο την αφρόκρεμα των υποψηφίων και το οικονομικό αντίτιμο της φοίτησης σε αυτά είναι συνήθως αποτρεπτικό για τους κοινούς ανθρώπους.
Η πρόσφατη οικονομική κατάρρευση (εσκεμμένη ή μη) των χρηματοπιστωτικών αγορών, αυτής της δαιδαλώδους σφαίρας οικονομικής δραστηριότητας που είναι το κατεξοχήν πεδίο της μετα-οικονομίας καθώς αφορά την εμπορία και διαχείριση του χρήματος, την καλλιέργεια του μη χειροπιαστού, μας αποκαλύπτει το πώς η γνώση της «μυστικής γλώσσας» και συμπεριφοράς αυτού του κόσμου καθορίζει τη μοίρα του συνόλου της κοινωνίας. Στον βαθμό μάλιστα που η οικονομία παίρνει τη μορφή του παγκοσμιοποιημένου και ενοποιημένου συστήματος, αυτό αφαιρεί εντελώς τη δυνατότητα των κοινωνιών για αυτοδιάθεση, καθώς η πολιτική με τη μορφή που έχει σήμερα δεν μπορεί να επηρεάσει με κανένα ουσιαστικό τρόπο τη συμπεριφορά των αγορών.
Αυτή η μορφή γνώσης δεν περιγράφει μόνο την οντότητα της μετα-οικονομίας, αλλά με τρόπο ανάλογο της θρησκείας περιχαρακώνει τα όρια του εφικτού. Ακούμε συχνά τους πολιτικούς μας να μιλάνε για τον ένα ή τον άλλο οικονομικό όρο και να του προσδίδουν ιδιότητες καταστροφικές ή σωτήριες ανάλογα με την περίπτωση. Λόγου χάρη, η αύξηση του πρωτογενούς πλεονάσματος παρουσιάζεται ως πανάκεια, χαράς ευαγγέλιο, και η μείωση της ονομαστικής αξίας των μετοχών μιας εταιρείας ως απειλή ανάλογη με αυτή που χρησιμοποιούσε ο Μωυσής για να αποτρέψει τους συμπατριώτες του από τη λατρεία των ειδώλων. Στον βαθμό που η οικονομική γλώσσα έχει πλέον καταλύσει την πολιτική, έχει πλέον τη δύναμη να ορίζει τον κόσμο με τρόπο ολοκληρωτικό. Είναι όμως στα αλήθεια ο κόσμος τής μετα-οικονομίας αυτή η λεγόμενη «μεγάλη εικόνα; Είναι η υποταγή και πρόσδεση στο άρμα των αγορών μονόδρομος; ‘Η μήπως η χρήση της παντοδύναμης γλώσσας της οικονομίας διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό και το οπτικό πεδίο των επιλογών μας;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
* Ανεργος κοινωνικός ανθρωπολόγος και blogger στην «ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ»
