Του Τάσου Παππά
Δεν υπάρχει ιμπεριαλισμός που να μην έχει επικαλεστεί κάποιες δικαιολογίες προκειμένου να καμουφλάρει την επιθετικότητά του. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός υποτίθεται ότι υπερασπιζόταν τη φιλελεύθερη δημοκρατία από την κομμουνιστική απειλή και έτσι «αναγκάστηκε» να επέμβει στην Κορέα, το Βιετνάμ, τη Χιλή, την Ελλάδα και αλλού. Ο σοβιετικός ιμπεριαλισμός υποτίθεται ότι υπερασπιζόταν τον σοσιαλισμό από τη βουλιμία της καπιταλιστικής Δύσης και από τις ντόπιες αντεπαναστατικές δυνάμεις που πρακτόρευαν τα συμφέροντά της και γι’ αυτό, εκπληρώνοντας το διεθνιστικό καθήκον του, έστειλε τα στρατεύματα στη Βουδαπέστη, στην Πράγα, στο Αφγανιστάν για να αποκαταστήσουν τη σοσιαλιστική τάξη. Ακόμη και ο χυδαιότερος και ο ωμότερος όλων, ο ναζιστικός ιμπεριαλισμός, είχε προβάλει προσχήματα.
Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου το ιδεολογικό πλαίσιο άλλαξε. Περιλαμβάνει: την προστασία των μειονοτήτων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αποτροπή γενοκτονιών, την τιμωρία αυταρχικών και διεφθαρμένων καθεστώτων που συνιστούν κίνδυνο για την παγκόσμια ειρήνη. Η πολιτική του «ένοπλου ανθρωπισμού» εφαρμόστηκε από τις μεγάλες δυνάμεις σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Με αφορμή την κρίση στην Ουκρανία και την εμπλοκή της Ρωσίας στην Κριμαία, αναζωπυρώθηκε η συζήτηση σχετικά με το πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις είναι δικαιολογημένη η στρατιωτική βία.
Ο καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην Οξφόρδη Τίμοθι Γκάρτον Ας αναφέρει ότι πριν από μια δεκαετία μια ανεξάρτητη διεθνής επιτροπή που επεξεργάστηκε την ιδέα «της ευθύνης μας να παρέχουμε προστασία» κατέληξε σε έξι κριτήρια: χρησιμοποίηση της εντολής, δίκαιη αιτία, σωστές προθέσεις, τελευταία επιλογή, αναλογικά μέσα και λογικές πιθανότητες επιτυχίας («Το Βήμα» 6-3-2011). Σε καμία περίπτωση διεθνούς επέμβασης δεν συνέτρεχαν και τα έξι κριτήρια. Ας δούμε τι απ’ όλα ισχύει στην περίπτωση της Κριμαίας:
1. Χρησιμοποίηση της εντολής: Προφανώς δεν υπάρχει καμία εντολή από διεθνή όργανα στη Ρωσία για να επέμβει στην Κριμαία. Η μόνη «εντολή» είναι αυτή που εξασφάλισε ο Πούτιν από τη ρωσική Δούμα. Συνεπώς η διεθνής νομιμοποίηση απουσιάζει. Η διεθνής νομιμοποίηση απουσίαζε επίσης όταν οι Αμερικανοί, οι Γάλλοι και οι Βρετανοί και οι πρόθυμοι σύμμαχοί τους αποφάσιζαν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα με τη βία, παρακάμπτοντας τον ΟΗΕ και παραβιάζοντας το Διεθνές Δίκαιο.
2. Δίκαιη αιτία: Οταν δεν υπάρχει, φροντίζουν να την κατασκευάσουν, όπως έκαναν οι Αμερικανοί με τα ανύπαρκτα πυρηνικά του πρώην φίλου τους Σαντάμ. Το ρωσικό καθεστώς επικαλείται τις διώξεις που υφίστανται οι ρωσόφωνοι της Ουκρανίας και της Κριμαίας από τις ακροδεξιές συμμορίες και τους νοσταλγούς του Χίτλερ. Η εκδοχή της ρωσικής διπλωματίας έχει βάση και θα ενισχυθεί αν επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές που σκόρπισαν τον θάνατο στο Κίεβο ενεργούσαν όχι για λογαριασμό του Γιανουκόβιτς, αλλά της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, για να προωθήσει τη στρατηγική της διόγκωσε τον ακροδεξιό κίνδυνο.
3. Σωστές προθέσεις: Κριτήριο ασαφές. Ποιες είναι οι σωστές προθέσεις και ποιος είναι εξουσιοδοτημένος να τις διερευνήσει; Για παράδειγμα, όταν οι Ρώσοι παραπέμπουν τους Δυτικούς στο Κόσοβο έχουν δίκιο; Τους λένε, δηλαδή, ότι όπως εσείς βοηθήσατε τους Αλβανούς του Κοσόβου που δεν ήθελαν να συνυπάρχουν με τους Σέρβους σ’ ένα ομοσπονδιακό κράτος, ασκώντας κάθε είδους πίεση στο Βελιγράδι και αγνοώντας την ιστορική σημασία που είχε για τη Σερβία η περιοχή, έτσι και εμείς στηρίζουμε την επιθυμία των κατοίκων της Κριμαίας για αυτοδιάθεση, κάτι που θα επιβεβαιωθεί στο επικείμενο δημοψήφισμα. Πλειοψηφία είναι οι Αλβανοί στο Κόσοβο, πλειοψηφία είναι οι Ρώσοι στην Κριμαία. Αυτονομία είχε το Κόσοβο, αυτονομία είχε και η Κριμαία. Η λογική της αμοιβαιότητας.
4. Τελευταία επιλογή: Για την ώρα δεν έχουμε κλασικού τύπου στρατιωτική επέμβαση, αλλά προσπάθεια δημιουργίας τετελεσμένων από την πλευρά της Ρωσίας. Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και η διπλωματία δεν πρόλαβε να εξαντλήσει όλα τα μέσα. Ενδεχομένως να τα καταφέρει η οικονομία. Τα συμφέροντα και στις δύο πλευρές είναι μεγάλα και ήδη παρεμβαίνουν εντατικά συστήνοντας σύνεση και μετριοπάθεια για το καλό των λαών -για το καλό των κερδών τους θα ήθελαν να πουν, αλλά συγκρατούνται. Ο καπιταλισμός δεν προκαλεί μόνο πολέμους, ενίοτε πασχίζει να τους αποτρέψει, όταν εκτιμά ότι η ζημιά θα είναι μεγαλύτερη.
5. Αναλογικά μέσα: Στην πίεση που δέχονται οι Ρώσοι της Ουκρανίας η Ρωσία έχει αντιτάξει χαμηλής εντάσεως πίεση, καταλαμβάνοντας νευραλγικά πόστα στην Κριμαία, χωρίς να έχει καταφύγει μέχρι τώρα σε υπέρμετρη βία. Ωστόσο, η επιμονή της ότι στην Ουκρανία με τη συνδρομή των ΗΠΑ και της Ε.Ε. έγινε πραξικόπημα, καθώς και η άρνησή της να αναγνωρίσει τη νέα κατάσταση, δείχνουν ότι είναι διατεθειμένη, αν χρειαστεί, να κλιμακώσει, αδιαφορώντας για την αρχή της αναλογικότητας.
6. Λογικές πιθανότητες επιτυχίας: Εκ του αποτελέσματος θα φανεί. Είναι το πιο δύσκολο κριτήριο. Αν οι Ρώσοι καταφέρουν να πετύχουν τις επιδιώξεις τους χωρίς να εμπλακούν σε μια μακροχρόνια κρίση, αν δηλαδή δεν την «πατήσουν» όπως οι Δυτικοί στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, τότε θα μιλάμε για θρίαμβο της εξωτερικής πολιτικής τους.
