→Η «Εφ.Συν.» ξεκινά τον δημόσιο διάλογο για μια νέα, δημοκρατική Παιδεία, τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική σελίδα της εφημερίδας
Επιμέλεια: Αννα Ανδριτσάκη- Αντα Ψαρρά
Ενας άλλος νόμος για τα ΑΕΙ, ένας νόμος δημοκρατικός και σύγχρονος, με διαφορετική αντίληψη περί Παιδείας και κυρίως περί Δημοκρατίας, παρουσιάζεται σήμερα στην «Εφ.Συν.». Δημοσιεύουμε τα βασικά σημεία του ολοκληρωμένου σχεδίου των 3 καθηγητών, ενώ το πλήρες κείμενο-πρόταση θα βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα της «Εφ.Συν.». Το σχέδιο των καθηγητών θέτει ταυτόχρονα κρίσιμα ερωτήματα στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Ο διάλογος που είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσει θα φιλοξενείται, τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική σελίδα της εφημερίδας, στο πλαίσιο της ενημέρωσης των πολιτών για τους προβληματισμούς γύρω από τα ΑΕΙ, αλλά και συνολικά της Παιδείας στη σημερινή Ελλάδα.
→Μια πρόταση για πραγματική αναμόρφωση της Ανώτατης Παιδείας από καθηγητές στο ΑΠΘ
Των Ν. Παρασκευόπουλου, Κ. Σταμάτη, Ι.Δ. Παντή*
Τα τελευταία χρόνια τα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν περιέλθει στη δίνη μιας θεσμικής αναστάτωσης και οικονομικής ασφυξίας με παραλυτικά φαινόμενα. Μέχρι στιγμής, αυτή εμφανίζει τρεις εκφάνσεις, διαδοχικές κι αλληλεπικαλυπτόμενες:
● Η πρώτη έκφανση της κρίσης συνίσταται σε ηθελημένη θεσμική απορρύθμιση. Θεσμοί εγγυητικοί αξιοκρατίας για την εκπαίδευση και την έρευνα, ιστορικά καταξιωμένοι, αλλοιώθηκαν ή χάθηκαν με το Ν. 4009/2011 (ιδίως) και τον νόμο 4076/2012. Παραχώρησαν τη θέση τους σε υποβαθμισμένα συλλογικά όργανα και διαδικασίες. Εντελώς ενδεικτικά, με τους νόμους αυτούς προβλέπονται: Σύγκλητος, στην οποία δεν μετέχουν οι πρόεδροι ως εκπρόσωποι όλων των Τμημάτων, Συμβούλια Ιδρυμάτων με υπερεξουσίες (προεπιλογή υποψηφίων πρυτάνεων), αλλά και ασαφείς αρμοδιότητες, υποβάθμιση των τομέων, κατάργηση του πρυτανικού συμβουλίου.
● Ηδη γίνεται αισθητή και η δεύτερη έκφανση της απορρύθμισης. Η απότομη μείωση του διοικητικού προσωπικού, χωρίς καμία σοβαρή τεκμηρίωση και μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις διεθνείς ακαδημαϊκές προδιαγραφές, έχει οδηγήσει σε δραστική συρρίκνωση, ενίοτε και ματαίωση, ζωτικών για το πανεπιστήμιο λειτουργιών (βιβλιοθηκών, τεχνικών υπηρεσιών, γραμματειών κ.λπ.), με άκρως επιζήμιες συνέπειες στην ακαδημαϊκή λειτουργία των Ιδρυμάτων.
● Αλλη μία πτυχή της αποδιάρθρωσης των ΑΕΙ έχει ήδη αρχίσει να διαγράφεται απειλητικά. Την τελευταία τριετία, η συνταξιοδότηση διδασκόντων, χωρίς την πλήρη αντικατάστασή τους από νέους συναδέλφους (ούτε καν με ρυθμό ένας προς πέντε) προκαλεί βαθμιαίως επιδεινούμενη ανεπάρκεια του υπηρετούντος διδακτικού προσωπικού για την κάλυψη του φόρτου καθηκόντων για διδασκαλία και έρευνα. Αυτή, σε συνδυασμό με την κατά 65% μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης, εξωθεί τα Πανεπιστήμια της χώρας σε πλήρη υποβάθμιση στη διεκπεραίωση της αποστολής τους.
Ωστόσο, η διόρθωση των προβλημάτων που συνδέονται με τη μεγάλη ελάττωση του διδακτικού και του διοικητικού προσωπικού, καθώς και των προβλημάτων που σχετίζονται με την υποχρηματοδότηση, παραμένει πρακτικά εφικτή σε ορατό χρόνο, αρκεί βέβαια να υπάρξει αντίστοιχη πολιτική βούληση. Απεναντίας, η υποβάθμιση που έχει επέλθει με τους νόμους της τελευταίας τριετίας, θα επιφέρει οδυνηρές συνέπειες εις βάθος χρόνου.
Οταν αρχίσουν πια να διδάσκουν οι καθηγητές ακόμη και απομακρυσμένα προς την ειδικότητά τους γνωστικά αντικείμενα, όταν τις καίριες αποφάσεις για την παιδεία θα τις έχουν διαμορφώσει ελλειμματικές ως προς την αντιπροσώπευση Σύγκλητοι, καθώς και Πρυτάνεις προκαθορισμένοι από τα ολιγομελή Συμβούλια Ιδρύματος, τότε πια θα είναι αργά. Οι επιπτώσεις εις βάρος της αξιοκρατικής και δημοκρατικής παιδείας θα είναι εξαιρετικά δύσκολο πλέον να αναταχθούν.
Οχι στην αποσύνθεση
Γι’ αυτό επείγει η ουσιαστική και όχι ψευδεπίγραφη μεταρρύθμιση της νομοθεσίας για τα Πανεπιστήμια που ισχύει σήμερα. Επείγει να ανακοπεί η διαδικασία αποσύνθεσης των θεσμών που εγγυώνται αξιοκρατία και διαφάνεια, ενώ παράλληλα τα ουσιαστικά ζητούμενα της εποχής μας δεν πρέπει να αφεθούν χωρίς ανταπόκριση.
Το ελληνικό Πανεπιστήμιο χρειαζόταν και συνεχίζει να χρειάζεται διόρθωση των κακώς κειμένων, διατηρώντας όμως τα θεμέλιά του σταθερά. Μέλλον μπορεί να έχει, μονάχα εφόσον αποκρουστούν σθεναρά οι νεοφιλελεύθερες βλέψεις για ακόμη πιο απαγορευτική περικοπή των δημόσιων δαπανών για την Παιδεία και η επέλαση της αγοραίας βουλιμίας και ολιγαρχικής διοίκησης στον ακαδημαϊκό χώρο.
Επείγει να ανορθωθεί η ανιδιοτέλεια και η ουσιαστική αποτελεσματικότητα στην έρευνα και στην εκπαίδευση, να προαχθεί η αναβάθμιση της βασικής και της κοινωφελούς παιδείας στο πλαίσιο της κοινωνίας της γνώσης και ιδίως τα γνωστικά εργαλεία για την αντιμετώπιση των θανάσιμων κινδύνων του γήινου περιβάλλοντος και τον σχεδιασμό αειφόρου ανάπτυξης.
………………………………………
* Καθηγητές στο ΑΠΘ
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Το σχέδιο
Είναι σαφείς και ενδεικτικοί οι βασικοί πυλώνες, στους οποίους στηρίζεται η πρόταση αναδιαμόρφωσης του θεσμικού πλαισίου που προτείνεται. Ενίσχυση, από τη μια, του αυτοδιοικητικού χαρακτήρα των ΑΕΙ μέσω της αναβάθμισης των συλλογικών οργάνων των Ιδρυμάτων και την ανάθεση καίριων αρμοδιοτήτων και, από την άλλη, δημιουργία πλαισίου στήριξης (πρωτίστως από την Πολιτεία) των Ιδρυμάτων με διορθωτικές παρεμβάσεις στο υπάρχον καθεστώς, όπως η αποσύνδεση της αξιολόγησης από τη χρηματοδότηση.
Απολύτως ενδεικτικές της φιλοσοφίας που διαπνέει το κείμενο είναι και οι προτάσεις για: νέα, διευρυμένη σύνθεση της Συγκλήτου, διατήρηση των Συμβουλίων, αλλά μόνο με ελεγκτικές και συμβουλευτικές αρμοδιότητες, εκλογή των πρυτάνεων (και αντιπρυτάνεων) απευθείας με μυστική ψηφοφορία από το σύνολο των καθηγητών και με θητεία τετραετή, θεσμοποίηση της Συνόδου των πρυτάνεων, πρόβλεψη διασχολικών μεταπτυχιακών με διεπιστημονικά αντικείμενα, αναβάθμιση των διαδικασιών εκλογής ή εξέλιξης καθηγητών και των κρίσεων για διδακτορικούς, με παράλληλη ενίσχυση των όρων διαφάνειας (μέσω της διεύρυνσης των αρμόδιων σωμάτων και πρόβλεψη εκ νόμου των κριτηρίων, όπως προβλέπεται και για την αξιολόγηση).
Δεν παραλείπεται, τέλος, η πρόβλεψη για τη δημιουργία συνθηκών ανάκαμψης, αλλά και ανταγωνιστικής λειτουργίας μέσα από ευέλικτους μηχανισμούς, πλην απόλυτα ελεγχόμενους από τα όργανα των ιδρυμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο ορισμός οικονομικού διαχειριστή από τη Σύγκλητο ή τα νομικά πρόσωπα αξιοποίησης περιουσίας, με μέλη Δ.Σ. ορισμένα, επίσης, από τη Σύγκλητο.
1. Γενικές αρχές
● Διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του Πανεπιστημίου, όπως ρητά προβλέπει το Σύνταγμα (άρθρο 16 παρ. 5), η εξασφάλιση της ίσης (χωρίς οικονομικές η άλλες –πλην των αξιοκρατικών– προϋποθέσεις) πρόσβασης των πολιτών και η εξυπηρέτηση, μέσω της εκπαίδευσης και της έρευνας, κατεξοχήν του δημόσιου συμφέροντος, στο πλαίσιο της δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
● Πλήρης αυτοδιοίκηση των Πανεπιστημίων που είναι, άλλωστε, συνταγματικά κατοχυρωμένη και η οποία «δεν συνιστά απλό σύστημα διοίκησης ή διαχείρισης εξουσιών, αλλά το αναγκαίο πλαίσιο κατοχύρωσης της αξιοκρατικής κι ελεύθερης παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης, το οποίο πρέπει να διασφαλίζεται με σειρά οργανωτικών ρυθμίσεων».
● Επαναπροσδιορισμός του ασύλου με ανάθεση ρόλου στα όργανα των Ιδρυμάτων (βλ. πρυτανικό) αλλά και προϋποθέσεις οι οποίες συνδέονται με τον χαρακτήρα των γεγονότων εντός των πανεπιστημιακών χώρων. Συγκεκριμένα αναφέρεται: Στους χώρους των Πανεπιστημίων εφαρμόζεται η κοινή νομοθεσία για τις κακουργηματικές αξιόποινες πράξεις και για επέμβαση της δημόσιας δύναμης. Κατ’ εξαίρεση, σε περίπτωση πλημμελημάτων (εκτός των στρεφόμενων κατά της ζωής) τέτοια επέμβαση προϋποθέτει άδεια του Πρυτανικού Συμβουλίου.
● Αξιολόγηση των Πανεπιστημίων περιοδικά με εσωτερικές και εξωτερικές διαδικασίες αξιολόγησης. Το προϊόν των αξιολογήσεων δεν επηρεάζει τη χρηματοδότηση των βασικών λειτουργιών του Πανεπιστημίου, αλλά λαμβάνεται υπόψη κατά τον εθνικό σχεδιασμό τής παραπέρα ανάπτυξης της ανώτατης εκπαίδευσης.
2. Κανονιστική αυτονομία
Ο Εσωτερικός Κανονισμός των ΑΕΙ πρέπει να διαμορφώνεται από τις Συγκλήτους τους, ενώ οι Εσωτερικοί Κανονισμοί Τμημάτων και Σχολών διαμορφώνονται από τις αντίστοιχες μονάδες και εγκρίνονται από τη Σύγκλητο.
3. Διάρθρωση των ΑΕΙ
● Σύνοδος των πρυτάνεων: Αποτελεί θεσμικό σύμβουλο της Πολιτείας για θέματα ανώτατης πανεπιστημιακής παιδείας. Εργο της, μεταξύ άλλων, η μελέτη και επεξεργασία θεμάτων σχετικών με τη νομοθεσία για τα Πανεπιστήμια, η παρέμβαση σε ζητήματα εκπαιδευτικής πολιτικής.
● Σύγκλητος: Είναι το ανώτατο όργανο έκφρασης γνώμης και διοίκησης του Πανεπιστημίου, με τεκμήριο αρμοδιότητας για τα ακαδημαϊκά, τα διοικητικά και τα οικονομικά θέματα. Μετέχουν: πρύτανης (ως προεδρεύων), αντιπρυτάνεις, κοσμήτορες, πρόεδροι όλων των Τμημάτων και ένας προπτυχιακός φοιτητής από καθεμιά Σχολή.
● Πρύτανης/Πρυτανικό Συμβούλιο: Ο πρύτανης εκλέγεται με μυστική ψηφοφορία από το σύνολο των καθηγητών με θητεία τετραετή. Ομοίως και οι δύο έως τέσσερις αντιπρυτάνεις. Απευθείας από το σύνολο των διδασκόντων της Σχολής εκλέγεται και ο κοσμήτορας.
● Συμβούλιο Ιδρύματος: Αποστολή του, η διασύνδεση με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, η έκφραση γνώμης για τη στρατηγική ανάπτυξης του Πανεπιστημίου και η δραστηριότητα προσέλκυσης χορηγιών. Τα μέλη του Συμβουλίου είναι 15. Τα 14 εκλέγονται από το σύνολο των διδασκόντων, με τετραετή θητεία, ενώ τα ίδια εκλέγουν ένα εξ αυτών ως πρόεδρο του Συμβουλίου. Ως μέλη του Συμβουλίου Ιδρύματος εκλέγονται προσωπικότητες από τη χώρα μας ή από το εξωτερικό με ευρύτερα αναγνωρισμένο ακαδημαϊκό, καλλιτεχνικό ή επαγγελματικό έργο ή άσκηση ανάλογου λειτουργήματος.
● Σχολές/τμήματα: Βάσει Εσωτερικού Κανονισμού, προβλέπεται κατάταξη των συναφών κατά το γνωστικό πεδίο Τμημάτων σε Σχολές, στις οποίες μετέχουν κατ’ ελάχιστον 3 Τμήματα. Τα Τμήματα είναι οι βασικές ακαδημαϊκές και διοικητικές μονάδες των πανεπιστημίων. Στη Γενική τους Συνέλευση μετέχει το σύνολο των διδασκόντων, ορισμένο ποσοστό φοιτητών που ορίζεται από τον Εσωτερικό Κανονισμό, καθώς και ανά ένας εκπρόσωπος των λοιπών κατηγοριών προσωπικού.
● Μεταπτυχιακές σπουδές: Οι μεταπτυχιακές σπουδές αντιστοιχούν στις προπτυχιακές, προβλέπονται από τους Εσωτερικούς Κανονισμούς και αναπτύσσονται στο πλαίσιό τους.
4. Ακαδημαϊκό προσωπικό
● Διδάσκοντες: Οι διδάσκοντες των τεσσάρων βαθμίδων εκλέγονται από δεκαπενταμελή εκλεκτορικά σώματα, τα οποία συγκροτούνται από τις Γενικές Συνελεύσεις των Τμημάτων. Πέντε από τα δεκαπέντε μέλη πρέπει να προέρχονται από άλλα Πανεπιστήμια της χώρας ή και του εξωτερικού.
● Βοηθητικό ακαδημαϊκό προσωπικό: Προσλαμβάνεται με ανοικτή διαγωνιστική διαδικασία και εκτίμηση βιογραφικού (προτιμώνται οι κάτοχοι διδακτορικού) και βάσει κριτηρίων που ορίζονται από τους Εσωτερικούς Κανονισμούς, με θητεία τριετή, η οποία μπορεί να ανανεώνεται μόνο μία φορά.
● Διοικητικό προσωπικό: Προσλαμβάνεται άμεσα με συμβάσεις αορίστου ή ορισμένου χρόνου. Η σύναψη συμβάσεων έργου μεταξύ αφενός Πανεπιστημίου, Επιτροπής Ερευνών ή Εταιρείας Αξιοποίησης Πανεπιστημιακής Περιουσίας και αφετέρου προσώπων είναι δυνατή μόνο για την εκπόνηση πρόσκαιρων προγραμμάτων εκπαίδευσης ή έρευνας.
● Αξιολόγηση διδακτικού προσωπικού: Τα κριτήρια και όργανα προβλέπονται από τον νόμο και από τους Εσωτερικούς Κανονισμούς, εφόσον παραμένει στην ίδια βαθμίδα για χρονικό διάστημα μείζον της πενταετίας. Τα πορίσματα της αξιολόγησης λαμβάνονται υπόψη κατά τις εξελίξεις και τις υπηρεσιακές μεταβολές.
5. Θέματα σπουδών
Τα Τμήματα καθορίζουν και εφαρμόζουν το πρόγραμμα σπουδών και απονέμουν το αντίστοιχο πτυχίο. Το πρόγραμμα προσδιορίζει για κάθε μάθημα και εξάμηνο τον αντίστοιχο αριθμό ακαδημαϊκών μονάδων, σταθμίζοντας αντίστοιχα διεθνή συστήματα, για χάρη της συμβατότητας και της διεθνούς κινητικότητας των εκπαιδευόμενων.
6. Φοιτητική μέριμνα/συγγράμματα
Στους φοιτητές που δεν έχουν υπερβεί τον οριζόμενο ως ανώτατο χρόνο σπουδών (2ν) χορηγούνται ανά μάθημα ένα σύγγραμμα και, όπου είναι αναγκαίο, ένα βοήθημα. Το σύγγραμμα και το βοήθημα επιλέγονται από καταλόγους τους οποίους καταρτίζει η Γενική Συνέλευση Τμήματος.
Η στέγαση και η σίτιση παρέχονται από εστίες και λέσχες, που λειτουργούν ως ενιαίο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου σε καθένα πανεπιστήμιο υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων.
Στα Διοικητικά Συμβούλια των παραπάνω νομικών προσώπων μετέχουν οπωσδήποτε μέλη της Συγκλήτου των αντίστοιχων Πανεπιστημίων, καθώς και εκπρόσωποι των φοιτητών. Ιατρική περίθαλψη παρέχεται από τον παραπάνω φορέα. Ο Συνήγορος του Φοιτητή είναι συλλογικό όργανο που προσφέρει υπηρεσία υπεράσπισης των δικαιωμάτων φοιτητών, αναπτύσσοντας παράλληλα ανάλογες δραστηριότητες εποπτείας και καταγραφής.
7. Οικονομικά θέματα
Οι εταιρείες αξιοποίησης της περιουσίας του Πανεπιστημίου είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, στα οποία ανατίθεται η διαχείριση των ακινήτων, συμπεριλαμβανομένων των κληροδοτημάτων, και των κινητών περιουσιακών στοιχείων των Ιδρυμάτων, καθώς και των προσόδων τους, για την εκπλήρωση της ακαδημαϊκής αποστολής τους. Το Δ.Σ. των εταιρειών αυτών ορίζεται από τη Σύγκλητο.
…………………………………………………………………………….
Ερωτήσεις… κρίσεως
*Είναι αναγκαία η πρόβλεψη των Τομέων; Αφενός επιτρέπουν τον σχηματισμό γνώμης σε ειδικά γνωστικά πεδία, αφετέρου όμως μερικές φορές παγιώνουν συσχετισμούς και ομαδοποιήσεις.
*Είναι αναγκαία η τελική επιλογή των μελών ΑΔΙΠ από τον υπουργό, έστω και μέσα από κατάλογο;
*Είναι αναγκαία η θεσμοποίηση της Συνόδου Πρυτάνεων; Με ποιες αρμοδιότητες;
Διαβάστε αναλυτικά το Σχέδιο Μεταρρύθμισης των ΑΕΙ εδώ
