Ο πρώην αντάρτης Αλεχάντρο Μπεντάνια, απόφοιτος του Χάρβαρντ, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και πρέσβης, μιλάει στην «Εφ.Συν.» για τη συντηρητική στροφή στη Λατινική Αμερική

Μια εμβληματική μορφή της Αριστεράς, ο πρώην αντάρτης των Σαντινίστας, απόφοιτος του Χάρβαρντ, Αλεχάντρο Μπεντάνια, μιλάει στην «Εφ.Συν.» για τη συντηρητική αντεπίθεση στη Βενεζουέλα, τη δεξιά στροφή του Ντανιέλ Ορτέγκα και δίνει μια συνολική εικόνα για την κατάσταση στη Λατινική Αμερική. Υφυπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης των Σαντινίστας από το 1979 έως το 1990, πρέσβης στα Ηνωμένα Εθνη, σύμβουλος της UNESCO, ιδρυτής και πρόεδρος του Κέντρου Διεθνών Σπουδών στη Μανάγκουα, θεωρείται ο πλέον εξέχων εμπειρογνώμονας σε ειρηνευτικές διαδικασίες, έχει συμβουλεύσει τον ΟΗΕ στην επίλυση έξι διεθνών συρράξεων, μεταξύ των οποίων το Ν. Σουδάν, η Ν. Αφρική και η Σομαλία στην οποία έμεινε τέσσερα χρόνια ως διαπραγματευτής για την ειρήνη εκ μέρους του ΟΗΕ. Τον Αλεχάντρο Μπεντάνια τον συνάντησα στο περιθώριο της ειρηνευτικής διάσκεψης για τη Συρία που διεξήχθη στο Σλάινινγκ της Αυστρίας.

«Είναι σωστό για μια Αριστερά να κάνει τα πάντα, με όποιο τίμημα, για να επιστρέψει στην εξουσία; Να πουλάς την ψυχή σου στο όνομα του πολιτικού ρεαλισμού;

Συνέντευξη στον Νικόλα Ζηργάνο

• Επειτα από σχεδόν δυο δεκαετίες ανόδου της Αριστεράς στη Λατινική Αμερική, βλέπουμε σήμερα μια υποχώρηση;

Σε γενικές γραμμές, αυτό που βλέπουμε σήμερα στη Λατινική Αμερική είναι η εξέλιξη της πάλης ενάντια στο μοντέλο της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης. Την περασμένη δεκαετία και ιδίως μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματο-οικονομικής κρίσης, ο νεοφιλελευθερισμός υπέστη σημαντικά πλήγματα. Και έχει ενδιαφέρον ότι αυτά τα πισωγυρίσματα εκδηλώθηκαν και σε εκλογικό επίπεδο, καθώς πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες είχαμε στη Λατινική Αμερική μια σειρά από χώρες που ανοιχτά αμφισβήτησαν τους νεοκαπιταλιστικούς νεοφιλελεύθερους κανόνες του παιχνιδιού. Στη Βολιβία, το Εκουαδόρ (Ισημερινός), τη Βενεζουέλα, ως σκληρός πυρήνας, την πρόσφατη νίκη του υποψήφιου του Φαραμπούντο Μαρτί στο Ελ Σαλβαδόρ που είναι μια καθαρή αριστερή προεδρία και φυσικά με την Κούβα, αλλά έχουμε και με τη μορφή της Κεντροαριστεράς, τη Χιλή για παράδειγμα, με τη Μισέλ Μπασελέτ, εξέχον στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, στη Βραζιλία με το Εργατικό κόμμα που είναι πολλά χρόνια τώρα στην εξουσία. Επίσης έχουμε τη Νικαράγουα και την Αργεντινή που με άλλο πλαίσιο, σε διαφορετικό βαθμό, με άλλο βάρος, επίσης αντιστέκονται.

Αυτό όμως που βλέπουμε τώρα, είναι μια αντεπίθεση που εκφράζεται με δύο τρόπους: με την πολιτική παρενδυσία -κάποιοι που ισχυρίζονται ή αυτοαποκαλούνται αντι-νεοφιλελεύθεροι στα λόγια, οι οποίοι ωστόσο ακολουθούν αυτό το ρεύμα στην πράξη- ή με την πρόκληση κοινωνικής δυσφορίας και αντίδρασης, όπως αυτό που βλέπουμε στη Βενεζουέλα.

• Είναι η Βενεζουέλα ένα μεμονωμένο, τοπικό φαινόμενο, ή σηματοδοτεί κάτι άλλο;

Ναι, είναι ένα τοπικό φαινόμενο, αλλά δεν μπορούμε να το αποκόψουμε από την κλασική, παραδοσιακή αμερικανική πολιτική για την περιοχή, που βοηθάει, αν δεν προκαλεί, αυτού του τύπου την κοινωνική αντίδραση. Και εδώ έχουμε κάποιους αφύσικους, μυστηριώδεις παραλληλισμούς με όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία. Και πέραν της χρονικής σύμπτωσης της Βενεζουέλας με την Ουκρανία, το ερώτημα είναι πόσο αυτές οι διαδηλώσεις στους δρόμους αποτελούν τοπικό, αυθύπαρκτο φαινόμενο ή εξυπηρετεί και κάποια συμφέροντα.

Βέβαια, κάθε χώρα έχει τις ιδιαιτερότητές της, αλλά υπάρχουν ομοιότητες και παραλληλισμοί. Κάποιοι που έχουν εγκύψει σε αυτά τα φαινόμενα, παρατηρούν ότι στις πλατείες υπάρχει ένα πλήθος 50.000 ανθρώπων, αλλά εκεί υπάρχει και ένας σκληρός πυρήνας το πολύ 1000 ανθρώπων που δίνει τον τόνο, είναι οργανωμένοι, εκπαιδευμένοι, συντονισμένοι, προκαλούν και συμμετέχουν σε βίαια επεισόδια και προσπαθούν να ηγηθούν και να εκφράσουν την ευρύτερη δυσφορία. Και τότε πρέπει να αναρωτηθούμε ποιοι είναι αυτοί του σκληρού πυρήνα, τι θέλουν. Υπάρχουν βέβαια πολλές απαντήσεις, αλλά συχνά έχουμε παραστρατιωτικούς που υποδύονται τους αγανακτισμένους πολίτες. Γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τις αναλύσεις μας σε αυτά τα θέματα.

• Είναι λοιπόν σε κίνδυνο η Βενεζουέλα; Παίζει ρόλο που ο Μαδούρο δεν είναι τόσο χαρισματικός όσο ο Τσάβες;

Κανείς δεν θα μπορούσε να είναι τόσο χαρισματικός όσο ο Τσάβες. Προσωπικότητες σαν τον Τσάβες εμφανίζονται μια φορά στα 100 χρόνια. Ο Μαδούρο επίσης και η κυβέρνησή του έχει να αντιμετωπίσει δομικά προβλήματα της οικονομίας, την εξάρτηση του προϋπολογισμού από τις εξαγωγές και την τιμή του πετρελαίου. Σχεδόν τα πάντα στη Βενεζουέλα εισάγονται. Με αυτού του τύπου τη στρέβλωση είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσεις σε ένα βιώσιμο, κοινωνικά δίκαιο μοντέλο, γιατί δεν έχεις την παραγωγική βάση και πολλοί άνθρωποι ευεργετούνται από τις εξαγόμενες πρώτες ύλες. Είναι ένα μοντέλο που δεν μπορείς να το αλλάξεις μέσα σε μια νύχτα. Ηταν έτσι πριν από τον Τσάβες, έγιναν προσπάθειες να αντιμετωπιστεί και να αλλάξει, αλλά θα συνεχίσει να υπάρχει. Επίσης έχεις και το φαινόμενο -πάλι το συγκρίνω με την Ουκρανία- πόσο το Καράκας, η πρωτεύουσα ή το Κίεβο, αντιπροσωπεύει αυτό που αποτελεί το σύνολο της χώρας. Εκεί, στην πρωτεύουσα βλέπουμε συχνά ριζοσπαστικοποιημένους φοιτητές ή νέους για παράδειγμα, με έναν ριζοσπαστισμό στις πράξεις, παρά στην ιδεολογία. Είναι επίσης ένα φαινόμενο που έχει και ταξική πλευρά. Στο Καράκας οι περισσότεροι που αντιδρούν ανήκουν στην ελίτ, στα πλουσιότερα στρώματα, οι διαδηλωτές εκεί είναι περισσότερο λευκοί, αστοί, φοιτητές των ιδιωτικών και όχι των κρατικών πανεπιστημίων, κάτοικοι εύπορων συνοικιών, έχουμε δηλαδή μια ταξική παράμετρο πολύ υπαρκτή.

Και βέβαια έχουμε και την τεράστια επιρροή που ασκεί η πρεσβεία των ΗΠΑ στο Καράκας. Δεν στέκουν απλοί παρατηρητές, έχουν τρόπους και επηρεάζουν αυτά που συμβαίνουν, τους αφορά πολύ τι θα συμβεί στη Βενεζουέλα, καθώς αυτό θα επηρεάσει όλη τη Λατινική Αμερική. Με έναν ανάλογο τρόπο που περιγράψαμε πριν, πως επηρεάστηκε το κύμα της προηγούμενης δεκαετίας στη Λατινική Αμερική ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό και συμπορεύτηκε με την άνοδο του Τσάβες. Προώθησε εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης και νομιμοποίησε ιδέες και προτάσεις από τα κάτω της κοινωνίας και δημιουργικές πρακτικές στην κατεύθυνση της μείωσης της εξάρτησης από διεθνείς χρηματοοικονομικούς θεσμούς (όπως το ΔΝΤ). Η Κούβα, η Νικαράγουα, η Βενεζουέλα, ο Ισημερινός και ορισμένες χώρες της Καραϊβικής άλλαξαν τους κανόνες του παιχνιδιού. Από την εξωτερική πολιτική έως την προσπάθεια για ένα εναλλακτικό νόμισμα για αποθεματικά που δεν θα είναι το δολάριο. Υπήρχε εκεί ένα όραμα, να ενισχυθεί και να δημιουργηθεί μια ενότητα στη Λατινική Αμερική. Αυτές οι αλλαγές ανησύχησαν τις ΗΠΑ που τώρα προσπαθούν να γυρίσουν πίσω αυτή τη διαδικασία. Και βέβαια, υπάρχουν και τα λάθη που έκαναν αυτές οι προοδευτικές κυβερνήσεις, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις.

• Λάθη όπως για παράδειγμα;

Για παράδειγμα, στον Ισημερινό υπάρχει πρόβλημα. Επειδή είσαι αριστερός αυτό δεν σημαίνει ότι δεν παρασύρεσαι από τη δυναμική να παραμείνεις στην εξουσία. Υπάρχουν τάσεις αυταρχισμού, μη ανεκτικότητας. Για παράδειγμα, ενώ τώρα έχεις στον Ισημερινό έναν προοδευτικό πρόεδρο και μια αριστερή πλειοψηφία, το θέμα του περιβάλλοντος και τα δικαιώματα των ιθαγενών πληθυσμών σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πολιτικά περιθωριοποιημένα. Αυτές είναι αντιφάσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Το ίδιο συμβαίνει με τη Νικαράγουα, όπου υπάρχει μια κυβέρνηση με αριστερό, ίσως και ακραία αριστερό λόγο, αλλά στην πράξη συμπεριφέρεται ως κυβέρνηση της άκρας Δεξιάς.

• Από το αντάρτικο των Σαντινίστας μέχρι την εξουσία, τι γεύση σάς έμεινε;

Θα απαντούσα όπως οι Κινέζοι, ότι θα χρειαστούν ίσως 100 χρόνια για να κάνουμε έναν απολογισμό της επανάστασης. Ο απολογισμός της επανάστασης του 1979 θα γινόταν αλλιώς πριν από 10 χρόνια και αλλιώς τώρα. Ιδίως κάτω από το πρίσμα της επιστροφής του Ντανιέλ Ορτέγκα στην προεδρία. Κάποιος θα μπορούσε να το εκτιμήσει ως μια συνέχεια ή μια εξέλιξη της επανάστασης, όμως, αν και είναι το ίδιο άτομο, εκφράζει πλέον άλλες πολιτικές, άλλες πολιτικές συμμαχίες, σε άλλο διεθνές περιβάλλον, ακόμη και μια διαφορετική πολιτική ταυτότητα που έχει πολύ λίγα κοινά με τις αξίες και την ουσία της επανάστασης των Σαντινίστας. Δεν αρκεί το γεγονός ότι επέστρεψε στην κρατική εξουσία.

Για να επιστρέψουν οι Σαντινίστας στην εξουσία έπρεπε να ηττηθούν πολιτικά εκ των έσω, να χάσουν τις αρχές τους. Είναι επιτυχία να επιστρέφεις στην εξουσία και να απαρνείσαι τις αξίες σου και τις αρχές σου ως αντίτιμο; Είναι σωστό για μια Αριστερά να κάνει τα πάντα, με όποιο τίμημα, για να επιστρέψει στην εξουσία; Να πουλάς την ψυχή σου στο όνομα του πολιτικού ρεαλισμού; Το τίμημα που πλήρωσαν οι Σαντινίστας είναι πολύ υψηλό. Οι συμμαχίες και οι πολιτικές παραχωρήσεις που έκαναν είναι απαράδεκτες, ιδίως σε θέματα ισότητας των γυναικών, των σχέσεών τους με την Καθολική Εκκλησία, για παράδειγμα, απαγόρευσαν τις εκτρώσεις που ήταν νόμιμες εδώ και 50 χρόνια. Εχουμε ένα μεγάλο πισωγύρισμα. Και αυτό υπάρχει και θεσμικά και συνταγματικά και στη Νικαράγουα και στον Ισημερινό, όπου δεν υπάρχει ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, ανεξάρτητα ΜΜΕ, ανεξάρτητη αυτοδιοίκηση. Πιστεύουν ότι πρέπει να έχουν πάντα τον έλεγχο, την εξουσία, πιστεύουν ότι η αντιπολίτευση πρέπει να είναι υπό έλεγχο. Κάποιος είπε ότι η εξουσία διαφθείρει, αλλά τελικά διαφθείρει περισσότερο ο φόβος να χάσεις την εξουσία.