H ευρωπαϊκή κοινή γνώμη είναι έτοιμη να ακούσει μια πιο ρεαλιστική πολιτική γλώσσα από εκείνη που μιλούν εδώ και πολύ καιρό οι ελίτ και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Αναμφίβολα δεν είναι τυχαίο που οι ηγέτες δεν μιλούν πλέον ως ευρωπαϊστές

Του Ιμπέρ Βεντρίν*

Πάντοτε δυσπιστούσα απέναντι στην ευρωπαϊκή «irrealpolitik», αυτό το ομιχλώδες μείγμα αφαίρεσης και εμπρόθετης αφέλειας που χαρακτηρίζει τα ευρωπαϊκά οράματα του κόσμου μετά το τέλος της ΕΣΣΔ. Αυτό το κοκτέιλ εξηγεί εν μέρει την καθυστέρηση των Ευρωπαίων στην κατανόηση της νέας κατάστασης του κόσμου: του πολυπολικού ανταγωνισμού.

Εξηγεί, επίσης, τον θεωρητικό και ιδεαλιστικό τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται τα σύγχρονα επίμαχα θέματα και το χάσμα που τους χωρίζει από τις αντιλήψεις που κυριαρχούν σε άλλες πολιτισμικές σφαίρες και σε άλλους πόλους του κόσμου. Ετσι, οι Ευρωπαίοι πιστεύουν εύκολα ότι ο σύγχρονος κόσμος έχει μπει σε μια μεταεθνική και μεταταυτοτική εποχή. Αυτό το λάθος εκτίμησης είναι άλλωστε διπλά αβάσιμο, αφού και η ίδια η Ευρώπη δεν είναι ομοιογενής και αφού τα έθνη της θα επιβιώσουν.

Αυτός ο ευρωπαϊκός αποπροσανατολισμός πηγάζει από το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι δεν συμφιλιώνονται με το γεγονός ότι η Ιστορία του κόσμου παραμένει μια Ιστορία ανταγωνισμού δυνάμεων. Οι Ευρωπαίοι στερούνται τα διανοητικά εργαλεία για να σκεφτούν αυτήν την κατάσταση. Μέσα σε αυτό το κενό της στρατηγικής σκέψης εισδύουν και επικρατούν, μέχρις ότου καταδείξουν τα όριά τους, η ηθικολογία, η ιδεολογία των «δικαιωμάτων του ανθρώπου» και ο «ευρωπαϊσμός» -και τα τρία εμπνεόμενα αρχικά από τις καλύτερες προθέσεις.

Οι Ευρωπαίοι έχουν συλλογικά απαρνηθεί, μετά το 1945, να σκεφτούν τους εαυτούς τους ως πρωταγωνιστές του παγκόσμιου παιχνιδιού. Εχουν απορρίψει την ιδέα της ισχύος, η οποία, όπως εκτιμούσαν, τους είχε οδηγήσει σε δύο συλλογικές αυτοκτονίες. Επειτα είχαν βολευτεί κάτω από την αμερικανική προστασία. Εκτοτε ήθελαν να πιστεύουν ότι ο κόσμος θα έπαυε να είναι τραγικός. Και καθώς απορρίπτουν την ισχύ, προσποιούνται πως πιστεύουν ότι η ισχύς δεν υπάρχει πλέον. Αλλά ο κόσμος δεν είναι η Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι θα ήθελαν να ζουν σε μια διεθνή κοινότητα διεπόμενη από το Διεθνές Δίκαιο, ακόμα και αν ο πολυπολικός κόσμος που επιβάλλεται σε μας δεν είναι ένας κόσμος καλά δομημένος, φιλήσυχος και σταθερός, αλλά είναι ένας γενικός χαμός που διέπεται περισσότερο από τον νόμο της ζούγκλας παρά από κάθε άλλο υπολογισμό ηθικού χαρακτήρα, έστω και αν όλα τα έθνη του κόσμου αλληλεξαρτώνται και οφείλουν να συνεργάζονται.

Τα ευρωπαϊκά αγγελικά αισθήματα και η ευρωπαϊκή έλλειψη ρεαλισμού έχουν παράλληλα τροφοδοτήσει την απόσυρση της έννοιας της ισχύος από τη σκέψη πολλών διανοουμένων. Το αποτέλεσμα είναι ότι μπροστά στους άλλους οι Ευρωπαίοι λένε τα ίδια και τα ίδια. Εχουμε καταλήξει σε μιαν εικόνα της Ευρώπης όχι ως παγκόσμιου πρωταγωνιστή αλλά ως παγκόσμιου ιεροκήρυκα. Η irrealpolitik που κυριάρχησε τρεφόταν στους κόλπους των ευρωπαϊκών ελίτ από μια τελεολογική αντίληψη της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Αυτή η τελευταία φτάνει επίσης στο τέλος της. Είμαι πεισμένος ότι η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη είναι έτοιμη να ακούσει μια πιο ρεαλιστική πολιτική γλώσσα από εκείνη που μιλούν εδώ και πολύ καιρό οι ελίτ και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Αναμφίβολα δεν είναι τυχαίο που οι ηγέτες δεν μιλούν πλέον ως ευρωπαϊστές. Αυτή η εξέλιξη έγινε φανερή από τότε που ο Γκέρχαρντ Σρέντερ δήλωσε ότι υπεράσπιζε τα γερμανικά εθνικά συμφέροντα, ενώ η Γερμανία, επί μακρόν περιορισμένη στη ρητορική του συνταγματικού πατριωτισμού, αμφισβητούσε αυτήν την έννοια εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Σιγά σιγά θα ανακαλύψουμε ξανά ότι τα συμφέροντά μας και τα ιδεώδη μας δεν μπορούν να διαχωρίζονται.

Ο λόγος υπέρ της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας, γελοιοποιώντας τη φυσιολογική πρόσδεση των λαών στην ταυτότητά τους και στον τρόπο ύπαρξής τους, ωσάν να επρόκειτο για αρχαϊκά και επικίνδυνα κατάλοιπα, αποδεικνύεται απατηλός. Ωστόσο, αυτή η εξωπραγματική άποψη συνεχίζει ακόμα να τροφοδοτεί μιαν ορισμένη θεώρηση της Ευρώπης. Υπάρχει σήμερα ένας φετιχισμός της γαλλογερμανικής συνεργασίας ο οποίος δεν αντιστοιχεί πλέον στην πραγματικότητα. Θυμίζουμε ότι το γαλλογερμανικό ζεύγος δεν ήταν η πρώτη επιλογή του Ντε Γκολ. Μετά την ενοποίηση της Γερμανίας, η πραγματικότητα αυτού του ζεύγους μεταμορφώθηκε βαθμιαία. Δεν βρισκόμαστε πλέον σε ένα πλαίσιο όπου η Γερμανία, προκειμένου να κερδίσει την ενοποίηση, όφειλε να δείχνει τα πιστοποιητικά της και τη βούλησή της για συμμετοχή στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Εχοντας πετύχει τον ιστορικό της στόχο, παραμένει συνδεδεμένη με τη Γαλλία, αλλά αυτός ο δεσμός έχει χάσει τον αποκλειστικό του χαρακτήρα. Προσοχή όμως: μια στενή και καλοπροαίρετη συνεννόηση μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας παραμένει αναντικατάστατη. Και βέβαια τα έθνη αντιστέκονται. Η Γαλλία και η Γερμανία δεν θα γίνουν ποτέ η Ντακότα του Βορρά και η Ντακότα του Νότου. Το βλέπουμε με τη γαλλογερμανική διαμάχη για την ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση: ο εκνευρισμός μας για τον γερμανικό φετιχισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν πρέπει να μας εμποδίζει να κατανοούμε τους ιστορικούς λόγους της αποστροφής των Γερμανών για το δημόσιο χρέος. (…)

*Ο Ιμπέρ Βεντρίν είναι στέλεχος του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Από το 1997 ώς το 2002 ήταν υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας στην κυβέρνηση του Λιονέλ Ζοσπέν. Το άρθρο του αυτό δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό «Marianne»