Της Βένας Γεωργακοπούλου
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όλη η Αθήνα έτρεχε να γελάσει με την κωμωδία του «Το Σώσε». Ο Βουτσινάς και η «Ελεύθερη Σκηνή» μάς γνώρισαν όχι μόνο «το πιο αστείο θεατρικό έργο που γράφτηκε ποτέ», όπως πολλοί επιμένουν, αλλά κι έναν ξεχωριστό Βρετανό συγγραφέα.
Ο Μάικλ Φρέιν δεν είναι μόνο μάστορας της θεατρικής φάρσας. Στα θεατρικά του δράματα ανήκει ένα τουλάχιστον αριστούργημα, η πολυπαιγμένη στην Ελλάδα «Κοπεγχάγη». Τα μυθιστορήματά του έφτασαν στη βραχεία λίστα του Man Booker («Παραφορά») και κέρδισαν σημαντικά βραβεία, όπως το Whitbread («Κατάσκοποι»).
Την ίδια στιγμή μετέφραζε Τσέχοφ από τα ρωσικά με τέτοιο τρόπο, που κανένας άλλος συμπατριώτης του δεν μπόρεσε να του πάρει τα σκήπτρα και μοιραζόταν τη ζωή του με τη σημαντικότερη Βρετανή βιογράφο, την Κλερ Τόμαλιν.
Το νέο του μυθιστόρημα, που έβαλε τον 78χρονο συγγραφέα στη φετινή μακριά λίστα του Booker, λέγεται «Skios» και έχει στο εξώφυλλο ένα ειδυλλιακό αιγαιοπελαγίτικο νησάκι. Στην Αγγλία έγινε μπεστ σέλερ. Δικαίως. Είναι μια σπαρταριστή κωμωδία, με όλες τις ανατροπές, τις παρεξηγήσεις και το σασπένς μιας φάρσας. Κεντρικό της θέμα, η λάθος ταυτότητα, η υφαρπαγή της ταυτότητάς σου από κάποιον επιτήδειο.
Στις λουξ και αρχαιόπληκτες εγκαταστάσεις του Ιδρύματος Φρεντ Τόπφλερ στη Σκίο (δρομάκια και βίλες έχουν βαφτιστεί από Αναξίμανδρος μέχρι Αριστοφάνης) ο Ολιβερ Φοξ, νέος, ωραίος και θεόμουρλος, καταφέρνει να πάρει τη θέση του διάσημου, βαρετού, μεσήλικα δρος Νόρμαν Γουίλφρεντ, κεντρικού καλεσμένου σε παγκόσμιο συμπόσιο με θέμα… ακατανόητο.
Στην πορεία προστίθενται ερωτικά μπλεξίματα, εκκεντρικοί πολυεκατομμυριούχοι, μάγκες Ελληνες ταξιτζήδες και θρασείς Ρώσοι αρχαιοκάπηλοι και η τρελή περιπέτεια τελειώνει κάτω από το ανέκφραστο βλέμμα μιας πελώριας θεάς Αθηνάς.
-Η «Σκίος» σας είχε για μοντέλο κάποιο συγκεκριμένο ελληνικό νησάκι; Γιατί αυτό το ωραίο αλλά ανύπαρκτο όνομα;
«Εχω κάνει διακοπές σε αρκετά ελληνικά νησιά και πάντα τις απολάμβανα. Τη Σκίο φυσικά την επινόησα. Η ονομασία της βγαίνει από την ελληνική λέξη σκιά. Ηθελα να παίξω με τη σκοτεινή πλευρά των χαρακτήρων μου, την κρυμμένη, αθέατη όψη πραγμάτων και καταστάσεων».
-Το πομπώδες Ιδρυμα Φρεντ Τόπφλερ δεν θα μπορούσε να βρίσκεται στην Ισπανία ή την Ιταλία; Κι εκεί έχουν ήλιο και θάλασσα.
«Η Ελλάδα είναι το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το ίδρυμα είναι αφιερωμένο στη διάδοσή του. Τι πιο φυσικό από το να έχει την έδρα του σε αιγαιοπελαγίτικο νησί;».
-Θέλατε να διακωμωδήσετε κάποιον ανάλογο θεσμό;
«Σας ορκίζομαι, είναι εντελώς φανταστικό. Αλλά, υπάρχουν τόσο πολλά ιδρύματα και φεστιβάλ που απευθύνονται σε ανθρώπους που θέλουν να κάνουν δωρεάν άνετες διακοπές με το άλλοθι ότι συμμετέχουν σε κάτι σοβαρό. Δεν έχω αντίρρηση να κάνουν τα μπάνια τους δίνοντας διαλέξεις. Αλλά όλο αυτό έχει μια πολύ γελοία πλευρά».
-Πώς σκεφτήκατε την ακραία ιστορία που διηγείστε;
«Κάθε φορά που φτάνω στο αεροδρόμιο και κοιτάω το τείχος των ανθρώπων που περιμένουν με καρτελάκια στα χέρια, σκέφτομαι τι θα γινόταν αν πήγαινα σε κάποιον και προσποιούμουν ότι είμαι ένας άλλος. Πώς θα ήταν να βρεθώ ξαφνικά στη ζωή ενός ξένου; Αλλά είμαι πολύ δειλός για να το κάνω.
Πριν από τρία χρόνια, σε αεροδρόμιο ελληνικού νησιού, θυμήθηκα έναν παλιό μου φίλο, μανιοκαταθλιπτικό. Στις φάσεις της μανίας ένιωθε ικανός για τα πάντα. Περπατούσε κάποτε στο Λονδίνο δίπλα σε μια Ρολς Ρόις με μια νύφη κι έναν γαμπρό. Δεν τους είχε ξαναδεί, κι όμως, είχε την αίσθηση ότι τον περίμεναν να μπει στο αμάξι και να τους μιλήσει για τη ζωή του. Το έκανε με επιτυχία. Ηταν πολύ γοητευτικός, έπειθε τους πάντες. Κάπως έτσι γεννήθηκαν μέσα μου ο Ολιβερ Φοξ και η ιστορία τού «Skios»».
-Καλό θα ήταν να είχαμε λίγο από Ολιβερ Φοξ μέσα μας.
«Οι συγγραφείς, ξέρετε, είναι σαν τον Ολιβερ Φοξ. Πλάθουν περίεργες καταστάσεις. Δημιουργούν χαρακτήρες που δεν υπάρχουν και είναι εντελώς διαφορετικοί από τους εαυτούς τους, ακόμα κι αν χρησιμοποιούν ψήγματα αλήθειας».
-Γιατί δεν ξαναγράψατε μια θεατρική φάρσα, αλλά ένα κωμικό μυθιστόρημα;
«Ηθελα να δοκιμάσω αν γίνεται να γραφτεί φάρσα με τη μορφή μυθιστορήματος. Αυτό που την κάνει να λειτουργεί τόσο θαυμαστά στο θέατρο είναι η ύπαρξη του κοινού. Εχεις μαζεμένους πολλούς ανθρώπους κι αν αρχίσουν να γελάνε, παρασύρει ο ένας τον άλλο, η αντίδραση στο έργο αυξάνει. Το μυθιστόρημα έχει κι αυτό κοινό, αλλά από έναν μόνο άνθρωπο. Μου φαινόταν ερεθιστικό να επιτύχω το ίδιο αποτέλεσμα με έναν μόνο θεατή.
Η άλλη μεγάλη διαφορά είναι ότι στο μυθιστόρημα ξέρεις τι σκέφτονται οι χαρακτήρες. Στο θέατρο, αντίθετα, αρκείσαι σ' αυτά που λένε και κάνουν μπροστά στα μάτια σου. Πρέπει μόνος σου να μαντέψεις τι σκέφτονται. Και, φυσικά, μπορούν να σε εξαπατήσουν, να σε κάνουν να πιστέψεις ότι λένε την αλήθεια, ότι ξέρουν τι κάνουν. Σε πόσα, όμως, θεατρικά έργα οι ήρωες δεν καταλαβαίνουν τους ίδιους τους εαυτούς τους; Στην ιστορία τού «Skios» ένιωθα ότι ο αναγνώστης χρειαζόταν πρόσβαση στις σκέψεις και προθέσεις των χαρακτήρων».
-Ο Φεϊντό ή ο Μολιέρος είναι ο συγγραφέας που σας καθόρισε;
«Με επηρέασαν πολύ και οι δύο. Αλλά αυτός που με καθόρισε είναι ο Τσέχοφ».
-Γι' αυτό έχετε βαλθεί να μεταφράσετε τα άπαντά του;
«Αρχικά μου ζητήθηκε από το Εθνικό Θέατρο να μεταφράσω Γκολντόνι, αλλά δεν ξέρω τόσο καλά ιταλικά και μου ήταν αδύνατον να φανταστώ πώς ακριβώς ήταν το πρωτότυπο κείμενο. Τους πρότεινα να κάνω μεταφράσεις από τα ρωσικά, που τα ξέρω τέλεια. Ξεκίνησα με Τολστόι, συνέχισα με «Βυσσινόκηπο» και πήρα φόρα».
-Πιστεύετε ότι οι θεατρικές μεταφράσεις έχουν ηλικία και θέλουν συνεχή ανανέωση; Φοβάστε ότι η τσεχοφική κυριαρχία σας κάποτε θα απειληθεί;
«Είμαστε εβδομήντα εκατομμύρια Βρετανοί και μεταφράζουν Τσέχοφ και τα εβδομήντα. Δεν νιώθουν καν την ανάγκη να διαβάσουν το πρωτότυπο, όλοι νομίζουν ότι ξέρουν τι λέει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν βρίσκω λογικό να αλλάζουν οι μεταφράσεις. Και η αγγλική γλώσσα αλλάζει συνέχεια».
-Πιστεύετε, όπως ο Χάουαρντ Τζέικομπσον, ότι τα κωμικά βιβλία σνομπάρονται από τα λογοτεχνικά βραβεία;
«Δεν νομίζω ότι έχει τόσο δίκιο. Κέρδισε το Μπούκερ με την «Περίπτωση Φίνκλερ». Πριν από αυτόν το είχε κερδίσει ο σπουδαίος κωμικός συγγραφέας Κίνγκσλεϊ Εϊμις. Παραδέχομαι, όμως, ότι υπάρχει μια τάση τα σοβαρά βραβεία να πηγαίνουν στα «σοβαρά» μυθιστορήματα».
-Πριν από λίγο καιρό ο πρωθυπουργός σας δήλωσε ότι οι Ελληνες, που λόγω κρίσης ίσως κατακλύσουν για δουλειά τη Μεγάλη Βρετανία, θα πρέπει να εμποδίζονται. Τι λέτε;
«Δεν τις ξέρω τις δηλώσεις του. Φαντάζομαι ότι ήθελε να πει πως υπάρχει πρόβλημα ανεργίας στη Μεγάλη Βρετανία και ίσως δεν θα μπορούμε πια να δεχόμαστε εύκολα ανθρώπους από άλλες χώρες. Οικονομολόγος δεν είμαι, αλλά πιστεύω ότι η κρίση δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Είναι μεγάλη καταστροφή για όλη την Ευρώπη».
info: «Skios», εκδόσεις faber and faber, σελίδες 278, 15,99 λίρες.
