Ο ωμός αντικομματισμός δεν συμβάλλει καθόλου στην υπέρβαση των πολιτικών αδιεξόδων μας. Η απέχθεια για τα κόμματα παγιώνεται απλώς σε μια, α λα social media, ηθικολογία σύμφωνα με την οποία οτιδήποτε «κομματικό» πρέπει, σώνει και καλά, να είναι παρωχημένο, αντινεωτερικό και σάπιο

Του ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ*

Ο αντικομματισμός είναι δημόσιο συναίσθημα το οποίο προϋπάρχει της κρίσης και τoυ καιρού της οργής. Ακόμα και στα χρόνια της κραταιής δικομματικής κυριαρχίας, η επίδραση των κομμάτων στη δημόσια ζωή και στα ήθη των πολιτών αντιμετωπιζόταν με μεγάλη δόση καχυποψίας. Ο «πονηρός πολιτευτής» του Σαββόπουλου σκιτσάριζε τη συνέχεια μιας παλιάς καταγγελίας με σκωπτικούς τόνους. Και ήδη από τη δεκαετία του ’80, η κομματοκρατία θα θεωρηθεί από πολλούς σύμπτωμα θεσμικής υπανάπτυξης της ελληνικής Δημοκρατίας.

Από εκείνα, για παράδειγμα, τα χρόνια οι αμήχανοι φοιτητές στο πανεπιστήμιο θα απαντούν διαχωρίζοντας τα πολιτικά ενδιαφέροντα από την κομματική ένταξη. Η περίφημη αντιδιαστολή μεταξύ μιας κακής κομματικοποίησης και μιας καλής και επαινετής πολιτικοποίησης πάει έτσι πίσω στον χρόνο.

Είναι πολυσυζητημένοι οι λόγοι της δυσφορίας με τα κόμματα και το πολιτικό σύστημα. Τα δύο παραδοσιακά κόμματα εξουσίας λειτούργησαν ως επί το πλείστον ως μηχανισμοί σύνδεσης με το κράτος και τις προσόδους του. Υφαίνοντας δίχτυα επιρροής σε όλο το μήκος και το πλάτος του κοινωνικού μας σχηματισμού, εγκαταστάθηκαν στις δομές της διοίκησης, στις κοινωνικές οργανώσεις, στους θεσμούς. Η έλευση της δημοσιονομικής χρεοκοπίας του ελληνικού κράτους θα ωθήσει στην αποσκίρτηση εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών από τα «κόμματα του κράτους».

Η άλλη διάσταση της ίδιας ιστορίας: πίσω από τα κόμματα υπάρχουν οι παρατάξεις, οι πολιτικές κληρονομιές, οι συμβολισμοί. Με όλες τις μεταλλαγές και τις μεταμορφώσεις των κομματικών οργανισμών στο πέρασμα του χρόνου. Εκτός δηλαδή από πελατειακές διευθετήσεις ή προφανή εξουσιαστικά κίνητρα, η δημοκρατία των κομμάτων καλλιέργησε συλλογικές ταυτίσεις και περίπλοκα συναισθήματα έλξης και απώθησης. Πέρα από τα γραφικά κι ενίοτε αποκρουστικά ήθη των παλαιάς κοπής φανατισμών, οι οργανωμένες αποκρυσταλλώσεις της Δεξιάς, του Κέντρου και της Αριστεράς κινητοποίησαν εκατομμύρια ανθρώπους. Για τα ποταπά και τα ευγενή, τα σημαντικά και τα ασήμαντα μαζί. Ιδιαίτερα στην Κεντροαριστερά και στην Αριστερά, ένας ολόκληρος κόσμος είχε επί δεκαετίες μια ενσώματη σχέση με την κομματική πολιτική, τις αγωνίες και τις «αρρώστιες της».

Τα τελευταία χρόνια γιγαντώθηκε ο αντικομματισμός. Κυρίως όμως η κρίση τον έκανε πιο επιθετικό και ωμό. Η κριτική στις κομματικές τυφλώσεις έχασε τις σκωπτικές και σατιρικές της ποιότητες. Μετατράπηκε σε ένα εκδικητικό μαύρο σύννεφο στο μυαλό των Ελλήνων που αισθάνθηκαν προδομένοι. Τέσσερα χρόνια μετά μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο ωμός αντικομματισμός δεν συμβάλλει καθόλου στην υπέρβαση των πολιτικών αδιεξόδων μας.

Η απέχθεια για τα κόμματα παγιώνεται απλώς σε μια, α λα social media, ηθικολογία σύμφωνα με την οποία οτιδήποτε «κομματικό» πρέπει, σώνει και καλά, να είναι παρωχημένο, αντινεωτερικό και σάπιο. Το αποτέλεσμα είναι ότι άνθρωποι με δεκαετίες πασίγνωστης κομματικής ένταξης σπεύδουν να δηλώσουν σε φυλλάδια και οθόνες ανεξάρτητοι και ανέκαθεν υπερκομματικοί. Και ο αρχηγός, ιδρυτής, βασικός spokesman κ.λπ. της κίνησης που τιτλοφορείται «Το Ποτάμι» διαφημίζει την πρωτοβουλία του μαστιγώνοντας -απαλά, είναι αλήθεια- όλους τους άλλους στην Κεντροαριστερά και στην Αριστερά ως «κομματικές νομενκλατούρες».

Την ίδια στιγμή, σε δύο σημαντικούς δήμους της χώρας εμφανίζονται ψηφοδέλτια ποδοσφαιρικών παραγόντων που αναγκάζουν τους άλλους υποψήφιους σε γελοίους και αναξιοπρεπείς τεμενάδες στις αντίστοιχες φίλαθλες κοινότητες και στα «δίκαια αιτήματά» τους.

Αυτή η χαοτική κινητικότητα γύρω από τις μετεξελίξεις του πολιτικού μας συστήματος δεν κινείται σε μία προβλέψιμη πολιτική κατεύθυνση. Το γεγονός είναι όμως ότι ο αντικομματισμός ενισχύει τον κατακερματισμό του δημόσιου πολιτικού χώρου. Οι αντικομματικές κινήσεις δεν θέλουν σχέσεις με καμιά παραταξιακή μήτρα. Δυσφορούν με κάθε δεσμό με τις ιστορικές διαδρομές των πολιτικών διαιρέσεων.

Διακηρύσσουν απλώς τη διαφορά τους από το «παλαιό σύστημα» ως εάν τούτη η διαφορά να σημαίνει, από μόνη της, κάτι θετικό και υγιές. Και ως προς τα περιεχόμενα που συναντούμε στο τωρινό παζάρι των άφθαρτων αντικομματικών, αυτά δεν είναι καθόλου πρωτότυπα: κλασικές ωδές στην αξιοκρατία, στον δημιουργικό Ελληνα, στους «ανθρώπους με ένσημα» και στις αυτοφυείς επιχειρήσεις οι οποίες αποτελούν, όπως ξέρουμε, την τελευταία λέξη της μόδας.

Οσο όμως κάποια κόμματα αποτελούν «αποσπάσματα» παρατάξεων και όχι άμορφα αντικείμενα, θα συνεχίσουν να είναι τα βασικά υποκείμενα της πολιτικής. Δεν μπορεί να έχουν πλέον το παλιό τους στάτους ούτε να διατηρούν τις αλλοτινές φιλοδοξίες σε έναν θρυμματισμένο κόσμο που ζητεί πιο σύνθετες αποκρίσεις. Πρέπει όμως να επεξεργαστούν τα σχέδιά τους, να λένε την «αλήθεια τους» και να αντιμετωπίσουν το ζήτημα των κατάλληλων κοινωνικοπολιτικών συμμαχιών, προσβλέποντας πολύ πέρα από τους άμεσους εκλογικούς ορίζοντες. Ο αντικομματισμός θα γεννήσει πιθανόν νέα δημοσκοπικά και εκλογικά φαινόμενα. Το αν αυτά θα αποτελέσουν μονιμότερα στοιχεία του νέου πολιτικού τοπίου είναι ίσως λιγότερο πιθανό.

…………………………………………………………………………………………………………………………

* Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ