Για να απαλλαγεί από τις παλιές του παθογένειες το πολιτικό μας σύστημα, ώστε να γίνει ικανό να σταθεί μπροστά στις νέες προκλήσεις και να μας οδηγήσει σε κάτι καλύτερο, δεν είναι δυνατό να χτιστεί με βάση μόνο παλιά υλικά, έστω και ανακυκλωμένα

Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ*

Η Κρίση προκάλεσε ριζικές αλλαγές στο παλιό κομματικό τοπίο, που κατανοούνται μόνο αν δούμε τις παθογένειες που το είχαν διαμορφώσει. Πιστεύω ότι οι δυο πιο σημαντικές ήταν η κομματοκρατία κι ένας ιδιότυπος δικομματισμός, πράγματα διακριτά, αλλά διόλου άσχετα μεταξύ τους.

Σε μια σωστή δημοκρατική πολιτεία, η δημόσια διοίκηση και η εκλεγμένη εξουσία λειτουργούν ανεξάρτητα, με οριοθετημένες αλληλεπιδράσεις. Στην κομματοκρατία, αντίθετα, η διοίκηση αλώνεται από το κόμμα που κυβερνά. Εμείς βέβαια δεν είχαμε ποτέ Δημόσιο ταυτόχρονα αποτελεσματικό και δημοκρατικό, οπότε η κομματοκρατία δεν κατέστρεψε κάποια ανύπαρκτη, προηγούμενη ιδανική κατάσταση, όσο εμπόδισε τη βελτίωση. Εδραίωσε τη συναλλαγή, ατομική και συλλογική, ως βασικό τρόπο της πολιτικής και διόγκωσε το αναξιοκρατικό, αναποτελεσματικό και πανάκριβο Δημόσιο. Αλλά ποιον πείραζε; Λεφτά υπήρχαν.

Στην εδραίωση της κομματοκρατίας συνέβαλε καθοριστικά ο ιδιότυπος δικομματισμός μας. Ως σύστημα βασισμένο στην αντίθεση, για να λειτουργεί προς όφελος των πολιτών, ο δικομματισμός προϋποθέτει ακόμη μεγαλύτερη ανεξαρτησία της δημόσιας διοίκησης από τα συμφέροντα, τα γούστα και τις παρέες του κόμματος που κυβερνά. Εμείς, πάντα πρωτότυποι, προσαρμόσαμε τον δικομματισμό στην κομματοκρατία. Το εκδικητικό-βουλιμικό «τώρα θα δείτε» των απαράτσικ του ΠΑΣΟΚ του 1981 («πρασινοφρουρών») καταστάλαξε σταδιακά σε άρρητη συμφωνία των δύο κομμάτων: αντί να ξηλώνει το καθένα, παίρνοντας την εξουσία, τα βάρη του προηγούμενου, απλώς πρόσθετε τα δικά του, αλλάζοντας μόνο τους διαχειριστές τους.

Ο δικομματισμός μας ήταν ιδιότυπος για έναν ακόμη λόγο: στους δύο χωρούσε πάντα ένας τρίτος, η Αριστερά, χωρίς όμως ποτέ πιθανότητα να κυβερνήσει. Εγγυημένα απρόσβλητη, λοιπόν, από τη φθορά της πραγματικότητας, κέρδιζε μονίμως το ηθικό πλεονέκτημα, βάσει του οποίου επηρέαζε, ως πολιτικό υποσυνείδητο, την ατζέντα των κομμάτων εξουσίας. Ή, πιο λαϊκά, η Αριστερά λειτουργούσε σαν «λαγός» στον ανταγωνισμό παροχών των δύο κομμάτων. Οι κρατικοδίαιτες δραστηριότητες, δημόσιες και ιδιωτικές, που ολοένα αυξάνονταν και μεγάλωναν, είχαν γίνει κανονικά δημοπρατήρια. Ολοι απαιτούσαν από τους πολιτικούς να πλειοδοτήσουν υπέρ του δικού τους συμφέροντος, σε βάρος του δημόσιου, με την Αριστερά να ζητωκραυγάζει πάντα τον πιο απαιτητικό. Η διαδικασία εξομοίωσε ιδεολογικά τα δύο κόμματα εξουσίας. Δεν είχε πια τίποτε σημασία εκτός από το να δίνεις όσο περισσότερα μπορείς, σε όσο περισσότερους γίνεται. Αλλά τι πείραζε; Λεφτά υπήρχαν. Για να θυμηθούμε ότι ήταν δανεικά, χρειάστηκε η Κρίση.

Οπως κάθε μεγάλη αναστάτωση, η Κρίση περιέχει σπόρους και καταστροφής και αναγέννησης. Η καταστροφή, στην οποία ρέπει φυσικά η αδράνεια των πολιτικών, ανεξαρτήτως χρώματος, θα είναι η επιστροφή στα παλιά, μάλλον με νέα ονόματα. Για την αναγέννηση, όμως, είναι απαραίτητο να νικηθούν οι παθογένειες, και κυρίως ο δικομματισμός, η προϋπόθεση της κομματοκρατίας.

Αναμφίβολα, το παλιό δίπολο ΠΑΣΟΚ-Νέα Δημοκρατία χτυπήθηκε βαριά στις εκλογές του 2012, χρεωμένο τα αντιλαϊκά μέτρα που σήμανε η υπαγωγή στο Μνημόνιο. (Δεν τους λυπάμαι, καθώς η υπαγωγή έγινε απαραίτητη χάρη στον δικό τους τριακονταετή πλειοδοτικό ανταγωνισμό.) Το πλήγμα που δέχτηκαν όμως δεν εξαφάνισε τον δικομματισμό, αφού ο ΣΥΡΙΖΑ, που μεγάλωσε ξαφνικά, βλέπει τον εαυτό του στη θέση του άλλοτε πλειοψηφικού ΠΑΣΟΚ. Ο κ. Τσίπρας το λέει ξεκάθαρα: δεν θέλει απλώς εξουσία, θέλει αυτοδυναμία.

Το αν ο δικομματισμός και η κομματοκρατία θα επιβιώσουν, εξαρτάται κατά συνέπεια σημαντικά από τα υπόλοιπα κόμματα, των οποίων το τοπίο περιγραφόταν ώς τώρα από τον ίδιο διχασμό που χαρακτηρίζει το εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ: η μια μεριά, σαν να μην κατάλαβε τίποτε από την Κρίση, εμμένει στα παλιά, ενώ η άλλη υιοθετεί τον ανέξοδο μαξιμαλισμό του μικρού παίκτη.

Στην πρώτη κατηγορία είναι η Ελιά, που δεν πείθει σήμερα ότι είναι κάτι διαφορετικό από ΠΑΣΟΚ πασπαλισμένο με ολίγη ανανέωση, και η ΔΗΜΑΡ, η επισήμως ευθυνοφοβική Αριστερά, που μάλλον πνέει τα λοίσθια.

Στη δεύτερη κατηγορία, σταθερή αξία είναι το ΚΚΕ, προσηλωμένο αιώνια στο όραμα της μαζοχιστικής ουτοπίας, ενώ φυσικά δεν περιμένουμε καλό από τη Χρυσή Αυγή, ούτε -εγώ τουλάχιστον- από τον πατριδοκάπηλο, οπορτουνιστικό λαϊκισμό των ΑΝ.ΕΛΛ.

Το σκηνικό το αλλάζει το κόμμα-έκπληξη των τελευταίων μηνών. Δεν συζητώ αυτό που μπορεί να γίνει αύριο το Ποτάμι -που είναι νωρίς για να το ξέρουμε- αλλά ό,τι βλέπω τώρα. Με ενδιαφέρει κυρίως ο στόχος του, πρωτόγνωρος για την Ελλάδα: να μπει στο παιχνίδι κάτι πραγματικά καινούργιο, που να αποτελείται από ανθρώπους κανονικούς, εκτός κομμάτων, που δεν έχουν ανάγκη, βιοτική ή ψυχική, την πολιτική για να επιζήσουν. Η δυναμική παρουσία του Ποταμιού σήμερα προβληματίζει τους πολιτικούς και δίνει ελπίδα στους πολίτες, δείχνοντας ότι δεν είμαστε αναγκαστικά δέσμιοι των επαγγελματιών της εξουσίας.

Δεν πιστεύω σε μαγικές λύσεις. Ομως μου φαίνεται αυτονόητο ότι για να απαλλαγεί από τις παλιές του παθογένειες το πολιτικό μας σύστημα, ώστε να γίνει ικανό να σταθεί μπροστά στις νέες προκλήσεις και να μας οδηγήσει σε κάτι καλύτερο, δεν είναι δυνατό να χτιστεί με βάση μόνο παλιά υλικά, έστω και ανακυκλωμένα. Δεν γίνεται, πώς το λένε!

…………………………………………………………………………………………………

* Συγγραφέας