«Δεν μου αρέσει η λέξη λαθρομετανάστης. Δεν υπάρχει τίποτα το λαθραίο σε έναν άνθρωπο. Προτιμώ τη λέξη πρόσφυγας». Με τη φράση αυτή, η Σουηδή εθνολόγος Ανέτ Ρόζενγκρεν, συστήνει τους πρωταγωνιστές του τελευταίου της βιβλίου, «Running on water. Transit Greece – refugees and migrants on the outskirts of the EU». Από τον Νοέμβριο του 2011, η Ρόζενγκρεν επισκέπτεται την Ελλάδα, καταγράφοντας τις ιστορίες ανθρώπων που «δραπέτευσαν» από τις πατρίδες τους, για να βρεθούν μετανάστες στη συχνά αφιλόξενη και ξενοφοβική Ευρώπη. Προσκεκλημένη του Σουηδικού Ινστιτούτου της Αθήνας, η Ανέτ Ρόζενγκρεν παρουσίασε το βιβλίο της, το οποίο μέσα από τις ζωές των προσφύγων, ζωγραφίζει και την Ελλάδα της κρίσης.

«Η Ελλάδα, μια χώρα διάσημη διεθνώς για τη φιλοξενία της, έστειλε στη Βουλή ένα κόμμα σαν τη Χρυσή Αυγή, το οποίο δεν είναι μόνο ξενοφοβικό και ρατσιστικό, αλλά και εξαιρετικά ωμό και βίαιο

Συνέντευξη στην Ντίνα Δασκαλοπούλου

• Ποιοι είναι οι «ήρωες» των βιβλίων σας;

Στα βιβλία μου προσπαθώ να δώσω φωνή σε άτομα που -για διάφορους λόγους- στέκονται στο περιθώριο της εκάστοτε κοινωνίας. Οπως οι πρόσφυγες, για τους οποίους γράφω στο τελευταίο βιβλίο μου, και οι οποίοι δυστυχώς, βρίσκονται στο περιθώριο της Ευρώπης, τουλάχιστον στον βαθμό που δεν είναι αναγνωρισμένοι. Πολλοί δεν διαθέτουν καν τα απαραίτητα έγγραφα, γεγονός που τους κάνει ευάλωτους, εφόσον είναι σαν να μην υπάρχουν. Μάλιστα, είναι άνθρωποι που ουσιαστικά δραπέτευσαν από πατρίδες, οι οποίες μαστίζονται από πολέμους και υπέρμετρη βία. Πατρίδες, στις οποίες δεν αισθάνονται ασφαλείς. Γράφω για πρόσφυγες από χώρες όπως το Αφγανιστάν, το Σουδάν, τη Σομαλία, τη Συρία, οι οποίοι έχουν παγιδευτεί κατά κάποιο τρόπο στην Ελλάδα. Το παράλογο μάλιστα της όλης υπόθεσης, έγκειται στο γεγονός ότι πολλούς από τους πρόσφυγες αυτούς, τους οποίους δεν επιθυμεί η Ευρώπη στα εδάφη της, τους έχει δημιουργήσει η ίδια η Ευρώπη. Πώς; Μα με το να εκμεταλλεύεται υπέρμετρα και ανήθικα τα πλούτη των χωρών τους. Αυτά όμως δεν τα λένε τα ελληνικά ΜΜΕ.

• Στο βιβλίο σας κάνετε λόγο για τα αποτελέσματα της ξενοφοβίας στην ελληνική κοινωνία, όχι όμως τόσο στις πηγές της. Θα αποδίδατε το φαινόμενο στην οικονομική κρίση;

Η ξενοφοβία είναι μόνο εν μέρει αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Για παράδειγμα, η Νορβηγία, μια χώρα με εξαιρετικά ανθηρή οικονομία, διαθέτει ένα αρκετά ισχυρό ξενοφοβικό κόμμα. Επίσης η Ελλάδα, μια χώρα διάσημη διεθνώς για τη φιλοξενία της, έστειλε στη Βουλή ένα κόμμα σαν τη Χρυσή Αυγή, το οποίο δεν είναι μόνο ξενοφοβικό και ρατσιστικό, αλλά και εξαιρετικά ωμό και βίαιο. Οι μέθοδοι της Χρυσής Αυγής δεν συγκρίνονται τόσο με εκείνες των άλλων ξενοφοβικών κομμάτων της Ευρώπης, όσο με εκείνες των ναζιστών. Οι Ελληνες, που είδαν τον τρόπο ζωής τους ουσιαστικά να κατακερματίζεται, εξαιτίας των λανθασμένων και απάνθρωπων χειρισμών τόσο των Ελλήνων πολιτικών όσο και της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της Τρόικας, έχασαν κάθε εμπιστοσύνη στην υπάρχουσα πολιτική κατάσταση και αναζήτησαν διέξοδο αλλού. Δυστυχώς, για αρκετούς η διέξοδος αυτή ήταν η ακραία και βίαιη Χρυσή Αυγή.

• Από τις ιστορίες που σας αφηγήθηκαν οι πρωταγωνιστές του βιβλίου σας, ποιες ξεχωρίζετε ως τις πιο σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν;

Πριν και πάνω από όλα είναι τα κλειστά σύνορα του οχυρού που λέγεται Ευρώπη. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, μοναχά στη Μεσόγειο, χάνονται κάθε χρόνο περί τις 1.000 ανθρώπινες ζωές. Αλλά και αυτοί που κατορθώνουν ύστερα από τραγικές κακουχίες και με κίνδυνο της ζωής τους να φτάσουν τελικά στην Ευρώπη και να ζητήσουν άσυλο, δεν μπορούν να προωθηθούν στον τελικό προορισμό τους, όπου βρίσκονται συνήθως φίλοι και συγγενείς τους, γιατί δεν μπορούν να βγάλουν βίζα. Στην Ελλάδα εκκρεμούν αυτή τη στιγμή 42.000 αιτήσεις για βίζα. Ο αριθμός αυτός είναι αστρονομικός για μια χώρα σαν την Ελλάδα, όπου το σύστημα δεν λειτουργεί ομαλά. Γνώρισα μετανάστες, οι οποίοι ζουν στην Ελλάδα ήδη 8 με 10 χρόνια, περιμένοντας να εξεταστεί η αίτησή τους για βίζα. Περιμένουν, δηλαδή, μια δεκαετία για να μπορέσουν να φτάσουν στον τελικό προορισμό του ταξιδιού τους και εν τω μεταξύ φυτοζωούν γιατί δεν υπάρχουν δουλειές, ενώ στις ελάχιστες περιπτώσεις που ενδέχεται να βρουν μια δουλειά, πέφτουν συνήθως θύματα στυγνής εκμετάλλευσης.

• Στο βιβλίο σας αναφέρετε ότι οι μετανάστες αντιμετωπίζονται στην Ευρώπη χειρότερα και από ζώα. Πόσο διαφέρει η Ευρώπη που ονειρεύονταν οι ήρωες του βιβλίου σας, όταν ξεκινούσαν την Οδύσσειά τους, από εκείνη που τελικά αντίκρισαν;

Ναι, αντιμετωπίζονται πολύ χειρότερα από τα ζώα, γιατί τουλάχιστον τα ζώα απολαμβάνουν στέγη και φαγητό, κάτι που δεν ισχύει για τους μετανάστες. Είναι αλήθεια ότι «δραπετεύοντας» από την πατρίδα τους, έχουν στο μυαλό τους την εικόνα της δημοκρατικής, δίκαιης Ευρώπης, στην αγκαλιά της οποίας θα βιώσουν τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα. Αν και έχουν ακούσει ότι υπάρχουν προβλήματα, διατηρούν τα όνειρα και τις ελπίδες τους. Οταν όμως έπειτα από ατελείωτες δυσκολίες και κινδύνους φτάσουν τελικά στον προορισμό τους, αντιλαμβάνονται ότι αρχίζει ένας νέος γύρος προβλημάτων και δυσκολιών, που δεν φαντάζονταν καν. Τότε συνήθως είναι που αρχίζει η αποδόμηση του ονείρου που λέγεται Ευρώπη.

• Τέλος, κάνετε λόγο για τα ψεγάδια του «Δουβλίνου». Ποιες αλλαγές είναι αναγκαίες κατά τη γνώμη σας;

Οπωσδήποτε το άρθρο που υποχρεώνει τον μετανάστη να παραμείνει στη χώρα εισόδου. Είναι απάνθρωπο και για τους ίδιους τους μετανάστες, αλλά και για τις χώρες του Νότου. Γιατί φυσικά, ο μετανάστης δεν θα εισέλθει στην Ευρώπη από την Ολλανδία ή τη Γερμανία, αλλά από την Ελλάδα, την Ιταλία και τις άλλες χώρες του Νότου. Οι χώρες αυτές λοιπόν που αντιμετωπίζουν σήμερα μεγάλα οικονομικά προβλήματα και έχουν υψηλά ποσοστά ανεργίας, καλούνται να χειριστούν και το λεπτό μεταναστευτικό ζήτημα, με όλα τα επιπλέον ζητήματα που αυτό εγείρει.