Του Νικόλαου Α. Μπινιάρη*
Ο σκεπτικισμός είναι μια φιλοσοφική άποψη η οποία αρνείται τη δυνατότητα γνώσης του εξωτερικού κόσμου. Αρνείται επίσης και την έννοια της αλήθειας. Είναι ένας φιλοσοφικός αυτισμός. Βέβαια υπάρχει και ο δημιουργικός, ο υγιής σκεπτικισμός, αυτός ο οποίος θέτει ερωτήσεις, ζητά διευκρινήσεις και αμφιβάλει όχι για να αρνηθεί αλλά για να τεκμηριώσει τις πίστεις του σκεπτικιστή ως κίνητρα αποφάσεων.
Σε λίγες ημέρες οι Ευρωπαίοι πολίτες καλούνται να ψηφίσουν για τους αντιπροσώπους τους στην Ευρωβουλή. Η Συνθήκη της Λισαβόνας έχει αναβαθμίσει τη θέση της Ευρωβουλής στα ευρωπαϊκά ζητήματα, αλλά αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο θεσμός αυτός είναι ο καίριος για το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Η συνθήκη καθορίζει πως το συμβούλιο ηγετών θα ορίσει τον υποψήφιο για την προεδρία της επιτροπής: «λαμβάνοντας υπόψη τις εκλογές και μετά από τις ανάλογες διαβουλεύσεις».
Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία που πρέπει ο κάθε Ευρωπαίος πολίτης να γνωρίζει. Πρώτον, πως η Ε.Ε. είναι ένα φονξιοναλιστικό πείραμα με απώτερο σκοπό -ο σκοπός είναι η πεμπτουσία αυτής της θεωρητικής προσέγγισης- την «όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση». Αυτός ο νέος μύθος, σε αντικατάσταση του παλαιού του περί εθνικού κράτους, ο οποίος θεωρήθηκε καταστροφικός και εξοβελιστέος μετά τα συντρίμμια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν βασισμένος πάνω σε μια αναθεώρηση των οικονομικών σχέσεων των κρατών που συμμετείχαν σε αυτό το πείραμα. Δεύτερον, αυτή η οικονομική λειτουργική ενοποίηση παρέμεινε δίχως δανειστή εσχάτης ανάγκης, και δίχως δημοσιονομική και φορολογική ενοποίηση. Και τρίτον, η πολιτική ενοποίηση, δηλαδή η «όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση», δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Αρκετοί υπήρξαν αρνητικοί έως σκεπτικιστές για το ευρωπαϊκό πείραμα, όπως τα κομμουνιστικά κόμματα, τα εθνικιστικά, αλλά ο αριθμός τους ήταν λίγος και η αντίδρασή τους ήταν μικρή και αποσπασματική. Σήμερα το κλίμα άλλαξε και μάλιστα με ένα βίαιο τρόπο ο οποίος άφησε τους επίσημους κύκλους της Ε.Ε. στην αρχική φάση αυτής της αλλαγής αδιάφορους. Σήμερα είναι περιδεείς.
Δύο είναι οι καίριοι παράγοντες της επίτασης του ευρωσκεπτικισμού. Ο πρώτος είναι η οντολογική ανασφάλεια, όρος ψυχολογικός από τον Laing και τον Tillich και στη συνέχεια κοινωνιολογικός από τον Giddens. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην προσωπική ταυτότητα, δηλαδή στον φόβο της απώλειας της συνέχειάς της στον χρόνο. Οι Ευρωπαίοι αισθάνονται ανασφαλείς ως προς το ποιοι είναι, οδεύοντας σε ένα μέλλον το οποίο δεν αναγνωρίζει το παρελθόν. Αυτός ο παράγοντας αυξήθηκε από μια σειρά επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης και με την αθρόα προσέλευση οικονομικών και άλλων τύπων μεταναστών στην Ευρώπη για λόγους που είναι γνωστοί. Το αποτέλεσμα ήταν η άνοδος του εθνικισμού, του «φασισμού» και των αποσχιστικών κινημάτων: Καταλονία, Σκοτία, Βένετο, Κορσική, Σαρδηνία, Βαλόνοι και Φλαμανδοί.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η υπαρξιακή ανασφάλεια, η οποία αναφέρεται στην οικονομική δυσπραγία, την ανεργία και τη μείωση του κοινωνικού κράτους. Η Ε.Ε. ως πρόγραμμα βελτίωσης των οικονομικών όρων ζωής, έχασε την αίγλη της. Σκέψεις για ένα καλύτερο οικονομικό μέλλον έξω από τους όρους και τις συνθήκες του ευρώ ή και των συνθηκών γενικότερα βρήκαν ανταπόκριση σε όσους είχαν πληγεί περισσότερο από αυτήν την κρίση. Και αυτός ο παράγοντας, παράλληλα με τον πρώτο, εκτρέφει τα προηγούμενα φαινόμενα.
Η ευρωπαϊκή ιδέα βρέθηκε μπροστά σε μια νέα δοκιμασία, την ουκρανική κρίση. Η Ευρώπη δεν μπορεί και δεν θα μπορέσει να αντιδράσει ως ενιαία φωνή στη διένεξη με τη Ρωσία και την προβληματική Ουκρανία σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό. Η ουκρανική κρίση δημιούργησε νέα εμπόδια στον μύθο «όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση». Ισως κάποιοι να θεώρησαν ότι μια «ρωσική απειλή» θα ήταν ένα ενοποιητικό στοιχείο για μια δοκιμαζόμενη Ευρώπη, όπως η πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ. Δυστυχώς το εγχείρημα αποδεικνύει το αντίθετο.
Το αν οι αντιδράσεις αυτές έχουν «δεξιά» ή «αριστερή» τροπή είναι σημαντικό, αλλά το ουσιώδες είναι πως αυτές έχουν γίνει έντονες και απειλούν είτε έμμεσα είτε άμεσα τον ευρωπαϊκό μύθο. Οι ερχόμενες ευρωπαϊκές εκλογές θα δώσουν ένα στίγμα για την πορεία του πειράματος.
Αυτό που παρατηρεί κανείς μελετώντας την αρθρογραφία και τις δηλώσεις των αξιωματούχων της Ε.Ε. είναι μια καταδίκη του ευρωσκεπτικισμού αλλά χωρίς ουσιαστικό διάλογο για τις αιτίες αυτής της αντιευρωπαϊκής έκρηξης. Υπάρχει καταγγελτικός λόγος, αλλά όχι προτάσεις για εξεύρεση απαντήσεων. Η Ευρώπη έχει μια τελευταία ευκαιρία με αυτές τις εκλογές να συνειδητοποιήσει τα ελλείμματα και τις αποτυχίες της. Το αν οι ευρωσκεπτικιστές διαφόρων αποχρώσεων πάρουν ένα μεγάλο ποσοστό στις εκλογές δεν αποτελεί πρόβλημα. Πρόβλημα θα είναι αν όλες αυτές οι φωνές δεν αντιμετωπιστούν ευθαρσώς, με αναγνώριση των προβλημάτων τα οποία προβάλλουν. Αλλωστε οι ευρωσκεπτικιστές δεν έχουν οι ίδιοι ούτε ρεαλιστικές προτάσεις ούτε συνέπεια λόγων και έργων μεταξύ των.
Ο μύθος «όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση» δεν θα μπορέσει να συγκρατήσει αυτό το μεταμοντέρνο οικοδόμημα, κυρίως αν επέλθει μια νέα οικονομική κρίση ή η αντιπαράθεση με τη Ρωσία οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις. Τα δάκρυα της καγκελαρίου Μέρκελ είναι ανθρώπινα, αλλά δεν αρκούν για να ανατρέψουν τους παράγοντες αποδόμησης της Ε.Ε.. Χρειάζονται αποφάσεις και έργα.
…………………………………………………………………………..
*Συγγραφέας
