Βεβαίως είμαι ενεργός πολίτης, αλλά ως συγγραφέας προσπαθώ να εκφράσω την πολυπλοκότητα της ζωής και όχι να διδάξω στον άλλο τι θα κάνει. Η λογοτεχνία δεν είναι εγχειρίδιο και οι συγγραφείς δεν είναι θεοί. Αν γράψεις ένα βιβλίο που θα κάνει χιλιάδες ανθρώπους να δράσουν προς μια κατεύθυνση, τότε είσαι γκουρού ή κάνεις πλύση εγκεφάλου. Αντιθέτως, ένα πραγματικό έργο τέχνης προκαλεί ποικίλες, διαφορετικές αντιδράσεις σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά
Της Παρής Σπίνου
O Eτγκαρ Κέρετ, ο πλέον διάσημος από τη νέα γενιά των Ισραηλινών συγγραφέων -τα βιβλία του μεταφράζονται σε 38 γλώσσες, βραβεύονται και γίνονται μπεστ σέλερ- έχει πολλούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο. Ισως ο πιο φανατικός από αυτούς είναι ο Πολωνός αρχιτέκτονας Γιακούμπ Στσέσνι. Μια μέρα, πριν από πέντε χρόνια, τηλεφώνησε στον Κέρετ στο Τελ Αβίβ και του είπε: «Θα σου κάνω ένα σπίτι τόσο μικρό όσο τα διηγήματά σου». Ετσι κι έγινε.
Το «Σπίτι του Κέρετ» χτίστηκε το 2012 στη Βαρσοβία σε μια εσοχή ανάμεσα σε δύο κτίρια και κατέκτησε το ρεκόρ Γκίνες ως το πιο στενό κτίριο παγκοσμίως, καθώς το πλάτος του δεν ξεπερνά το 1,22 μέτρο. Αυτό το λιλιπούτειο σπίτι, που χρησιμοποιείται για τη φιλοξενία συγγραφέων, βρίσκεται σε μια περιοχή που ενώνει δύο εποχές, το παλιό εβραϊκό γκέτο με τη νέα πόλη. Για τον ίδιο τον Κέρετ είναι ένα συναισθηματικά φορτισμένο σημείο, καθώς εκεί κοντά μεγάλωσε η μητέρα του δίνοντας καθημερινό αγώνα για να ξεφύγει από τους ναζί και να επιβιώσει.
«Για τους γονείς μου, που επέζησαν του Ολοκαυτώματος, το να δημιουργήσουν οικογένεια ήταν φαντασία. Η μητέρα μου έχασε τους γονείς της, τον αδελφό της, μεγάλωσε μόνη. Ετσι, με γαλούχησε με την ιδέα ότι η οικογένεια είναι πολύ σημαντική», μας λέει ο μάγος της μικρής φόρμας, ο οποίος μόλις παρέδωσε το πιο αυτοβιογραφικό του βιβλίο. Το «Τhe seven good years» (Τα επτά καλά χρόνια), που κυκλοφορεί στα γαλλικά και μεταφράζεται σε αγγλικά, γερμανικά, ολλανδικά και σε πολλές άλλες γλώσσες (όχι ακόμα στα ελληνικά), παίρνει έμπνευση από τη Βίβλο και το αλληγορικό όνειρο του Ιωσήφ με τις παχιές και τις ισχνές αγελάδες.
«Η ευφορία που ακολουθείται από την καταστροφή. Το βιβλίο, χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια, αρχίζει με τη γέννηση του γιου μου και τελειώνει με τον θάνατο του πατέρα του. Αφηγούμαι την ιστορία της οικογένειάς μου, αλλά κατά κάποιον τρόπο και την ιστορία της χώρας μου. Δεν θα ξεχάσω ότι όταν ήταν να γεννηθεί ο γιος μου, ήταν μια περίοδος πυραυλικών επιθέσεων και δεν μπορούσαμε να πάμε στο μαιευτήριο. Ετρεξα να ειδοποιήσω τον γιατρό, αλλά οι πόνοι της γυναίκας μου σταμάτησαν ξαφνικά. Σαν να έλεγε το μωρό: δεν είναι καλή εποχή να έρθω στον κόσμο… Η αδελφή μου είναι πολύ θρήσκα, έχει 11 παιδιά και 12 εγγόνια κι είναι μόνο 50 χρόνων. Από την άλλη, ο αδελφός μου, ιδιοφυΐα των υπολογιστών, είναι οπαδός του κινήματος για τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας. Είχε προβλήματα με την αστυνομία, τώρα ζει σε ένα δενδρόσπιτο με… ίντερνετ. Τέτοιες ιστορίες γράφω προσπαθώντας να εξηγήσω στον επτάχρονο γιο μου την τρέλα της ζωής και την τρέλα της Μέσης Ανατολής. Και, πιστέψτε με, είναι κάτι πολύ δύσκολο».
Ο 47χρονος Ετγκαρ Κέρετ είναι πολυπράγμων και αεικίνητος. Με έντονη προσωπικότητα, ανεξάντλητη ενέργεια και πλατύ χαμόγελο. Εκτός από διηγήματα γράφει κόμικς, σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση -συχνά διεθνείς παραγωγές-, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. Τον συναντήσαμε στη Θεσσαλονίκη στην 11η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου, όπου το Ισραήλ ήταν τιμώμενη χώρα. Μόλις είχε έρθει από το Παρίσι όπου παρουσίασε το νέο του βιβλίο. Στη συνέχεια πέταξε στις Κάνες, όπου η σύζυγός του, Σίρα Γκέφεν, πήρε μέρος στη «Semaine de la Critique» με την ταινία της «Self Made», που αναφέρεται σε δύο γυναίκες, μια Ισραηλινή και μια Παλαιστίνια, οι οποίες κατά λάθος ανταλλάσσουν σπίτια και ζωές. Μάλιστα, ο ίδιος κρατάει εκεί τον ρόλο ενός υπαλλήλου της ΙΚΕΑ. «Εχει γίνει ανέκδοτο στο σπίτι, γιατί δεν είμαι καλός στα μαστορέματα», μας λέει γελώντας. Οι δυο τους συνεργάζονται συχνά, μεταξύ άλλων έχουν κάνει το φιλμ «Jellyfish», που βραβεύτηκε με Χρυσή Κάμερα στο Φεστιβάλ των Κανών το 2007.
• Αντιμετωπίζετε διαφορετικά τη συγγραφή διηγημάτων από το σενάριο;
«Οταν γράφω ένα βιβλίο είναι σαν να ψήνω ένα κέικ, δεν χρειάζεται να γνωρίζω τα υλικά. Οταν γράφω ένα σενάριο είναι σαν να φτιάχνω τη συνταγή για το κέικ. Τα διηγήματα είναι μέσα στο μυαλό μου. Τότε βρίσκομαι αντιμέτωπος με τον εαυτό μου, συχνά νιώθω ότι χάνω τον έλεγχο και μου αρέσει. Ωστόσο στο σενάριο πρέπει να είσαι λογικός, ξεκάθαρος, προκειμένου να επικοινωνήσεις τις ιδέες σου, ενώ συνεργάζεσαι με άλλους ανθρώπους σε μια συλλογική προσπάθεια».
• Γιατί επιμένετε στη μικρή φόρμα; Εχετε επιχειρήσει να γράψετε μυθιστόρημα;
«Οι ιστορίες μου είναι σαν εκρήξεις ηφαιστείου… και δεν ξέρω πώς να εκρήγνυμαι αργά. Είναι αυθόρμητες, ενστικτώδεις, διόλου ελεγχόμενες. Για να γράψω κάτι μεγαλύτερο, χρειάζεται να έχω ένα πλάνο. Δύσκολο για μένα, καθώς τα διηγήματά μου δεν πηγάζουν από το μυαλό αλλά από τα σπλάχνα μου».
• Οι ιστορίες σας διακρίνονται για το ανατρεπτικό χιούμορ, τη λεπτή ειρωνεία. Eτσι αντιμετωπίζετε και τη ζωή;
«Για μένα το χιούμορ είναι απαραίτητο για να επιβιώσω. Λειτουργεί σαν αντανακλαστικό στις δυσκολίες. Αν όλα σου πάνε καλά, τα παιδιά σου είναι μια χαρά, κάνεις έρωτα με τη γυναίκα σου, βγάζεις εκατομμύρια, δεν έχεις ανάγκη το χιούμορ. Σου χρειάζεται όμως, όταν πρέπει να κρατήσεις την αξιοπρέπειά σου, να προστατεύσεις τον εαυτό σου, να διαμαρτυρηθείς γιατί όλα πάνε άσχημα. Λειτουργεί όπως ο αερόσακος στο αυτοκίνητο. Ανοίγει όταν υπάρχει πρόβλημα και σε σώζει. Εξάλλου, το χιούμορ είναι μια εβραϊκή παράδοση… τόσες τραγωδίες, τόσα χρόνια στη διασπορά, πώς αλλιώς να αντεπεξέλθεις;»
• Πώς λειτουργεί ένας συγγραφέας σε κατάσταση συνεχούς κρίσης, σε μια γεωγραφικά ευαίσθητη περιοχή, το Ισραήλ;
«Πολλές φορές μετά από κάποιο ατύχημα λέμε «η κατάσταση του ασθενούς είναι κρίσιμη, αλλά σταθερή». Ετσι είμαστε κι εμείς, σε κρίσιμη αλλά σταθερή κατάσταση από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε αυτά που θέλουμε και αυτά που κάνουμε. Θέλουμε να ζήσουμε μια φυσιολογική ζωή, αλλά δεν κάνουμε κάτι για να πετύχουμε αυτόν τον στόχο. Δηλαδή, να αφήσουμε πίσω το παρελθόν και να διαλέξουμε τον δρόμο του συμβιβασμού. Η ειρήνη έχει μια σχεδόν μασονική πρόσληψη. Προσευχόμαστε γι' αυτήν και περιμένουμε να πέσει από τον ουρανό για να είμαστε ευτυχισμένοι. Από την άλλη, και οι Παλαιστίνιοι θέλουν ειρήνη χωρίς να κάνουν υποχωρήσεις, χωρίς να δώσουν κάποιο αντάλλαγμα. Επομένως οδηγούμαστε σε αδιέξοδο».
• Πιστεύετε ότι σε τέτοιες καταστάσεις οι διανοούμενοι μπορούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη με το έργο και τις παρεμβάσεις τους;
«Δεν νομίζω ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση οι διανοούμενοι μπορούν να κάνουν πολλά γιατί η φωνή τους είναι σαν ψίθυρος. Ο Αμος Οζ, ο Νταβίντ Γκρόσμαν μιλούν για ειρήνη, αλλά εφόσον δεν υπάρχει ενεργή θέληση από τους πολιτικούς, δεν νομίζω ότι κάτι θα αλλάξει. Η λέξη πολιτική ασφαλώς προέρχεται από την ελληνική λέξη πόλις, που σημαίνει χώρα, επομένως αναφέρεται στην οικονομία, την εκπαίδευση, κ.λπ. Ολα αυτά είναι ρεαλιστικά, πράγμα που δεν είναι η λογοτεχνία, αφού βασίζεται στη φαντασία. Για μένα πολιτική και λογοτεχνία είναι σχήμα οξύμωρο. Βεβαίως είμαι ενεργός πολίτης, αλλά ως συγγραφέας προσπαθώ να εκφράσω την πολυπλοκότητα της ζωής και όχι να διδάξω στον άλλο τι θα κάνει. Η λογοτεχνία δεν είναι εγχειρίδιο και οι συγγραφείς δεν είναι θεοί. Αν γράψεις ένα βιβλίο που θα κάνει χιλιάδες ανθρώπους να δράσουν προς μια κατεύθυνση, τότε είσαι γκουρού ή κάνεις πλύση εγκεφάλου. Αντιθέτως, ένα πραγματικό έργο τέχνης προκαλεί ποικίλες, διαφορετικές αντιδράσεις σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά».
• Πώς συνδέετε τον εαυτό σας με τη λογοτεχνική παράδοση του Ισραήλ;
«Εχουμε σπουδαίους συγγραφείς, όμως είναι δύσκολο να τοποθετήσω τον εαυτό μου στην παράδοση των επικών μυθιστορημάτων. Εγώ γράφω διηγήματα με περισσότερο χιούμορ και ειρωνεία. Αισθάνομαι ότι βρίσκομαι πιο κοντά στο εβραϊκό χιούμορ και προσπαθώ να μεταφέρω κάτι από την παράδοση της διασποράς στο Ισραήλ».
• Ποια ήταν η αποφασιστική στιγμή για να γίνετε συγγραφέας;
«Αρχικά ασχολήθηκα με τα μαθηματικά και τη φυσική και ήθελα να γίνω μηχανικός. Πρώτα όμως έπρεπε να υπηρετήσω στον στρατό, γιατί στο Ισραήλ είναι υποχρεωτική η τριετής θητεία. Ηταν μια πολύ δύσκολη περίοδος μεγάλης καταπίεσης. Αφού άλλαξα πολλές μονάδες, με έβαλαν σε μία όπου έπρεπε να κάνω 48ωρη βάρδια σε ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα. Εκεί βρήκα μια μέρα έναν φίλο μου νεκρό. Είχε αυτοκτονήσει… Τότε έγραψα την πρώτη μου ιστορία. Επρεπε να το κάνω για να συνεχίσω. Πολλές φορές έρχονται γιατροί, πιλότοι και μου λένε ότι θέλουν να γράψουν μια ιστορία. Τους απαντώ ότι δεν θα τη γράψουν ποτέ γιατί η ζωή τους είναι πολύ όμορφη. Η συγγραφή είναι πάντα το «σχέδιο Β». Αν αποτύχεις στη ζωή, τότε γίνεσαι συγγραφέας».
• Τώρα, τι σας εμπνέει περισσότερο;
«Το γεγονός ότι έχω γίνει πατέρας. Για πρώτη φορά νιώθω υπεύθυνος. Μέχρι πρόσφατα ο δικός μου πατέρας φρόντιζε τα πάντα. Τώρα εγώ πρέπει να προστατεύω το παιδί μου».
* Info: Τα βιβλία του Ετγκαρ Κέρετ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη: «Το κορίτσι στο ψυγείο», «Ο Εκείνος», «Το μπλουζ της Γάζας», «Ο οδηγός λεωφορείου που ήθελε να γίνει Θεός», κ.ά.
