Του Σταύρου Σταυρίδη*

Ισως έχει δίκιο ο Ζακ Ρανσιέρ όταν λέει ότι η πολιτική συμβαίνει σπάνια. Αυτό που εννοεί είναι πως για να μιλάμε για πολιτική δράση χρειάζεται να εξετάζουμε αν, εξαιτίας της ή στα κίνητρά της, ενεργοποιείται αμφισβήτηση των κυρίαρχων ταξινομήσεων, αμφισβήτηση δηλαδή των ταξινομήσεων που αναπαράγουν την κυριαρχία. Και οι ταξινομήσεις αυτές είναι πολυεπίπεδες. Υπάρχει η ταξική ταξινόμηση που εγγυάται και αναπαράγει τους διαχωρισμούς σε τάξεις, αλλά και η ταξινόμηση σε έμφυλους ρόλους, κουλτούρες, επαγγέλματα, αναγνωρίσιμους τρόπους ζωής κ.λπ. Οταν μια συλλογική δράση πλήττει τη σταθερότητα κάποιας από αυτές τις ταξινομήσεις, τότε γεννιέται η πολιτική.

Τολμώ να επικαλεστώ ένα παράδειγμα συλλογικής ευθύνης και δράσης από τον χώρο του Πανεπιστημίου. Ισως γιατί μπορεί στη μερικότητά του να αναδείξει (όπως και πολλά άλλα που εξελίσσονται παράλληλα) ψήγματα μιας αναγέννησης της πολιτικής ως δύναμης προσβολής των κυρίαρχων ταξινομήσεων: στο ΕΜΠ, και με την αγωνία να οργανωθεί η αντίσταση στην επίθεση που δέχεται από τους κυβερνώντες η Ανώτατη Παιδεία, φτιάχτηκε μια ομάδα διδασκόντων που αυτοονομάστηκε Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι ΕΜΠ.

Ως φορέας καθαρής και ανυποχώρητης κριτικής προς τον εκκολαπτόμενο εφιάλτη μιας ολιγαρχικής διοίκησης, η ευρύχωρη αυτή συλλογικότητα έθεσε ως αρχή της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης τη δημοκρατία της ισότιμης συμμετοχής. Και επεδίωξε με τις προτάσεις της να υποστηρίξει ακριβώς την επαναθεμελίωση της δημοκρατικής διαχείρισης, απέναντι σε εγκατεστημένες και νεόκοπες ασυμμετρίες δύναμης που συγκροτούν ταξινομήσεις κυριαρχίας.

Το Πανεπιστήμιο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παντού, είναι ιεραρχημένος και ιεραρχικός χώρος. Οι πανεπιστημιακοί μαθαίνουν από νωρίς να σκέφτονται τη σταδιοδρομία τους και να κάνουν τα σχέδιά τους ατομικά. Η εξατομίκευση των επιτυχιών στην έρευνα, τη χρηματοδότηση, την κατάκτηση αξιωμάτων και την κατάληψη θέσεων οικονομικής και πολιτικής ισχύος πλάθει σε πολλούς πανεπιστημιακούς μια στάση εγωπαθή και ανταγωνιστική.

Σε καιρούς κρίσης προφανώς τέτοια χαρακτηριστικά παροξύνονται και ο φόβος του παραγκωνισμού, ακόμη και της απόλυσης, τροφοδοτεί συχνά την αναζήτηση της προσωπικής διάσωσης. Είναι σε τούτο το έδαφος που οι Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι προσπάθησαν να αναμετρηθούν με τις κυρίαρχες ταξινομήσεις: καμιά διάκριση ανάμεσα στις βαθμίδες να μη γίνεται πηγή κυριαρχίας, καμιά εξάρτηση να μην υποτάσσει την έρευνα και τη διδασκαλία σε κατηγοριοποιήσεις προσανατολισμών που επιβάλλει η αγορά, καμιά διάκριση να μη θεμελιώνεται στην πρότερη συνδικαλιστική ή πολιτική ένταξη. Αποτέλεσμα τούτης της στάσης ήταν η συλλογικότητα αυτή να αυτο-συγκροτείται και να δρα δείχνοντας με τη στάση της τι πιστεύει και για τι είδους Πανεπιστήμιο αγωνίζεται. Σε κάθε στιγμή της εσωτερικής συζήτησης αλλά και στα δημόσια κείμενα της ομάδας το «τι να κάνουμε» ήταν δίπλα στο «πώς ονειρευόμαστε».

Η προοπτική της ισότητας σημάδευε και σημαδεύει τα οράματα και τα σχέδια των περισσότερων συλλογικοτήτων που αναζητούν ένα μέλλον ανθρώπινης χειραφέτησης. Αν ξεκινάμε όμως προϋποθέτοντας ότι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ότι οι άνθρωποι μπορούν εξίσου να συμμετέχουν στην οργάνωση της κοινωνικής συμβίωσης και τη θέσπιση των κανόνων της, τούτο σημαίνει ίσως ότι ονειρευόμαστε την άμεση δημοκρατία ως μέσο και σκοπό αξεδιάλυτα. Χτίζοντας πάνω σε ένα τέτοιο κίνητρο συλλογικής δράσης ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να υπερβαίνουμε τους ρόλους και τους κώδικες νοηματοδότησης της ζωής μας που μας έχουν επιβληθεί. Οι δάσκαλοι μπορούν να γίνουν δάσκαλοι αλλά και κάτι παραπάνω, οι φοιτητές διδασκόμενοι αλλά και κάτι παραπάνω, οι εργαζόμενοι στα Πανεπιστήμια εργαζόμενοι αλλά και κάτι παραπάνω. Αυτή η υπέρβαση, αυτό το ξεχείλισμα από τις ταυτότητες που δεν μας χωρούν, γεννά σήμερα την πολιτική ως πρόταγμα ανατροπής ενός κόσμου διαχωρισμών και ανισοτήτων. Δεν είναι τυχαίο που η ομάδα των Πανεπιστημιακών Δασκάλων αναπτύχθηκε μέσα στην αληθινή αλληλοστήριξη των μελών της αλλά και σε μια συνεχή απεύθυνση προς τη μεγάλη πλειονότητα των συναδέλφων, που σαστισμένοι κοιτούν το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια τους. Ποτέ δεν απαξίωσε αυτούς τους συναδέλφους και ποτέ δεν εξέπεμψε αυτάρεσκη ανωτερότητα. Γι’ αυτό και κατάφερε να φτάσει η επιρροή των σκέψεων και των δράσεών της τόσο βαθιά. Να φέρει ανατροπές στους συσχετισμούς, να φτιάξει έναν πόλο αντίστασης θεμελιωμένο στην αλληλεγγύη και την εναλλαξιμότητα των ευθυνών.

Στην πρόσφατη διακήρυξή τους για τις εκλογές στον σύλλογο διδασκόντων του ΕΜΠ και στην ομοσπονδία των μελών ΔΕΠ, οι Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι έβαλαν στην αρχή και το τέλος τα λόγια του Τζον Λένον από το «Imagine». Οχι για να συγκινήσουν με μια φυγή προς ένα ονειρικό μέλλον. Αλλά για να καλέσουν σε ένα παρόν που δεν εγκυμονεί μόνο φρίκη μα και πειράματα ελπίδας. Οι δάσκαλοι δεν μπορεί να είναι απαισιόδοξοι –και μόνο η επαφή τους με τους νέους ανθρώπους επιτάσσει και παράγει μια δύναμη υπέρβασης του παρόντος. Και η αισιοδοξία σε εκείνη τη μικρή μικρή άκρη ενός πολύμορφου κινήματος αντίστασης, την οποία εκπροσωπούν οι Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι, είναι ένα στοίχημα καθημερινό, ένα στοίχημα πράξης.

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

*Καθηγητής ΕΜΠ