Του Θεόδωρου Γεωργίου*
Συμπληρώνεται σήμερα ένας χρόνος από την ημέρα που η κυβέρνηση «έκλεισε» τη δημόσια τηλεόραση και ραδιοφωνία στην Ελλάδα. Η διαδικασία μέσω της οποίας ελήφθη η απόφαση και εφαρμόστηκε στην πράξη είναι γνωστή και έχει χαρακτηριστεί αυταρχική. Ανακοινώθηκε με δήλωση του κυβερνητικού εκπροσώπου και προχώρησε η διαδικασία με πράξη νομοθετικού περιεχόμενου. Οι κυβερνητικές αυτές πρωτοβουλίες, αποφάσεις και πράξεις δεν ορίζονται στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αλλά αντιπροσωπεύουν έναν τύπο κυβερνητικής εξουσίας, ο οποίος αποφεύγει να ενταχθεί σε πρακτικές ελέγχου και εντάσσεται στην αυταρχική διακυβέρνηση.
Η σημερινή επέτειος δεν ανασύρεται στη μνήμη μας για να θυμηθούμε ως Eλληνες πολίτες την αυταρχική κυβερνητική πρωτοβουλία, αλλά για να αναστοχαστούμε την ίδια την πολιτική συγκρότηση της ελληνικής κοινωνίας. Την 11η Ιουνίου 2013 δεν «έκλεισε» μια δημόσια επιχείρηση με αντικείμενο την ενημέρωση, την πληροφόρηση και την επικοινωνία. Εκείνη την ημέρα συνέβη κάτι το οποίο έχει να κάνει με την ίδια την πολιτική ως δομικό στοιχείο της κοινωνίας μας.
Κατά την ιστορική φάση της πολιτικής νεωτερικότητας (μετά τα μέσα του 19ου αιώνα) εγκαθιδρύεται ως αυτόνομη κοινωνική περιοχή αυτό που ονομάζουμε δημόσια σφαίρα, εντός της οποίας διακινούνται πληροφορίες, σχόλια, απόψεις, παρατηρήσεις σχετικά με τα πολιτικά συμβάντα. Η δημόσια αυτή σφαίρα αλλάζει δομικά μετά τον πόλεμο με την εμφάνιση της τηλεόρασης και των άλλων ψηφιακών μέσων και κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα αποκτά την κυρίαρχη θέση που κατέχει σήμερα σχετικά με τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η ριζική αυτή αλλαγή αποτιμάται από τους πολιτικώς δρώντες (κυβερνήσεις, κόμματα και άλλα πολιτικά συλλογικά υποκείμενα) ως δύναμη και ισχύς. Και αυτός είναι ο λόγος που η πολιτική εξουσία και η δημόσια σφαίρα ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε καταμερισμό επιρροής και ισχύος. Και τελικά αυτό που θα διαμορφωθεί ως επικοινωνιακό περιεχόμενο θα είναι η πολιτική ιδέα την οποία η εκάστοτε κυβέρνηση καλείται να εφαρμόσει.
Στην ελληνική περίπτωση της δημόσιας σφαίρας η κυβερνητική πράξη, μέσω της οποίας «έκλεισε» η ΕΡΤ, στρέφεται εναντίον του ορθολογικού και διαφωτιστικού μηχανισμού οργάνωσης και λειτουργίας ενός συστήματος επικοινωνίας το οποίο εξ ορισμού είναι συγκροτησιακό για την ίδια την κοινωνία. Το δημόσιο σύστημα επικοινωνίας δεν είναι για τις σύγχρονες κοινωνίες μια προσθήκη στη σύσταση, την αναπαραγωγή και τη λειτουργία τους. Οι ίδιες οι κοινωνίες υπάρχουν στον βαθμό που η ενημέρωση, η πληροφόρηση και η επικοινωνία είναι ανεξαργύρωτα μεγέθη κατά τον σχηματισμό της κοινωνικής συνείδησης.
Επειδή η πολιτική δεν είναι ένα πράγμα που ασκείται κατά το δοκούν από τις κυβερνήσεις, αλλά επιβάλλεται κάθε κυβέρνηση να κάνει πολιτική, όπως συνηθίζεται να λέμε, για την ελληνική κυβέρνηση φαίνεται πως ο πρόσφορος δρόμος των τεχνοκρατικών λύσεων είναι μονόδρομος. Στις συνθήκες «υποχώρησης» της πολιτικής, όπως είναι αυτές στις οποίες ζούμε εμείς οι Ελληνες πολίτες, δεν αποτελεί πρόβλημα για την κυβέρνηση να «κλείσει» την ΕΡΤ προκειμένου να απαλλαγεί το χρεοκοπημένο Δημόσιο από μια υπερχρεωμένη δημόσια εταιρεία. Αυτό είναι το επιχείρημα που επικαλείται η ελληνική κυβέρνηση για να «κλείσει» την ΕΡΤ. Πίσω όμως από τα φαινόμενα κρύβεται η ουσία του σύγχρονου επικοινωνιακού συστήματος, το οποίο λειτουργεί ως αναστοχαστικός μηχανισμός με αντικείμενο την ορθότητα των πολιτικών πράξεων και αποφάσεων. Το επικοινωνιακό σύστημα είναι αυτόνομη και ανεξάρτητη κοινωνική περιοχή, η οποία συγκροτείται ως δημόσια σφαίρα στην οποία διαμεσολαβούνται από τη μία η κοινωνική συνείδηση και από την άλλη η κοινή γνώμη. Οταν η κυβέρνηση λαμβάνει την απόφαση να «κλείσει» τη δημόσια τηλεόραση, στην πραγματικότητα δεν κάνει τίποτε άλλο από το να υποδεικνύει στους Ελληνες πολίτες να παραιτηθούν από τα πολιτικά δικαιώματά τους, να ομιλούν και να πράττουν εντός της δημόσια σφαίρας, η οποία τελικά θα διαμορφώσει με τις ιδέες της κοινωνικής συνείδησης τα περιεχόμενα της κοινής γνώμης.
Οταν λέμε λοιπόν ότι με την πράξη της αυτή η κυβέρνηση στρέφεται εναντίον της πολιτικής εννοούμε δύο πράγματα: πρώτον, ότι όχι μόνο κινείται στα όρια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (η τυπική διαδικασία της απόφασης και της πράξης), αλλά, δεύτερον και το κυριότερο, ότι ωθεί τους Ελληνες πολίτες ως πολιτικώς δρώντες να σταματήσουν να ομιλούν και να πράττουν και να μεταμορφωθούν τελικά σε άβουλα όντα που θα είναι αποδέκτες ειδήσεων και πληροφοριών των ιδιωτικών επικοινωνιακών συστημάτων.
Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει: Ποιο νόημα έχουν όλες αυτές οι σκέψεις, τη στιγμή που σήμερα (μετά από ένα χρόνο) λειτουργεί ένα άλλο σχήμα δημόσιας τηλεόρασης (ΝΕΡΙΤ) και τα πράγματα έχουν αποκατασταθεί. Η απάντηση σ’ αυτή την παρατήρηση έχει ως εξής: Η παλαιά δημόσια τηλεόραση (ΕΡΤ) «έκλεισε» και η νέα δημόσια τηλεόραση (ΝΕΡΙΤ) «άνοιξε». Εκείνο όμως το οποίο δεν «έκλεισε», ούτε και πρόκειται να «ανοίξει» κάτι άλλο στη θέση του, είναι η αυταρχική κυβερνητική πράξη, η οποία δεν καταγράφεται ως πολιτική εμπειρία για την ελληνική κοινωνία μόνο, αλλά είναι το μοναδικό συμβάν σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή πολιτική ζωή από τότε που η δημόσια σφαίρα λειτουργεί ως αναστοχασμός της πολιτικής πράξης κατά τη φάση της πολιτικής νεωτερικότητας.
………………………………………………………………………………………………………………………………….
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
