Επιβλήθηκε ως μεγάλο ταλέντο από την πρώτη στιγμή. «Ηλέκτρα» στην τολμηρή παράσταση του Στάιν. Φέτος, για ένα ακόμα καλοκαίρι στην Επίδαυρο, υποδύεται τη… θηλυκή πλευρά του «Προμηθέα Δεσμώτη» στην πολυαναμενόμενη παράσταση του Εκτορα Λυγίζου (12 Ιουλίου)
Της Εφης Μαρίνου
Πρώτα αποθεώθηκε ως Ηλέκτρα στην παράσταση του Πέτερ Στάιν (2007). Μετά δικαίωσε τη φήμη της απρόβλεπτης, ταλαντούχας ηθοποιού σε δεκάδες ρόλους. Στα δέκα χρόνια που είναι στο θέατρο παίζει κάθε καλοκαίρι στην Επίδαυρο. Η Στεφανία Γουλιώτη συμπρωταγωνιστεί με τον Εκτορα Λυγίζο στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου που σκηνοθετεί εκείνος στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (12 Ιουλίου). Οι δυο τους μοιράζονται τον ρόλο σε μια διαλογική συνύπαρξη του θηλυκού και του αντρικού στοιχείου του Τιτάνα που τιμωρήθηκε σκληρά από τον Δία γιατί έκλεψε τη φωτιά και τη χάρισε στον άνθρωπο.
• Δέκατη φορά στην Επίδαυρο, πρώτη με τον Εκτορα Λυγίζο.
«Δουλεύουμε σε τέλειες συνθήκες που επιτρέπουν στα πράγματα να συμβούν από μόνα τους. Ο Εκτορας δεν απαιτεί εδώ και τώρα, δεν περιμένει ευρήματα να σώσουν τη σκηνοθεσία του. Το πλαίσιό του, οι κανόνες είναι ξεκάθαροι. Είναι απελευθερωτικό να έχεις κανόνες. Είναι μια παράσταση που αποπνέει ταπεινότητα, λεπτότητα, καλλιτεχνική ευφυΐα. Το φινάλε, σκέψου, δεν το κάνουμε πρόβα γιατί κάτι μας πιάνει, είναι με το τίποτα ακραία συγκινητικό. Εγώ και ο Εκτορας μοιραζόμαστε το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο του Προμηθέα. Ενας συμβολικός διάλογος με τον εαυτό μας σε στιγμές κρίσης, διλημματικές, ανάγκης να παρθεί απόφαση. Βγαίνουν η διαφωνία, η αντίφαση, η απόσχιση, η ταύτιση. Ο κοινός μας τόπος είναι η έννοια του Αδικου».
• Κάποιοι διαμαρτύρονται για τη διάθεση της Επιδαύρου σε νέους σκηνοθέτες.
«Εχω μπερδευτεί εντελώς. Πότε γκρινιάζουμε γιατί ξανά οι παλιοί και πότε γιατί οι νέοι. Είμαι υπέρ του ανοίγματος του φεστιβάλ σε νέους καθώς και σε έργα πέρα από το αρχαίο δράμα. Τι δεν καταλαβαίνει άραγε ο νέος και μάλιστα δοκιμασμένος: Τι του λείπει; Και μιλάμε για την εξαιρετική καλλιέργεια του Εκτορα που μπροστά της ντρέπεσαι, κωλώνεις. Εφερε τους καλύτερους δασκάλους προετοιμασίας στην κίνηση και το σώμα – δέκα χρόνια στην Επίδαυρο πρώτη φορά μου συμβαίνει. Κι έπειτα μεγαλώνουν και οι νέοι. Εδώ του Εκτορα άσπρισαν τα μαλλιά. Πόσο θα περιμένει για να… ωριμάσει;».
• Μοιάζει να επιβάλλεστε στην αρχαία ορχήστρα…
«Το φυσικό μέγεθος παραμένει τεράστιο. Οπως όταν στέκεσαι κάτω από τον μεγαλύτερο ουρανοξύστη, νιώθεις δέος κοιτάζοντας ψηλά. Δεν χρησιμοποιώ τον χώρο σαν στο σπίτι μου. Νιώθω σεβασμό και φόβο».
• Πάντα αναρωτιόμουν για την κατάσταση των ηθοποιών στην πορεία από τα καμαρίνια μέχρι το θέατρο.
«Προσωπικά έχω ζήσει όλες τις φάσεις: υπό κατάρρευση και υποβασταζόμενη, προετοιμασμένη και δυνατή, αβέβαιη, να στηρίζω άλλους. Θυμάμαι αυτό τον φοβερό εξουσιαστή, τον Λευτέρη Βογιατζη, να αναζητά κάποιον που θα του επιβεβαιώσει ότι δεν θα ξεχάσει τα λόγια του. Και να του λες: “Λευτέρη, τα έχεις όλα γραμμένα μέσα σου”. Και αυτός: «Ανάπνεε εσύ, ανάπνεε». Με θυμάμαι επίσης στη διάρκεια αυτής της διαδρομής να έχω κουρνιάσει σε κομμένο κορμό δέντρου, να έχω γίνει ένα μαζί του. Να μη σηκώνομαι».
• Στην Ηλέκτρα;
«Ναι. Νομίζεις ότι το υπερφυσικό άνοιγμα του θεάτρου θα πάρει κάτι από εσένα, μια κουκκίδα στην ορχήστρα, και θα το ανοίξει πολλαπλασιάζοντάς το στους ουρανούς. Αλλά ισχύει και το αντίστροφο. Μπορεί να πάρει το σάπιο και να διογκώσει την αίσθησή του».
• Τη γνώση που μας χάρισε ο Προμηθέας πώς τη χρησιμοποιεί ο σύγχρονος άνθρωπος;
«Εχουμε έλλειψη αντίληψης, παρατηρητικότητας, εσωτερικής βασάνου για γνώση και ανατροφοδότησή της. Η παραπαίουσα κοινωνία, το σημερινό ψυχολογικό αδιέξοδο δεν ευνοούν τέτοιες εργασίες. Προτεραιότητα γίνεται η ανάγκη θωρακισμού για επιβίωση, μια θέση στο χάος. Κι έτσι φτιάχνουμε μια “φαβέλα” του εαυτού μας για να κρυφτούμε. Δήθεν “ακατάρριπτοι” πύργοι, όπως λέει ο Προμηθέας, τείχη σαθρά, ετοιμόρροπα από λειψή παιδεία παιδιών και γονιών. Στο διαδίκτυο εξαντλούμε όγκο ενέργειας που μας αφυδατώνει πνευματικά χωρίς να παίρνουμε χαμπάρι. Αντίθετα, νομίζουμε ότι μας επιβραβεύουν τα… like. Ξέρεις ότι κάπου είδα να πωλούνται like; Είναι απίστευτα παιδιάστικο, ρηχό…».
• Το ατού της σύγχρονης τεχνολογίας καταντά δηλαδή οπισθοδρομικό.
«Μα το έχω πάθει κι εγώ. Το ίντερνετ δίνει την αίσθηση ότι κάτι πετυχαίνεις, δηλαδή μια τρύπα στο νερό. Τι έχω στη ζωή μου; Μια σελίδα fb… Αντί να γεμίζεις εμπειρίες, να βγαίνεις έξω και να τρως χλαπάτσες στα μούτρα προσπαθώντας να πείσεις για κάτι, κάθεσαι μπροστά στο fb, μετράς like κι αν δεν είναι πολλά, μπορεί να πάθεις και κατάθλιψη. Θεέ μου, τι σπατάλη ενέργειας, τι σπατάλη ζωής… Γνώμες, αποφθέγματα, κρίσεις με ύφος ειδικών. Θέλεις να εκφράσεις την άποψή σου; Γράψε ένα βιβλίο και πήγαινέ το να κριθεί στα βιβλιοπωλεία. Τελικά η μοναδική χρησιμότητα του διαδικτύου είναι επαγγελματική. Ο αδελφός μου για παράδειγμα έφτιαξε ένα site που αφορά μόνο τη δουλειά μου».
• Ποια είναι η παθογένειά μας;
«Η εκπαίδευση. Θέλουμε να τα κάνουμε όλα χωρίς να διαθέτουμε θεωρητική σκευή. Ο Στάιν ήξερε ότι θέλει να γίνει σκηνοθέτης. Πριν διανοηθεί να σκηνοθετήσει, επί δέκα χρόνια σπούδαζε υποκριτική, σκηνοθεσία, αρχιτεκτονική, φιλοσοφία, γερμανική φιλολογία, αρχαία ελληνικά, ιστορία της τέχνης. Στην Ελλάδα βαφτίζουμε την ελάχιστη πείρα γνώση και ορμάμε. Οσο καλός ηθοποιός κι αν είσαι, όταν αντιμετωπίζεις το θέατρο χωρίς βαθιά γνώση και αισθητική -σε όλα τα επίπεδα- θα βρίσκεσαι μακριά του. Πόσο μάλλον σήμερα που η κουλτούρα μας εξομοιώνεται με απλούστατες πληροφορίες, περιορίζοντας στο ελάχιστο την απόδοσή σου στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα».
• Φταίει ο μιμητισμός, η ανυπομονησία κάτι να πούμε;
«Μοντερνίζουμε χωρίς υπόβαθρο γνώσης. Σε μια άδεια αίθουσα με βρόμικα τζάμια, μικρόφωνα και τάχα περίεργους τονισμούς και αυτοσχεδιασμούς, ανόητους και άχρηστους, και με ερασιτέχνες. Γιατί σνομπάρουμε την ιστορία της τέχνης; Εντάξει, δεν είναι εύκολο. Στο διάβα των αιώνων η ανθρωπότητα μέσω της τέχνης προσπαθεί εν τέλει να λύσει το μυστήριο της ύπαρξής της. Αυτό αναζητούσαν και οι ζωγράφοι του 18ου αιώνα που εμείς σήμερα θεωρούμε περιττό να μελετήσουμε. Μπορεί να αλλάζει ο τρόπος έκφρασης, τα ερωτήματα όμως είναι τα ίδια. Αν δεν ανοίξουμε τα μάτια να δούμε πέρα από το προφανές, είμαστε καταδικασμένοι στη μετριότητα».
………………………………………
Ο Βογιατζής μάς έλεγε: «Ετσι κάνει θέατρο και η γιαγιά μου»
• Τι δεν κάνει σωστά ο Ελληνας ηθοποιός;
«Ο ηθοποιός δουλεύοντας ανοίγει έναν πολύ ουσιαστικό και μοιραία επώδυνο διάλογο με την ύπαρξή του. Πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση. Ομως ισχύει αυτό που φώναζε ο Λευτέρης: “Είστε τεμπέληδες. Δεν κάνετε αυτή τη δουλειά από αγάπη, αλλά γιατί θέλετε να επιδείξετε τον εαυτό σας”. Αντί να χάσουμε τον εαυτό μας ώστε να τον βρούμε, τον εντοιχίζουμε ασφυκτικά. Παρόλο που με χαρακτηρίζουν μαχητική, παθιασμένη, εργατική, αφοσιωμένη, συνειδητοποίησα κάποτε ότι είμαι τεμπέλα. Είδα να λειτουργεί η βιτρίνα ως τείχος για να επιβιώσει η εικόνα, για να έχω θέση στο περιβάλλον που με ενδιέφερε».
• Πώς το συνειδητοποιήσατε αυτό;
«Ο Λευτέρης. Αυτός σου άνοιγε παράθυρο για τη γνώση, την επίγνωση. Το κατάλαβα όχι στην κρίση των προβών. Εκεί έκλαιγα με σπασμούς μεσημέρι-βράδυ. Σε ψύχραιμες στιγμές, χωρίς να βρίσκεται “απειλητικός” πάνω από το κεφάλι σου, αναρωτιόσουν τι εννοεί και το έβρισκες. Ναι, περισσότερο από τη δουλειά αγαπούσα τον εαυτό μου. Ναι, ήμουν τεμπέλα. Βάζουμε την κασέτα του ταλέντου, του σώματος, της φωνής, του συναισθήματος, τη δήθεν ευρηματικότητα, την ωραία σκηνοθεσία και πάμε. “Ετσι κάνει θέατρο και η γιαγιά μου”, έλεγε ο Λευτέρης. Και είχε τόσο δίκιο. Το ζητούμενο είναι η διαρκής ανοιχτή σχέση με εκείνο που ο Λευτέρης ονόμαζε “αυτό” ή “κάτι”. Μια διαδικασία που απαιτούσε απόλυτη εγρήγορση. Πόσες φορές το κοινό δεν ακούει τον λόγο; Είναι γιατί ο ηθοποιός δεν μεταφέρει την εμπειρία των λέξεων, την ανάγκη τού να ειπωθεί ο λόγος. Και αραδιάζει στη σειρά λέξεις που δεν εμπεριέχουν την έρευνά του πάνω σ’ αυτές. Και τότε ο θεατής, γνώστης της ψευδαίσθησης που δημιουργεί η συνθήκη σκηνή-πλατεία, βλέπει τον ηθοποιό να υποκρίνεται ότι φέρει την εμπειρία του θεατρικού ψέματος. Ομως ψεύδεται. Κι αυτό το δεύτερο ψέμα μεγαλώνει την απόσταση που απαιτεί η θεατρική σύμβαση ανάμεσα στον ηθοποιό και το κοινό».
• Σας έχει καθορίσει η διδασκαλία του Λευτέρη Βογιατζή…
«Με έχει ποτίσει από την κορφή ώς τα νύχια και θα διαρκέσει μέχρι να πεθάνω. Κι ας εξελίσσονται τα πράγματα κι ας μένω εγώ πίσω… Δεν πειράζει. Ο Λευτέρης έλεγε: “Καμιά λέξη μη θεωρείς δεδομένη στο κείμενο”. Κάθε μια συνιστά ένα διαρκές ανοιχτό πεδίο, μήπως ξεπηδήσει μια άλλη έννοια που θα ανοίξει δρόμους επηρεάζοντας όχι μόνο την παράσταση, αλλά και τη ζωή του ίδιου του θεατή».
• Οι εγκωμιαστικές κριτικές δεν αποπροσανατολίζουν την επικέντρωση σ’ αυτή την τόσο βαθιά αναζήτηση που περιγράφετε;
«Αλλο να χαρείς την επιτυχία ή η μαμά την κόρη της κι άλλο να συνεχίζεις να ολοκληρώνεσαι δουλεύοντας. Σημαντική διαφορά. Θα σου πω ένα παράδειγμα αφού το θέατρο θεωρείται –για όλα αυτά που προανέφερα– εύκολη τέχνη… Αν πεις στον Λεωνίδα Καβάκο πόσο σπουδαίος είναι, τι πρέπει να κάνει; Να το πιστέψει και να αποθεώνεται; Διατηρώντας βαθιά σχέση με την τέχνη του, δεν κάθεται να εισπράξει επευφημίες, απλώς εργάζεται».
• Θα νιώθατε σημαντική χωρίς το θέατρο;
«Δεν ξέρω, μάλλον θα έπρεπε να είχα πετύχει σε κάτι άλλο. Κι αυτό δεν το λέω με περηφάνια. Αλλά ο άνθρωπος θέλει να δημιουργεί… Υπήρξα τυχερή, μου ήρθαν καλά τα πράγματα. Το σύστημα παιδείας δεν βοηθά, απομένει το όποιο σύστημα αξιών, που φυσικά είναι και βρόμικο. Βλέπω συναδέλφους να προσπαθούν να εισχωρήσουν και η αποτυχία τούς ρίχνει. Είναι θέμα χειρισμού. Να νιώσεις σημαντικός από μόνος σου, να μη χρειάζεσαι ένα σύστημα να σε επιβεβαιώσει. Αν έχεις μεγαλώσει σε περιβάλλον που σε έχουν κάνει να νιώθεις ότι αξίζεις, τότε θα έχεις φτερά στη ζωή. Αν όχι, θα πρέπει να αποδεικνύεις ότι αξίζεις, κατάσταση που θα σε παραπλανά, θα σε διαβρώνει, θα σε καταστρέφει».
• Τι σας τρομάζει στην εποχή μας;
«Με θλίβει η σχεδόν νεκρική στάση των νέων. Η έλλειψη αγάπης για τη ζωή, χωρίς όρεξη και δυνατότητα επεξεργασίας του ερεθίσματος πέρα από το πρώτο επίπεδο. Αρνούνται να ιδρώσουν, να κουραστούν, να δοκιμάσουν, να ρισκάρουν. Αβουλα τα περιμένουν όλα στο πιάτο. Ενα σώμα μέσα στην αδρεναλίνη και μια ψυχή γερασμένη. Μήπως σ’ αυτό δεν επενδύουν οι χρυσαυγίτες; Υπάρχουν ταλέντα ακατέργαστα, που δεν αναζητούν χώρο για να κάνουν την κοινωνία πιο άξια. Ακόμα και στους νέους ηθοποιούς λείπει η σπιρτάδα. Από τις 300 παραστάσεις οι 290 δεν λένε τίποτα. Γιατί; Κάθε κουβέντα καταλήγει στην έλλειψη παιδείας».
………………………………………..
Τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν δικαίωμα να αποκτούν παιδί
● Τα χρήματα σας απασχολούν;
«Θέλω να ξεκουραστώ αλλά δεν γίνεται. Εχω όνειρα που πάνε πίσω. Θέλω πολύ να φτιάξω μια αίθουσα προβών στο ωραιότερο μέρος του κόσμου κάπου στην Εύβοια, που γνώρισα τυχαία πηγαίνοντας ελεύθερο κάμπινγκ. Εκεί όπου το πλατάνι φτάνει στη θάλασσα κι από την άλλη μεριά ορθώνεται το βουνό. Δεν θέλω σπουδαία πράγματα. Ενα πάτωμα 100 τετραγωνικά. Ονειρεύομαι επίσης ένα παιδάκι. Πιστεύω ότι αν έχεις κατακτήσει ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό σου, θα τα καταφέρεις με τη μητρότητα. Το θέλω γνωρίζοντας την ευθύνη και τις δυσκολίες. Μπορώ να προσφέρω στα παιδιά τον σεβασμό που απαιτούν στον χώρο, στην εκτόνωση της ενέργειάς τους. Ισως γιατί διαθέτω κι εγώ έκκριση αδρεναλίνης μεγαλύτερη από το φυσιολογικό. Οταν βλέπω ένα παιδί να λυσσάει από χαρά, νιώθω ότι εγώ είμαι εκείνη που παίζει».
● Είστε υπέρ της μονογονεϊκής οικογένειας;
«Δεν θα ήθελα να είμαι μόνη μητέρα χωρίς να σημαίνει ότι εναντιώνομαι στις γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τους παιδί. Για μένα είναι σημαντικό το παιδί να παίρνει πληροφορίες μέσα σε περιβάλλον με ώσμωση σχέσεων, διαφωνιών, συμφωνιών, συγκρούσεων».
● Κι όταν πρόκειται για παιδί ομοφυλόφιλων ζευγαριών;
«Είμαι υπέρ. Πιστεύω ότι το πατρικό ή μητρικό πρότυπο καλύπτεται στο περιβάλλον. Ποιος από όλους εμάς που μεγαλώσαμε στο υποτιθέμενο υγιές κλασικό οικογενειακό περιβάλλον δεν έχει τα θέματά του; Οι γονείς μας προσπάθησαν, αλλά πάντα κάτι χώλαινε. Κι αυτό το ανακαλύπταμε μεγαλώνοντας…».
* INFO: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου. Μετάφραση: Παναγιώτης Μουλλάς. Προσαρμογή μετάφρασης – διασκευή – σκηνοθεσία: Εκτορας Λυγίζος. Σκηνικό – κοστούμια: Κλειώ Μπομπότη. Ερμηνεύουν: Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Στεφανία Γουλιώτη, Τζίνα Θλιβέρη, Μιχάλης Κίμωνας, Εκτορας Λυγίζος, Αννα Μάσχα, Θάνος Τοκάκης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη. 12 Ιουλίου, 21.00.
