Της Εφης Μαρίνου

Αύριο, στην επέτειο των 60 χρόνων από την έναρξη των Επιδαυρίων, η αρχαία ορχήστρα παραδίδεται στους νέους. Ο 26χρονος αλλά δοκιμασμένος σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς κι ένας νεανικός θίασος ανοίγουν το Φεστιβάλ Επιδαύρου με την «Ελένη» του Ευριπίδη, μια ιδιαίτερη τραγωδία που θέλει την ωραία Ελένη, το μήλον της Εριδος του Τρωικού πολέμου, να ζει αιχμάλωτη στην Αίγυπτο.

Ο Δημήτρης Καραντζάς πέρασε τους τελευταίους μήνες κάνοντας διπλές πρόβες: για την «Ελένη» αλλά και για τον «Κυκλισμό του τετραγώνου» του Δημήτρη Δημητριάδη, που πρόκειται να παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, αν οι απεργιακές κινητοποιήσεις επιτρέψουν να πραγματοποιηθεί το Φεστιβάλ…

• «Ελένη» για μια νύχτα μόνο… Η παράσταση μια κι έξω…

«Παράξενο λίγο. Σαν να έχει το επείγον ενός γυρίσματος. Δεν υπάρχει ούτε καν δεύτερη παράσταση για τυχόν διορθώσεις. Αλλά και έτσι μου αρέσει. Δεν ξέρω τι υποδοχής θα τύχει σ' αυτό τον μεγάλο χώρο και με δεδομένο ότι τα πράγματα τελευταία είναι πιο μαζεμένα από πλευράς κοινού. Οταν μου το πρότειναν είπα: Και ποιος θα έρθει;.. Ελεγα στους ηθοποιούς να μετρηθούν, πόσους συγγενείς και φίλους έχουν. Το ταξίδι αυτό είναι πολύ ωραίο και θα χαρώ αν έχουμε κόσμο».

• Δεν μπήκατε στον πειρασμό να ενδυναμώσετε την παράσταση μ' ένα πρωταγωνιστικό όνομα στον θίασο;

«Δεν το σκέφτηκα καθόλου. Αφού είχα το ελεύθερο από πλευράς παραγωγής να στήσω την παράσταση όπως ήθελα, προτίμησα να δουλέψω με τους ανθρώπους που ξέρω, με ξέρουν, νιώθω καλά συνεργαζόμενος μαζί τους. Με τα τέσσερα από τα παιδιά είχαμε κάνει την “Ελένη” στο Εθνικό Θέατρο, παράσταση με χροιά νεανική και συλλογική. Με τους περισσότερους συνεργάζομαι σταθερά. Ξέρω πώς θα συνεννοηθώ, τους θαυμάζω, τους έχω ανάγκη με τόσους γρίφους που πάμε να λύσουμε κάθε φορά. Με ενδιαφέρει να υπάρχουν πυρήνες, ένα σταθερό πλαίσιο ανθρώπων, όπως στον “Κυκλισμό” ή στο “Ετσι είναι αν έτσι νομίζετε” του Πιραντέλο, που ανέβασα φέτος στο Εθνικό. Για μένα το κομμάτι της επικοινωνίας έχει ιδιαίτερη σημασία. Αυτοί οι άνθρωποι είναι η καθημερινότητά μου. Δεν εννοώ ότι παίζουμε σφαλιάρες. Αντίθετα, με τους φίλους δοκιμάζεσαι, γιατί υπάρχει η αγωνία μήπως στη χαλαρότητα κάτι ξεφύγει. Κι έτσι είσαι σε επιφυλακή. Γι' αυτό και κάποτε γίνομαι λίγο αντιπαθητικός. Από την άλλη, αν δουλεύω με ανθρώπους που με κάνουν να νιώθω ότι περνώ από εξετάσεις, έχω πρόβλημα. Μπορεί να είμαι ανασφαλής -ό,τι προτείνω δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα καλό-, ούτε πάω να κάνω τον γκουρού, αλλά πρέπει να νιώθω και ελεύθερος».

• Η αποδοκιμασία περί της… νεότητάς σας επανέρχεται σε συνδυασμό με την παραχώρηση της Επιδαύρου τώρα σε σας.

«Καταλαβαίνω την ανησυχία τού πώς θα γεμίσει το θέατρο, αλλά θεωρώ παράλογες τις ενστάσεις περί νεότητας. Αυτή η κουβέντα είναι αμήχανη και άκαρπη και ως προς το κομπλιμέντο και ως προς τη μομφή. Ενας νέος δεν πρέπει να θεωρείται εν δυνάμει ικανός να καταπλήξει τα πλήθη, αλλά ούτε να αποκλείεται γιατί ως νέος δεν ξέρει… Σε ό,τι με αφορά, παρ' όλο που τι να κάνουμε είμαι ακόμα νέος, έχω εργαστεί αρκετά χρόνια. Δεν είναι η πρώτη μου παράσταση και δεν είμαι και δέκα χρονώ…»

• Είναι λίγο αλλόκοτο να απολογείται κανείς για τα νιάτα του.

«Δημιουργήθηκε μια “κατασκευή”, που με συνοδεύει. Ο νεότερος στη Στέγη, στη Λυρική, στο Εθνικό, στην Επίδαυρο. Νομίζω ότι κυρίως έχει να κάνει με το πώς πλασάρεται όλο αυτό, διογκωμένο και με τον τόνο να πέφτει στην ηλικία. Το κατανοώ, αλλά ομολογώ ότι νιώθω αμήχανα. Μου θυμίζει τις προσφωνήσεις που ακούμε κατά καιρούς, κάπως ρατσιστικούς ή γραφικούς: ο Αλβανός κακοποιός, η Ρωσίδα ιερόδουλη, η 35χρονη γραμματέας…. Το θέμα της ηλικίας μου δημιούργησε αρχικά έναν ενθουσιασμό σε σχέση με την πρώτη παράσταση και στην πορεία έγινε ρυθμιστής».

• Για ποια Ελένη μιλάμε τελικά; Αυτή η πολύφερνη ηρωίδα μετέρχεται διαφόρων προσωπείων.

«Δύο δράματα εξελίσσονται στο έργο: της Ελένης και του Μενέλαου. Η Ελένη ταυτίζει τη μοίρα της με τις άλλες γυναίκες, σκλάβες στην Αίγυπτο. Αλλά στην πορεία αλλάζει. Θα καταφέρει να φύγει μαζί με τον Μενέλαο αφήνοντας πίσω τις άλλες. Το λέει η ίδια στον χορό έχοντας οργανώσει τη φυγή της: “Και εσένα σε παρακαλώ να τα έχεις όλα έτοιμα”. Και η επόμενη φράση είναι: “κράτα το στόμα σου κλειστό”. Μια φλου υπόσχεση ότι αν σωθούν εκείνοι, θα σώσουν κάποτε κι αυτές. Γι' αυτό το έργο κατ' εμέ δεν έχει αίσιο τέλος. Η φράση των Διόσκουρων στο τέλος είναι δηλωτική: “Γιατί οι θεοί δεν νιώθουν μίσος για τους ευγενείς. Οι δυσκολίες της ζωής είναι όλες για τους αφανείς”. Χαρακτηρίζουν το έργο ως σάτιρα ή ειρωνικό δράμα, αλλά σκηνοθετικά δεν γίνεται να το αντιμετωπίζεις συνεχώς έτσι. Εχει πολλές υφολογικές αλλαγές -περιπέτεια, φάρσα, υπαρξιακό δράμα-, όμως δεν μπορείς να κάνεις ένα παιχνίδι ύφους ρισκάροντας να θολώσει η καθαρότητα της ιστορίας».

• Κάτι υπαινίσσεται ο Ευριπίδης με το συγκεκριμένο έργο;

«Είναι πολλές οι εκδοχές. Πιστεύω ότι ο Ευριπίδης με αφορμή της ιστορία της Ελένης εξευτελίζει με τον τρόπο του τους θεούς. Πώς ο γελοιωδώς μικροπρεπής τσακωμός τους, “ανώτερα συμφέροντα”, οδηγεί σε γενοκτονίες; Με δεδομένο ότι οι θεοί ξέρουν την καταστροφή, αλλά δεν προστατεύουν, το έργο ηχεί ως κραυγή απελπισίας απέναντι στην πίστη προς αυτούς. Δεν είναι ένα ωραίο παραμύθι αποκατάστασης της παρεξηγημένης Ελένης. Εκείνη που λίγο πριν θρηνούσε τον προσβλητικό και άδικο πόλεμο, τώρα παρακινεί τον Μενέλαο να θυμηθεί ότι είναι “της Τροίας η δόξα”, τον ντοπάρει για να σφάξει τους Αιγύπτιους.

• Τα φαρσικά στοιχεία δεν δυσκολεύουν τον σκηνοθέτη του συγκεκριμένου έργου;

«Η φάρσα έχει πιο άγριες περιοχές, απαιτεί επείγουσες συνθήκες. Από τον Πρόλογο ακόμα η Ελένη περιγράφει τι θα κάνει μέσα στο παλάτι συναντώντας τον Θεοκλύμενο, τον βασιλιά της Αιγύπτου, προκειμένου να στήσει τη φάρσα της. Δηλώνει, δηλαδή, τις οδηγίες του θεάματος που θα ακολουθήσουν. Ο Ευριπίδης ασχολούμενος με τον μύθο της Ελένης σοκάρει σχετικά με την ταυτότητα του προσώπου. Πόσο απτή είναι η ηρωίδα; Στις περισσότερες τραγωδίες το πρόσωπο εκπροσωπεί μια ιδέα -όπως η Αντιγόνη τον σεβασμό στους νεκρούς, την αγάπη στον αδελφό- την οποία ακολουθεί με συνέπεια ώς το τέλος. Εδώ η ιδέα ανατρέπεται κάποια στιγμή, είναι σαν ο συγγραφέας να την παίρνει πίσω και τώρα μιλά για την πολλαπλότητα της Ελένης. Στοιχείο γοητευτικό, αφού στην ουσία αναφέρεται στην πολλαπλότητα της ίδιας της ζωής».

• Ολοι οι ηθοποιοί βρίσκονται στην ορχήστρα ως παρατηρητές.

«Από τον χορό ξεπηδούν τα πρόσωπα που επηρεάζουν τη ροή του δράματος, ενώ κάποιοι ρόλοι ερμηνεύονται ομαδικά, όπως του Αγγελιοφόρου. Οι ηθοποιοί είναι παρατηρητές, που κάθε φορά ενεργοποιούνται για να εξυπηρετήσουν τη συνέχεια του έργου. Θεωρώ πολύ μεγάλο ατού τη μετάφραση. Το κείμενο δίνει τον ήχο της λέξης όπως πρωτογράφτηκε. Και πάνω σ’ αυτό χτίστηκε το ηχητικό κομμάτι. Μπροστά στα εννέα πρόσωπα υπάρχουν εννέα ηχεία συντονισμένα σε συγκεκριμένες τονικότητες, που σε μια παράλληλη διαδρομή συνθέτουν μια μελωδία. Ο λόγος είναι φυσικά αφηγηματικός, αλλά ακούγεται σαν μια αρμονία φωνών. Τα κοστούμια φέρουν μια πλάγια αναφορά στην Αίγυπτο, συνομιλούν και εναρμονίζονται με τον χώρο».

• Σας τρομάζουν λίγο οι διαστάσεις της Επιδαύρου;

«Νομίζω ότι δεν είναι τόσο τερατώδεις. Στις λίγες πρόβες που κάναμε εκεί, ακουστική και αρμονία κούμπωσαν. Πιστεύω ότι το τοπίο αλλάζει άρδην και όλα μεγεθύνονται με την παρουσία του κόσμου. Ο καθένας κάπως νιώθει στην Επίδαυρο. Ακόμα και ο θεατής αγχώνεται… Η ιστορία, η ίδια η κατασκευή του θεάτρου, προκαλούν δυνατά αισθήματα. Εμείς είχαμε μια ωραία συνεργασία και εμπιστοσύνη εκατέρωθεν. Συγχρονιστήκαμε στο τι θέλουμε και κανείς δεν θα τα χάσει όταν έρθει η ώρα της παράστασης. Εγώ δεν ξέρω αν θα αντέξω να βρίσκομαι ανάμεσα στο κοινό».

• Γιατί;

«Από το άγχος σε κάθε πρεμιέρα μπαίνω σ’ ένα τρανς… Λέω τα λόγια -ξέρω το κείμενο απέξω εννοείται- σαν αυτιστικός κι όποιος καθίσει δίπλα μου υποφέρει. Ολο αυτό χωρίς να το θέλω. Μη σου πω ότι κάνω μέχρι και κινήσεις. Το ίδιο μου συνέβη και στη Λυρική – λίγο έλειψε να τραγουδήσω… Χαίρομαι που είπαν και σε μένα να πάω στην Επίδαυρο. Αλλά αυτό που με χαροποιεί περισσότερο –ακόμα κι αν δεν με είχαν φωνάξει- είναι η αισιόδοξη χειρονομία του Φεστιβάλ ώστε το αρχαίο θέατρο να πάψει να είναι άβατο. Να μην το διαχειρίζονται κάποιοι θεωρητικοί που “ξέρουν” οπωσδήποτε σε ποιους θα το δώσουν και σε ποιους θα το αρνηθούν. Να μπορεί ο καλλιτέχνης που έχει να πει κάτι, είτε νέος είτε μεσήλικας είτε ηλικιωμένος, να το πει. Η θαρραλέα κίνηση του Γιώργου Λούκου στην οπισθοδρομική εποχή μας είναι ανακουφιστική για μας».

• Η προσωπική σας ζωή εξακολουθεί να κινείται στο περιθώριο του θεάτρου;

«Θυμάμαι πριν από λίγους μήνες που ξανασυναντηθήκαμε σου είπα ξανά ότι έχω μετακομίσει δύο χρόνια τώρα και το σπίτι μου μοιάζει σαν να εγκαταστάθηκα μόλις. Δεν έχω αγοράσει καν μερικά αναγκαία πράγματα. Αναρωτιέμαι γιατί το κάνω όλο αυτό. Μου αρέσει φυσικά, αλλά τι αναζητώ δουλεύοντας συνεχώς; Κι αν πεις η φιλοδοξία μου, αυτή έχει μάλλον υπερκαλυφθεί. Μου έγιναν προτάσεις που δεν είχα το κουράγιο να αρνηθώ. Ξέρω όμως ότι μερικές φορές τυφλώνεσαι και αποκτάς την ψευδαίσθηση ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο τριγύρω. Κι αυτό είναι τρομακτικό γιατί σε κλείνει, σε απομονώνει. Επενδύω όλη την ενέργεια και τη δραστηριότητά μου στο θέατρο και φοβάμαι μήπως δεν μπορώ να διαχειριστώ μια κενή μέρα. Δεν μου είναι πολύ ευχάριστο να κάτσω σπίτι μου χωρίς να με απασχολεί κάτι σχετικό με το θέατρο. Κι όσο μεγαλώνω -συμβαίνει δυστυχώς- με ενοχλεί περισσότερο. Ολοι οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπο να απομονώσουν τη δουλειά από το κομμάτι της ζωής τους. Θα ήθελα να βρω αυτή την ισορροπία».

• Οι γονείς σας πώς διαχειρίζονται αυτό το πρόωρα δυναμικό ξεκίνημα που κάνετε;

«Είναι και οι δυο νομικοί, οπαδοί της μελέτης. Στην αρχή ήταν επιφυλακτικοί – εκκρεμεί το πτυχίο μου στο πανεπιστήμιο κι αυτό τους ενοχλεί. Τελευταία ησύχασαν, είναι χαρούμενοι, κυρίως ο εξωστρεφής πατέρας μου. Η μητέρα μου πιο αυστηρή, το αποδέχτηκε και… αναγκάζεται να χαρεί».

• Η πολιτική σάς ενδιαφέρει;

«Δεν ψήφισα. Εχω ένα πρόβλημα. Καταλαβαίνω τη λογική “ψηφίζω αυτούς για να μη βγουν οι άλλοι”, αλλά δεν μπορώ να το στηρίξω με σοβαρότητα. Προτιμώ να απέχω. Ξέρω, η στάση μου είναι απολιτίκ, αλλά η έννοια της ψήφου-τιμωρίας δεν με εκφράζει. Αν κάποιον δεν τον εμπιστεύεσαι, γιατί να υποκύψεις σε συμψηφισμούς;»

• Τριάντα πέντε χρόνια πριν ένας νέος ταλαντούχος σκηνοθέτης σαν κι εσάς θα ήταν πολιτικά μάχιμος. Το απαιτούσε η εποχή.

«Καταλαβαίνω ότι ήταν εποχή συλλογικής δράσης που κινητοποιούσε ένας πυρήνας ανθρώπων με αίτημα την επιθετική αλλαγή της κοινωνίας προς το καλύτερο. Αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι πού και πώς λοξοδρόμησε η πορεία και φτάσαμε σ’ αυτό το γκρίζο τέλμα. Σήμερα ζούμε ναρκωμένοι, λες και η παθητικότητα έγινε διά εμβολιασμού… Επικίνδυνη κατάσταση».

• Που γεννά τέρατα, όπως την ισχυρότατη Ακροδεξιά.

«Αυτό πια με τρομοκρατεί και με αηδιάζει. Νιώθω την κατάντια ως εθνική και ως προσωπική. Με τρομάζει η τόση επιθυμία υποστήριξης σε ό,τι εναντιώνεται στην ανθρώπινη υπόσταση. Στη δημοκρατία έχεις την ελευθερία να ψηφίσεις ακόμα κι αυτό, αλλά τότε σου έρχεται να προτείνεις να μην υπάρχει ελευθερία…»

INFO: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου «Ελένη» του Ευριπίδη. Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς: Σκηνικά – κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη. Επιμέλεια κίνησης: Σταυρούλα Σιάμου. Μουσική: Ανρί Κεργκομάρ. Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου. Ερμηνεύουν: Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Χαρά Ιωάννου, Γιάννης Κλίνης, Ιωάννα Κολλιοπούλου, Θύμιος Κούκιος, Αρης Μπαλής, Αντώνης Πριμηκύρης, Ελίνα Ρίζου, Δημήτρης Σαμόλης. 5 Ιουλίου, 21.00.

[email protected]