MEDIAPART/ «Εφημερίδα των Συντακτών»
Επιμέλεια-μετάφραση: Δημήτρης Σ. Φαναριώτης
Ιστορικός και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) και ειδικός στην άκρα Δεξιά και τους αρνητές του Ολοκαυτώματος, η Βαλερί Ιγκουνέ δημοσίευσε από τις εκδόσεις Seuil το βιβλίο «Le Front National», την ιστορία του Εθνικού Μετώπου από την ίδρυσή του το 1972 μέχρι την ανάδειξη της Μαρίν Λε Πεν στην προεδρία του το 2011. Στην άριστα τεκμηριωμένη ιστορία του Εθνικού Μετώπου (FN), η Ιγκουνέ καταδεικνύει τη συνεχιζόμενη ένταση μεταξύ της επιθυμίας της Μαρίν Λε Πεν να καταστήσει το κόμμα της «φυσιολογικό» και την ανάγκη να ασχοληθεί με τις ρίζες του, διατηρώντας το «μακιγιάζ» της λαϊκιστικής Δεξιάς που έχει φτιάξει η πρόεδρός του.
Το βιβλίο, για το οποίο δούλεψε δεκαοκτώ μήνες, περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό μη δημοσιευμένων εγγράφων και αποκαλυπτικές συνεντεύξεις με πρώην αξιωματούχους του FN, μεταξύ των οποίων ο Ζαν Μαρί Λε Πεν. Μακριά από την ιδέα ενός «νέου κόμματος», η Βαλερί Ιγκουνέ αποδεικνύει ότι «το Εθνικό Μέτωπο το 2014 είναι ένα ακροδεξιό κόμμα», «επέκταση του προκατόχου του», η ιστορία του οποίου ξεκινά το φθινόπωρο του 1972 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Και παρά το γεγονός ότι η νέα ατζέντα δείχνει να έχει αρκετές αλλαγές στη μορφή, η ερευνήτρια αποδεικνύει ότι το FN δεν άλλαξε τις βασικές αρχές του.
«Είναι εμφανές ότι η Μαρίν και η ομάδα της μοιάζουν με ένα βερνίκι παπουτσιών που ξεθωριάζει και χρειάζεται διαρκή περάσματα» εξηγεί η ερευνήτρια. Τελευταίο επεισόδιο: η δήλωση του πατέρα της, Ζαν Μαρί, περί «φούρνων» και η συνέντευξή του στην εβδομαδιαία αντισημιτική εφημερίδα «Rivarol» στις 3 Ιουλίου.
• Πώς κάνει κάποιος έρευνα για το Εθνικό Μέτωπο; Οι αξιωματούχοι του δέχονται να απαντήσουν, αποδέχονται τους κώδικες της ερευνητικής επιστήμης;
Θεωρώ τη δουλειά μου συμπληρωματική των δημοσιογράφων. Ηθελα να γράψω ένα βιβλίο για την περίοδο Ζαν Μαρί Λε Πεν, μεταξύ 1972 και 2011. Κατάφερα να αποκτήσω πρόσβαση σε κομματικά έγγραφα μη δημοσιευμένα. Μελέτησα τα αρχεία (εθνικά, νομαρχιακά, της αστυνομίας του Παρισιού και του υπουργείου Εσωτερικών). Πραγματοποίησα επίσης πολλές συνεντεύξεις, αφού πρώτα συναντήθηκα με πρώην και νυν αξιωματούχους του Εθνικού Μετώπου, ενώ ο αντιπρόεδρος του κόμματος και στενός συνεργάτης της Μαρίν, ο Λουί Αγιό, μου έδωσε πολλές συνεντεύξεις και πρόσβαση σε ορισμένες πτυχές των συνεδριών κατάρτισης κομματικών στελεχών που οργανώνονται από το Εθνικό Μέτωπο. Η Μαρίν Λε Πεν δεν ήθελε πάντως να με συναντήσει.
• Ηταν έλλειψη ενδιαφέροντος από την πλευρά της ή η επιθυμία να μη βρεθεί αντιμέτωπη με την ιστορία του FN;
Μου είπε ότι δεν είχε χρόνο, αλλά καθώς της υπέβαλα το αίτημα αρκετές φορές, νομίζω ότι το πρόβλημα δεν ήταν ο χρόνος. Το βιβλίο μου επανέρχεται στη γέννηση του FN και σίγουρα δεν ήθελε να καταλήξει αντιμέτωπη με μια πραγματικότητα που την διαψεύδει σε ορισμένα σημεία.
• Τι ήθελες να δείξεις με αυτό το βιβλίο;
Μελετώντας τα αρχεία και συνδέοντας τα με τις προφορικές μαρτυρίες, δεν έγραψα μια ριζικά διαφορετική ιστορία σε σχέση μ’ αυτά που έχουν ήδη πει οι δημοσιογράφοι, πέτυχα όμως νομίζω να γράψω μια ακριβέστερη και περισσότερο τεκμηριωμένη ιστορία…
Για παράδειγμα, η μελέτη της πρώτης περιόδου του FN μας επιτρέπει να δούμε ότι η εξίσωση μεταξύ της αυξημένης μετανάστευσης και της αυξημένης ανεργίας δεν χρονολογείται από το 1978, όταν Νο 2 του κόμματος ήταν ο Φρανσουά Ντιπάρ, αλλά είναι παρούσα από την αρχή, δηλαδή από το 1972, όπως φαίνεται από ορισμένες αφίσες εκείνης της περιόδου.
Μελετώντας τα συνθήματα, τις αφίσες ή τα λογότυπα, μπορείς να καταλάβεις πολλά πράγματα. Ολοι γνώριζαν ότι το λογότυπο FN προήλθε από τη φλόγα του ιταλικού φασιστικού κόμματος MSI. Αλλά μπόρεσα να αποδείξω, με τρόπο αδιάσειστο, επικαλούμενη σχετικά αρχεία, ότι αυτό το φασιστικό κόμμα όχι μόνο «δάνεισε» το λογότυπο, αλλά και ενίσχυσε οικονομικά ορισμένες από τις πρώτες εκστρατείες του Εθνικού Μετώπου. Είναι αδιαμφισβήτητο, ακόμα κι αν η Μαρίν Λε Πεν δεν θέλει να αποδεχθεί αυτήν την «κληρονομιά».
• Αναπαράγετε στο βιβλίο σας τα διάφορα λογότυπα του Εθνικού Μετώπου. Τι λένε αυτά για το κόμμα;
Πρόκειται για μια δουλειά γραφιστική και ιδεολογική ταυτοχρόνως: κάθε γραφιστική ανανέωση της φλόγας αποτυπώνει τις εξελίξεις μέσα στο κόμμα. Η επιθετική φλόγα της εποχής Μεγκρέ (1989-1998), που μοιάζει με αιχμή δόρατος, παρέμεινε μόλις για λίγους μήνες. Η σημερινή, περισσότερο «γλυκιά» και θηλυκή, ταιριάζει περισσότερο με την εικόνα που θέλει να «περάσει» η Μαρίν Λε Πεν – ασχέτως αν εμφανίστηκε πριν από το 2011 όταν η κόρη του ιδρυτή ανέλαβε την προεδρία του κόμματος.
• Ποιος ήταν ο στόχος του Ζαν Μαρί Λε Πεν όταν δημιουργούσε το Εθνικό Μέτωπο το 1972; Κατασκεύασε πρώτα απ’ όλα μια «φίρμα», μια ετικέτα;
Ο βασικός του στόχος ήταν να βγάλει την άκρα Δεξιά από την κατάσταση του «γκρουπούσκουλου» στην οποία βρισκόταν μεταπολεμικά και σχετιζόταν άμεσα με τους Γάλλους συνεργάτες των ναζί (καθεστώς Βισί). Ηθελε λοιπόν για τους λόγους αυτούς να δημιουργήσει ένα πραγματικό πολιτικό κόμμα που να συνενώσει τις αξίες μιας εθνικιστικής, κοινωνικής και λαϊκιστικής Δεξιάς. Αλλά αυτό θα πάρει πολύ χρόνο. Κατά τη διάρκεια των πρώτων δέκα ετών της ύπαρξής του, το Εθνικό Μέτωπο είναι απλώς μια ερασιτεχνική πολιτική ομάδα. Στην τότε έδρα του στην οδό Surene, το ηλεκτρικό ρεύμα κόβεται συχνά. Ορισμένοι πραγματικοί «μαχητές» τυπώνουν ακόμη και σε μια μπανιέρα τις αφίσες του κόμματος τις οποίες κολλούν νυχθημερόν. Εκείνη την περίοδο ο Ζαν Μαρί Λε Πεν είναι ένας «γνήσιος» πολιτικός ο οποίος πιστεύει αυτό που κάνει. Η συμβολή της πολιτικής κληρονομιάς του Λαμπέρ το 1976 θα αλλάξει τα δεδομένα της ομάδας, η οποία στη συνέχεια θα εξελιχθεί σε κόμμα.
• Ο Ζαν Μαρί Λε Πεν ήθελε να αποκτήσει την εξουσία; Συχνά ακούμε ότι σε αντίθεση με την κόρη του δεν είχε μια πραγματική στρατηγική για την κατάκτηση της προεδρίας. Τι λέτε γι’ αυτό;
Δεν είναι τόσο απλό. Πριν από το 1987 και την περίφημη δήλωσή του ότι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί ήταν μια λεπτομέρεια της ιστορίας, ο Ζαν Μαρί έλπιζε να δει το Εθνικό Μέτωπο να αναρριχάται στην εξουσία, παρά το γεγονός ότι ήδη είχε κάνει σειρά ατυχών και ρατσιστικών δηλώσεων. Από το 1987 και μετά υπήρξε μια πτώση, δεν μπορούσε πλέον να ελπίζει ότι θα εκλεγόταν πρόεδρος της Δημοκρατίας, καθώς ο εμφανέστατος αντισημιτισμός του ήταν ασύμβατος με το πολιτικό παιχνίδι. Αυτό το επισημαίνουν όλα τα παλιά στελέχη και οι υπεύθυνοι του Εθνικού Μετώπου.
• Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Λε Πεν δημιούργησε το SERP, μια εταιρεία παραγωγής παιδαγωγικών δίσκων, η οποία αναπαρήγε ομιλίες και τραγούδια των Γάλλων συνεργατών των Γερμανών και των ναζί, συμπεριλαμβανομένου ενός δίσκου αφιερωμένου στον «δοξασμένο» στρατάρχη Πετέν. Στη συνέχεια, ο κατάλογος επεκτείνεται αναπαράγοντας ομιλίες τόσο του Λεόν Μπλουμ (κεντροαριστερού πρώην πρωθυπουργού της Γαλλίας) όσο και του Χίτλερ. Και διερωτώμαι: μήπως επρόκειτο για μια πρώιμη στρατηγική αποδαιμονοποίησης;
Αυτός ο τρόπος να προχωρά φορώντας προσωπείο αποτελεί στρατηγική του Εθνικού Μετώπου από την πρώτη ημέρα της ύπαρξής του. Το βλέπουμε στη ρητορική του κόμματος στον Τύπο, στα προγράμματά του, στα ονόματα που επιλέγει για διάφορες δομές και τα όργανά του. Υπήρχε πάντα ένας τρόπος για να δείχνει ηπιότερο και να μην τρομάζει τους ψηφοφόρους προσελκύοντας ψήφους, μεταξύ άλλων, και από την παραδοσιακή Δεξιά.
• Αυτό που ενοχλεί σήμερα είναι ο αντισημιτισμός, ο οποίος δεν μπορεί πλέον να σταθεί πολιτικά, σε αντίθεση με την απόρριψη των μουσουλμάνων. Αλλά είναι ακόμα σήμερα υπαρκτός;
Δεν μπορεί σήμερα να είναι αντισημίτης ένα μέλος του Εθνικού Μετώπου. Οι λίγοι άνθρωποι που είχαν αυτές τις θέσεις έχουν αποκλειστεί, γιατί πλέον είναι εκτός της νέας γραμμής του κόμματος. Αλλά όταν βλέπουμε ότι ακόμη ο Ζαν Μαρί Λε Πεν επιλέγει να τις εξηγήσει στην εφημερίδα «Rivarol» (3 Ιουλίου), γνωστή για τις αντισημιτικές της θέσεις και την άρνηση του Ολοκαυτώματος, θεωρώ αμφίβολο ότι δεν υφίσταται πλέον αντισημιτισμός στους κόλπους του Εθνικού Μετώπου. Ωστόσο η τάση αυτή δεν αποτελεί πλειοψηφία στο κόμμα σήμερα.
Οι «ατυχείς» δηλώσεις του ιδρυτή του Εθνικού Μετώπου δεν αποτελούν μια παρεκτροπή, ένα φραστικό ολίσθημα, όπως συχνά διαβάζουμε στον Τύπο. Πρόκειται για μια κατανομή ρόλων, έστω και σιωπηρή, μεταξύ του Ζαν Μαρί και της Μαρίν Λε Πεν, με στόχο τη συσπείρωση του πυρήνα του εκλογικού σώματος που ψηφίζει Εθνικό Μέτωπο ή μήπως τελικώς η Μαρίν δεν είναι σε θέση να ελέγξει τον πατέρα της; Κατ’ εμένα συμβαίνει αναμφισβήτητα το δεύτερο.
Η ενεργοποίηση της ιστορικής εκλογικής βάσης του Εθνικού Μετώπου, της παλιάς αντισημιτικής Ακροδεξιάς που έχει ρίζες στο καθεστώς του Βισί, ανταποκρίνεται στην προηγούμενη στρατηγική του κόμματος, και ο Λε Πεν έκανε τακτικά φραστικά ολισθήματα, μεταξύ άλλων προκειμένου να μην απολέσει αυτούς τους ψηφοφόρους. Ωστόσο τώρα, με την ανανέωση των γενεών, ο αντισημιτισμός θεωρείται απαράδεκτος και για τους σημερινούς υπευθύνους του κόμματος αποτελεί ένα μείζον πολιτικό σφάλμα.
Το πρόβλημα για τη Μαρίν Λε Πεν είναι μέχρι πού μπορεί να φτάσει η διαφοροποίηση με τον πατέρα της. Αν ο 86χρονος ιδρυτής του κόμματος ωστόσο συνεχίσει να ρίχνει νερό στον μύλο του αντισημιτισμού και εκείνη δεν διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από αυτόν, κινδυνεύει να χάσει όσα κέρδισε τα τελευταία 12 χρόνια. Αν όμως τηρήσει σκληρότερη στάση και τον καταδικάσει έντονα, θα μπορούσε να αποξενώσει τον άνθρωπο ο οποίος επί 40 χρόνια υπήρξε πρόεδρος και εξακολουθεί να κρατά τα οικονομικά ηνία του κόμματος.
• Ο Γάλλος μουσουλμάνος φαίνεται να έχει αντικαταστήσει τον Εβραίο εχθρό στους κόλπους του Εθνικού Μετώπου;
«Για να βγούμε με αξιώσεις στο κυνήγι νέων ψηφοφόρων, πρέπει να εγκαταλείψουμε τον αντισημιτισμό» μου εξήγησε το Νο 2 του κόμματος, Λουί Αγιό, με σαφή και ξεκάθαρο τρόπο: «Η αποδαιμονοποίηση αφορά μόνο τον αντισημιτισμό. Μοιράζοντας φυλλάδια στον δρόμο, μου είπε πει ο Αγιό, δεν είδα αρνητικές αντιδράσεις για την πολιτική μας απέναντι στους μετανάστες ή το Ισλάμ. Αλλοι είναι χειρότεροι, σκληρότεροι από εμάς σ’ αυτά τα θέματα εδώ στη Γαλλία. Είναι λοιπόν ο αντισημιτισμός που εμποδίζει τους ανθρώπους να μας ψηφίσουν. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Από τη στιγμή που θα παραλειφθεί ο αντισημιτισμός, απελευθερώνονται τα υπόλοιπα. Από τότε που γνωρίζω τη Μαρίν Λε Πεν συμφωνεί με αυτή την άποψη. Η κόρη του ιδρυτή δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί και πώς ο πατέρας της και τα άλλα στελέχη του κόμματος δεν είδαν ότι αυτό λειτουργούσε αρνητικά την ώρα της κάλπης. Εκτός μάλιστα της πολιτικής της ζωής, είχε φίλους που διαφωνούσαν με τον αντισημιτισμό».
Επίσης, στα τέλη της δεκαετίας του 2000, ο εχθρός του Εθνικού Μετώπου δεν ήταν πλέον ο Εβραίος αλλά ο Γάλλος μουσουλμάνος και ο δείκτης της ισλαμοφοβίας αντικατέστησε αυτόν του αντισημιτισμού. Το αναθεωρημένο μήνυμα εκφράζεται με λίγες μόνον λέξεις: η ισλαμική απειλή αντιτίθεται κοσμικών αξιών που προωθούνται από τη χώρα μας και αποτελούν τα θεμέλια της Γαλλικής Δημοκρατίας. Αποτελεί επίσης έναν τρόπο να παρακαμφθεί η αντιρατσιστική νομοθεσία: το να συζητάμε και να θέτουμε θέμα Ισλάμ είναι ένας τρόπος να μιλάμε για τη μετανάστευση, χωρίς να παραβαίνουμε τον νόμο.
• Στο Συνέδριο της Τουρ, το 2011, οπότε η Μαρίν Λε Πεν ανέλαβε την προεδρία του κόμματος, δήλωσε πως αναλαμβάνει όλη την «κληρονομιά του Εθνικού Μετώπου» και όλη την «ιστορία» του κόμματος. Πώς συνάδει η δήλωση αυτή με τη στρατηγική «κανονικοποίησης» του κόμματος;
Η Μαρίν Λε Πεν ποτέ δεν θέλησε να υιοθετήσει όλη την πολιτική ιστορία του Εθνικού Μετώπου. Υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ αυτού που είπε και αυτού που έκανε. Αλλά πραγματικά ποτέ δεν προχώρησε, σε αντίθεση με άλλα κόμματα της ριζοσπαστικής Δεξιάς σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε σαφή ιδεολογική ρήξη με την Ακροδεξιά που προερχόταν από τον φασισμό του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα η Μαρίν ακροβατεί πάνω σ’ ένα ιδεολογικό νήμα: Εχει ανάγκη να συμμαχήσει με τη Δεξιά για να αποκτήσει ένα κόμμα σεβαστό, ένα κόμμα συστημικό και κυβερνητικό. Εχει όμως ακόμη την τάση να εκπέμπει ορισμένα ακραία σήματα, προκειμένου να διαφυλάξει μια πολιτική «κληρονομιά» και ένα συγκεκριμένο κομμάτι του εκλογικού σώματος.
• Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του Εθνικού Μετώπου του 1972 με αυτό του 2014;
Υπάρχουν ορισμένες σταθερές, όπως για παράδειγμα τα αντιμεταναστευτικά θέματα. Το επώνυμο Λε Πεν αντιπροσωπεύει επίσης μια μορφή συνέχειας που συνδέεται με μια ιστορία. Αλλά υπάρχει ξεκάθαρη πολιτική ρήξη με τον αντισημιτισμό και την άρνηση του Ολοκαυτώματος και μια περισσότερο ευκαιριακή με τον φιλελευθερισμό.
Είναι εντυπωσιακό ότι το Εθνικό Μέτωπο με τη Μαρίν Λε Πεν προσαρμόζεται πολύ καλά στα οικονομικά θέματα, ειδικά στις περιοχές όπου δραστηριοποιείται και έχει σημαντικό αριθμό ψηφοφόρων. Για παράδειγμα, στην περιοχή του Nord-Pas-de-Calais, δραστηριοποιείται στα κοινωνικά ζητήματα και ασκεί κριτική στον νεοφιλελευθερισμό, ενώ στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, προτάσσει τη μετανάστευση και την ανασφάλεια. Κάτι που βέβαια είναι λογικό.
• Το Εθνικό Μέτωπο κατάφερε να «πάρει» 11 πόλεις και να στείλει 23 μέλη του στο Ευρωκοινοβούλιο, κάτι που απαιτεί πολλούς συνεργάτες και διευθυντές τομέων. Δεν έχει πρόβλημα εξειδικευμένου και έμπειρου προσωπικού;
Ναι, αλλά αυτό είναι ένα επαναλαμβανόμενο πρόβλημα. Στρατολογούν ό,τι βρουν, αλλά με δεδομένο τον αυξημένο αριθμό των εκλεγέντων, δεν καταφέρνουν να συγκροτήσουν ένα ποιοτικό προσωπικό. Το Εθνικό Μέτωπο θα έχει μεγάλο πρόβλημα σε αυτό το ζήτημα, καθώς δεν υφίστανται οι ιδεολογικοί καθοδηγητές του, όπως ήταν ο Ζαν Κλοντ Μαρτίνεζ και ο Μπρούνο Μεγκρέ στη δεκαετία του 1980. Σήμερα, το Εθνικό Μέτωπο εκμεταλλεύεται το περιβάλλον γενικευμένης πολιτικής κρίσης και την αδυναμία των κυβερνητικών κομμάτων. Ετσι, για το ακροδεξιό αυτό κόμμα το διακύβευμα στις προεδρικές εκλογές του 2017 είναι να καταφέρει να κεφαλαιοποιήσει αυτή την τάση.
