Του Γιώργου Κοτσίρη*

Η μείωση των επιφανειών με φυτική κάλυψη οδηγεί στην υποβάθμιση του αστικού μικροκλίματος, τη δημιουργία περιβαλλοντικών προβλημάτων και τη διατάραξη της φυσικής αλλά και της ψυχικής υγείας των κατοίκων της πόλης (Duhl, 2002). Το ζούμε καθημερινά στην Αθήνα.

Τα κέντρα των πόλεων παρουσιάζουν μέχρι και 12 0C αυξημένη θερμοκρασία (Santamouris, 2001) σε σύγκριση με τα προάστια και τη γειτονική ύπαιθρο, λόγω του «φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας», το οποίο εντείνεται ανάλογα με το μέγεθός τους. Ετσι η πόλη αδυνατεί να ψυχθεί και ένα σπιράλ υπερθέρμανσης βρίσκεται διαρκώς σε εξέλιξη!

Παράλληλα το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας συνδυαζόμενο με τη θερμοκρασιακή αναστροφή και το φωτοχημικό νέφος απειλεί σοβαρά την υγεία των κατοίκων, αυξάνοντας για παράδειγμα τα περιστατικά άσθματος, ιδιαίτερα στα παιδιά, και συνολικά τη θνησιμότητα (Touloumi et al., 2010). Το 1987 εξαιτίας του θερμικού κύματος που έπληξε την Αθήνα, 926 θάνατοι αποδόθηκαν αποκλειστικά στο θερμικό φαινόμενο (Koppe et al., 2004). Εχει εκτιμηθεί ότι μείωση της εξωτερικής θερμοκρασίας κατά 0,5-1,0 οC μπορεί σε ανάλογες περιπτώσεις να μειώσει τη θνησιμότητα κατά 10-20% (Kalkstein, 2005).

Αυτό είναι το πιο οξυμένο περιβαλλοντικό πρόβλημα της Αθήνας! Ετσι μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, η ανάπλαση της Πανεπιστημίου είναι ένα έργο προτεραιότητας που μετριάζει σημαντικά αυτό το πρόβλημα;

Η μελέτη του έργου προβλέπει ότι θα φυτευτούν 800 δέντρα και πολλοί θάμνοι. Δέντρα μεγάλης ανάπτυξης όμως, όπως τα πλατάνια, δεν μπορεί παρά να φυτευτούν σε μικρό αριθμό, διότι το επιτρεπτό βάθος φύτευσης από τη μελέτη είναι μόλις ένα μέτρο. Αρα ο μεγαλύτερος αριθμός θα αφορά δέντρα με μικρό ριζικό σύστημα και μικρής ανάπτυξης όπως η νεραντζιά. Το αποτέλεσμα ισοδυναμεί με ένα παρκάκι 20 στρεμμάτων! Αλλά με τις φυτεύσεις διασπαρμένες σε μεγάλο μήκος, εικάζεται ότι δεν θα έχει ούτε τη θετική επίδραση στο μικροκλίμα, ενός τέτοιου μεγέθους χώρου πρασίνου. Στη βασική του σχεδίαση, θα ’λεγε κανείς, είναι ένα έργο με κύριο σκοπό την επέκταση του τραμ!

Σε αντιδιαστολή με ένα τέτοιο έργο, τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών του μικροκλίματος μέσω της εξατμισοδιαπνοής και της απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας. Πρόσθετα συμβάλλουν στη μείωση των θερμικών προσόδων των κτιρίων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού μέσω της σκίασης των επιφανειών των δωμάτων (Papadakis et al., 2001) και της ψύξης του κελύφους των κτιρίων με αγωγή (Theodosiou, 2003).

Η ύπαρξη ενός εκτεταμένου δικτύου φυτεμένων δωμάτων στο αστικό περιβάλλον έχει εκτιμηθεί πως συμβάλλει στη μείωση της θερμοκρασίας. Τελικά επιτυγχάνεται ρύθμιση του μικροκλίματος που μπορεί να μετριάσει το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας σε πυκνοδομημένες πόλεις εάν εφαρμοστούν σε ικανοποιητικά μεγάλη έκταση. Εχει εκτιμηθεί πως μια συστηματική φυτοκάλυψη δωμάτων στην Αθήνα θα μείωνε τα ψυκτικά φορτία μια μέρα του Ιουλίου κατά 84% (Alexandri and Jones, 2006).

Εάν η προτεραιότητα δινόταν στα φυτεμένα δώματα, με μέσο κόστος 100 χιλιάδες ευρώ το στρέμμα, ο προϋπολογισμός του έργου ανάπλασης της Πανεπιστημίου θα αρκούσε για τη φύτευση δωμάτων συνολικής επιφάνειας 1.000 έως 3.000 στρεμμάτων (αναλόγως για μέχρι ποια φάση του έργου ανάπλασης της Πανεπιστημίου μιλάμε)!

Οι μελέτες του έργου ανάπλασης της Πανεπιστημίου είχαν χορηγό το Ιδρυμα Ωνάση, όπου μέσω του σχήματος Re-Think Athens, επέλεξαν ως μελετητή το γραφείο εξωτερικού OKRA. Επισημαίνουμε τις ενστάσεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων για θέματα δεοντολογίας σχετικά με τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ανάπλασης της Πανεπιστημίου. Για ένα δημόσιο έργο οργανώθηκε διαγωνισμός από ιδιωτικό φορέα, χωρίς μάλιστα να τηρούνται ούτε οι προδιαγραφές της εθνικής νομοθεσίας ούτε και αυτές της UIA για τους διεθνείς διαγωνισμούς.

Ωστόσο η πολιτεία προσέτρεξε με σπουδή να εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση της υλοποίησης δεσμεύοντας ευρωπαϊκές και εθνικές χρηματοδοτήσεις τόσο από το ΕΣΠΑ όσο και από το ΣΕΣ 2014-2020. Ολα έτρεξαν τάχιστα και τον Σεπτέμβριο θα διεξαγόταν η δημοπράτηση, αν δεν προσέφευγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας ο τέως πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Γιάννης Αλαβάνος και άλλοι 53 δημότες της Αθήνας, καθώς πριν από την έκδοση της επίμαχης υπουργικής απόφασης δεν προηγήθηκε στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά ούτε συντάχθηκε μελέτη κυκλοφοριακών επιπτώσεων!

Σε αντίθεση τα φυτεμένα δώματα, αν και προχωρούν με απλές διαδικασίες, όπως η απλή κοινοποίηση στην Πολεοδομία της τεχνικής περιγραφής του έργου (ΦΕΚ 14/11.01.2012, Τεύχος Β’), ωστόσο συναντούν ακατανόητες καθυστερήσεις σε αντίστοιχα δημόσια έργα.

Το έργο «Πράσινα δώματα σε δημόσια κτίρια», ενταγμένο στα ΕΣΠΑ, με ενδιάμεσο φορέα διαχείρισης το ΚΑΠΕ έχει προκηρυχθεί από τον Δεκέμβριο του 2011 (!), οι ήδη εγκεκριμένες προτάσεις έχουν καταθέσει και τεύχη δημοπράτησης, ωστόσο η οριστική ένταξη και δημοπράτηση των έργων καθυστερεί μέχρι σήμερα!

Τελικά η προτεραιότητα σε έργα όπως η ανάπλαση της Πανεπιστημίου απλά επιδεικνύει τον ταξικό προσανατολισμό των επιλογών της άρχουσας ελίτ. Η «Μεγάλη Ιδέα» μιας ισοδύναμης ευρωπαϊκής πορείας έχει συντριβεί μαζί με τη χρεοκοπούσα χώρα. Η ελίτ αναζητά άλλες «μικρές» εκδοχές μεγαλείου. Η ανάπλαση στην Πανεπιστημίου είναι μια μικρή «Μεγάλη Ιδέα» γύρω από τα εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα των Βαυαρών στα Προπύλαια. Την ίδια ώρα μικραίνει και ό,τι δημόσιο αγαθό, όπως κάνοντας τη ΔΕΗ «μικρή».

…………………………………………………………………………………………………………………………………….

*Γεωπόνος ΓΠΑ. MSc. Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό Πόλεων & Κτιρίων, ΕΑΠ. Ph.D. Αρχιτεκτονική Τοπίου, ΓΠΑ.