Του Αντώνη Σκαμνάκη*
Με πρόσφατο νομοσχέδιο εισήχθη προς συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων διάταξη η οποία καταργεί τις υποχρεωτικές δημοσιεύσεις του Δημόσιου στα έντυπα ΜΜΕ και ειδικά στον Τύπο της περιφέρειας. Ο γράφων θεωρεί ότι η εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία οδηγεί αναπόφευκτα στην εξαφάνιση και συρρίκνωση των επαρχιακών εφημερίδων, χώρος πλουραλιστικής έκφρασης και πολιτισμού των τοπικών κοινοτήτων.
Ταυτόχρονα έχουν εισαχθεί ή και εισάγονται άλλες διατάξεις οι οποίες ενισχύουν τις τάσεις συγκέντρωσης και μονοπωλιακού ελέγχου στον ευαίσθητο χώρος της ενημέρωσης.
Το εκρηκτικό αυτό μείγμα κρατικής παρέμβασης και περαιτέρω απορρύθμισης του πεδίου λειτουργίας των ΜΜΕ, στον βαθμό που υλοποιηθεί, αποδυναμώνει πλήρως την πολυφωνία και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών με άμεσες προεκτάσεις στο πολιτικό σύστημα και τη Δημοκρατία.
Τούτο διότι ήδη οι επιχειρηματικοί όμιλοι οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον χώρο της επικοινωνίας και της ενημέρωσης σε κεντρικό επίπεδο έχουν αποκτήσει μία άνευ προηγουμένου ισχύ και έχουν θέσει σε ομηρία το κυρίαρχο, έως προσφάτως, κομματικό σύστημα της χώρας.
Ως εκ τούτου, το ζήτημα των δημοσιεύσεων ως μορφή έμμεσης στήριξης στα έντυπα ΜΜΕ, ιδιαίτερα της περιφέρειας, δεν σχετίζεται μόνο με την καταστροφή ενός υποσυστήματος μέσων ενημέρωσης από την οποία θα χαθούν εκατοντάδες θέσεις εργασίας και θα συμπιεστεί περαιτέρω η λειτουργία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, όπως ορθώς υποστηρίζουν οι επαγγελματικές ενώσεις δημοσιογράφων και εκδοτών της περιφέρειας, αλλά κυρίως με τη δημοκρατική λειτουργία του ελληνικού πολιτικού συστήματος.
Οι κρατικές ενισχύσεις του Τύπου (Press Subsidies), άμεσες ή έμμεσες, αναπτύχθηκαν κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70. Βεβαίως κρατικές επιχορηγήσεις υπήρχαν και πριν, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, με κύριες αυτές των ταχυδρομικών εκπτώσεων.
Γενικά μιλώντας, μπορούμε να διακρίνουμε δύο τύπους κρατικών ενισχύσεων για τις εφημερίδες στην Ευρώπη: την άμεση επιδότηση (direct press subsidy), που συνήθως παίρνει τη μορφή απευθείας μεταφοράς χρημάτων προς τις επιχειρήσεις του Τύπου προκειμένου να καλυφθούν λειτουργικά έξοδα, και την έμμεση (indirect press subsidy), η οποία δεν επιδρά στον ισολογισμό των εφημερίδων αλλά τις ενισχύει με τη μορφή εκπτώσεων, κρατικών δημοσιεύσεων και μειωμένων φορολογικών συντελεστών.
Στις ΗΠΑ, τον 19ο αιώνα, οι κρατικές ενισχύσεις δίνονταν διαμέσου κρατικών συμβολαίων και κυρίως διαμέσου των πολιτικών κομμάτων και των αντιπροσώπων. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο εκείνη υπήρξε θεσμοθέτηση μιας πολιτικής υποστήριξης για τρεις εφημερίδες κάθε πολιτείας διαμέσου memoranda ανακοινώσεων του υπουργείου Εξωτερικών.
Στην Ελλάδα το σύστημα αναπτύχθηκε σταδιακά από τις αρχές του αιώνα με τη χορήγηση της λεγόμενης ατέλειας χάρτου, χωρίς την οποία οι εφημερίδες ήταν σχεδόν αδύνατον να υπάρξουν.
Οι κρατικές δημοσιεύσεις (public an- nouncements, public notices) στις εφημερίδες και τα έντυπα ΜΜΕ σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης αποτελούν μια μορφή έμμεσης κρατικής επιχορήγησης (indirect press subsidies). Οι εν λόγω μορφές έμμεσης ενίσχυσης αποτελούν μια οργανωμένη πολιτική των κυβερνήσεων των εθνικών κρατών στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες, ενώ στις ΗΠΑ το 10% των εσόδων των τοπικών εφημερίδων (community press) προέρχεται από τις δημόσιες ανακοινώσεις.
Στις έμμεσες επιχορηγήσεις οι κρατικές δημοσιεύσεις αποτελούν μαζί με τις τηλεφωνικές και ταχυδρομικές ατέλειες καθώς και τους μειωμένους φορολογικούς συντελεστές στις πωλήσεις τον βασικό πυλώνα της έμμεσης κρατικής στήριξης προς τις εφημερίδες.
Οι κρατικές δημοσιεύσεις είναι εκτεταμένες σε μία σειρά από χώρες όπως, για παράδειγμα, η Νορβηγία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Αυστρία, το Βέλγιο αλλά ακόμα και η Μεγάλη Βρετανία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις το συνολικό ποσό το οποίο δίνεται για δημοσιεύσεις στη Μεγάλη Βρετανία είναι 26 εκατομμύρια βρετανικές λίρες ετησίως.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία υποχώρηση των έμμεσων κρατικών επιχορηγήσεων που είναι άλλωστε οι μόνες θεσμοθετημένες. Επισημαίνεται ότι σε αρκετές χώρες της Ευρώπης υπάρχουν και οι άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις (direct press subsidies). Για παράδειγμα, οι άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις στη Γαλλία έφτασαν τα 626 εκατομμύρια και στην Ιταλία τα 170 εκατομμύρια ευρώ, όταν στην Ελλάδα είναι μηδενικές. Επιπρόσθετα, οι έμμεσες κρατικές επιχορηγήσεις στη Γαλλία έφτασαν πρόσφατα τα 400 εκατομμύρια ευρώ. Στην Ελβετία, οι έμμεσες επιχορηγήσεις για τη ταχυδρομική διακίνηση των τοπικών και περιφερειακών εφημερίδων ήταν πέρυσι 25 εκατομμύρια ευρώ.
Είναι προφανές ότι χωρίς ένα σύστημα άμεσων κρατικών ενισχύσεων, που υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, αυτό που απομένει για τις εφημερίδες στην Ελλάδα είναι ΜΟΝΟ οι έμμεσες ενισχύσεις με βασικό πυλώνα τις κρατικές δημοσιεύσεις. Οι υπόλοιπες μορφές, όπως η τηλεφωνική και ταχυδρομική ατέλεια καθώς και η υποχρεωτική δημοσίευση των ισολογισμών, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τις πρόσφατες μνημονιακές νομοθετικές ρυθμίσεις.
Συνεπώς, εάν καταργηθεί η υποχρέωση της δημοσίευσης των κρατικών ανακοινώσεων, οι εφημερίδες της περιφέρειας θα γνωρίσουν δραματική μείωση των εσόδων τους που θα τις οδηγήσει αναπόφευκτα στην αναστολή έκδοσης.
Οι κρατικές δημοσιεύσεις στα περιφερειακά και συνεργατικά έντυπα ΜΜΕ πρέπει να διατηρηθούν, όχι μόνο για λόγους διαφάνειας των προμηθειών, των προσλήψεων και άλλων δραστηριοτήτων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, αλλά ως υποχρέωση του κράτους να στηρίξει την πολυφωνία και τη δημοκρατία.
……………………………………………………………………………………………………
*Επ. καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ
