Του ΘΟΔΩΡΗ ΠΕΛΑΓΙΔΗ*
Οι ανησυχίες για τη σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας, σε ένα περιβάλλον εντεινόμενης ενσωμάτωσης όλο και περισσότερων οικονομιών αλλά και οικονομικών τομέων, επικεντρώνονται σε μερικά φαινόμενα που τείνουν να πάρουν χαρακτήρα ενδημικό και αποσταθεροποιητικό.
Το πρώτο από αυτά είναι, αν και παράγωγο φαινόμενο, ίσως το πιο ανησυχητικό. Η εισοδηματική ανισότητα εντείνεται και παρά την ανησυχία ακόμη και των κύριων θεσμικών πυλώνων του παγκόσμιου συστήματος, λύση στον ορίζοντα δεν υπάρχει. Μερικοί θα σπεύσουν να δουν ως αποτέλεσμα κοινωνικές αναταραχές, όμως εξίσου ανησυχητικό είναι το οικονομικό ζήτημα που προκύπτει από την πλευρά της ζήτησης, καθώς τα εισοδήματα υστερούν. Περαιτέρω, οι αδύναμες προοπτικές κάνουν διστακτικούς και τους επενδυτές, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεν ρευστότητα στις αγορές, αλλά οι πραγματικές επενδύσεις στον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο γενικώς να υπολείπονται.
Το δεύτερο είναι η αδυναμία της Ε.Ε. Η υποτιθέμενη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη αντιμετωπίζει πλέον το φάσμα της ιαπωνοποίησης καθώς έχει μπλεχτεί σε μια άνευ προηγουμένου περιπέτεια θεσμικών περιπλοκών που αφορούν τη νομισματική και τις δημοσιονομικές πολιτικές, που δύσκολα κανείς μπορεί να δει λύση στο άμεσο μέλλον. Ο συνδυασμός περιοριστικών πολιτικών και διαρθρωτικών αλλαγών, παρά τις γερμανικές επιτυχίες, δεν φαίνεται να αποδίδει καρπούς μέχρι σήμερα. Το ευρωπαϊκό πρόβλημα δημιουργεί ανησυχίες και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου ο φυσικός μελλοντικός σύμμαχος βλέπει την Ε.Ε. να μη συμβάλλει στην αμερικανική μεγέθυνση.
Το τρίτο πρόβλημα αφορά τη φύση της τεχνολογίας. «Software is eating the economy», είναι η φράση που συχνά ακούγεται στα διεθνή φόρα. Με άλλα λόγια, η τεχνολογική επανάσταση φαίνεται επί του παρόντος να δημιουργεί λιγότερες θέσεις εργασίας από αυτές που καταστρέφει, με αποτέλεσμα όχι μόνο τη σχετική καθυστέρηση της απασχόλησης, αλλά και τον περιορισμό του συνολικού εισοδήματος.
Μια τέταρτη δυσκολία που προκύπτει μέσα στη θύελλα της παγκοσμιοποίησης είναι η λεγόμενη «μόνιμη στασιμότητα» (secular stagnation), την οποία έχει τονίσει επανειλημμένως ο καθηγητής Larry Summers. Πράγματι, ιδίως η αμερικανική οικονομία, παρά τις καλύτερες επιδόσεις του τελευταίου εξαμήνου, φαίνεται να μην μπορεί να ξεπεράσει τα όρια του εισοδήματος και της απασχόλησης της περιόδου πριν από την κρίση του 2008. Το πρόβλημα τώρα δεν αφορά αρχικά ή μόνο την πλευρά της ζήτησης.
Οι δυνάμεις της προσφοράς, όπως λιγότερο εργατικό δυναμικό λόγω γήρανσης, επέκτασης του βιολογικού βίου ή και αποστροφής στην εργασία, μαζί με περιορισμένη σχετικά καινοτομική δραστηριότητα, δημιουργούν εμπόδια στην επέκταση του δυνητικού προϊόντος, με αποτέλεσμα στο τέλος να υστερούν και οι επενδύσεις αφού οι επενδυτές δεν βλέπουν ισχυρή ζήτηση και αναμενόμενα κέρδη. Η απόδοση του κεφαλαίου περιορίζεται και το γεγονός αυτό συμπαρασύρει στα χαμηλά και το λεγόμενο φυσικό επιτόκιο. Παρατηρείται έτσι μια μόνιμη κατάσταση όπου, ενώ τα επιτόκια είναι κοντά στο μηδέν, οι επενδύσεις υστερούν. Την κατάσταση χειροτερεύει η πολιτική σε περιοχές όπως η Ε.Ε. όπου ασκείται ασφυκτικός έλεγχος στις δημοσιονομικές πολιτικές των χωρών-μελών, με αποτέλεσμα να αυξάνει η εθνική αποταμίευση αλλά να περιορίζεται η δαπάνη.
Ο πέμπτος κίνδυνος συνεχίζει να είναι οι ανισορροπίες στο διεθνές οικονομικό σύστημα και τα ρίσκα που προκύπτουν σχετικά με το τι μπορεί να γίνει εάν ένα μέρος ή μια μεγάλη χώρα αντιμετωπίσουν ξαφνική κατάρρευση. Η Κίνα τρέχει ήδη με έναν ρυθμό μεγέθυνσης που έχει δημιουργήσει υπερβολική επέκταση σε ορισμένους τομείς της οικονομίας, όπως η κτηματαγορά, ενώ και το τραπεζικό σύστημα μπορεί να αντιμετωπίσει, εξαιτίας του ανωτέρω ζητήματος, προβλήματα βιωσιμότητας. Ο τραπεζικός τομέας στην Ευρώπη θα συνεχίσει να ταλαιπωρείται από την αναγκαία απομόχλευση των ισολογισμών και αυτό θα πάρει καιρό, ενώ περικλείει και κινδύνους ξαφνικών καταρρεύσεων ιδιωτικών τραπεζών.
Τέλος, τα γεωπολιτικά προβλήματα έχουν πάρει φωτιά σε όλο τον κόσμο και ιδίως στη Μ. Ανατολή και την Αφρική. Υπάρχει μια αίσθηση που είναι διάχυτη ότι έχουν καταρρεύσει σταθερές και ισορροπίες και ότι έχουμε μπει σε έναν κύκλο χωρίς διεθνείς κανόνες και υπεύθυνες συμπεριφορές. Αυτό ήδη κλυδωνίζει πολλές οικονομίες, αλλά και εντείνει την αίσθηση ότι έχουμε μπει σε μια περίοδο άτακτης και απρόβλεπτης παγκοσμιοποίησης.
* Senior fellow, Brookings Institution, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
