Του Νικόλαου Α. Μπινιάρη*

Ο Αλμπέρ Καμί έγραψε το γνωστό αυτό έργο τη δεκαετία του 1940, περιγράφοντας μια πόλη όπου εμφανίζεται πανούκλα από αρουραίους που έρχονται να πεθάνουν σ’ αυτήν. Στην αρχή, οι κάτοικοι δεν αποδέχονται το γεγονός, αλλά όταν τα φαινόμενα γίνονται αμείλικτα, οι Αρχές αντιδρούν και η πόλη μπαίνει σε καραντίνα. Οι πολίτες χάνουν τον ρυθμό της ζωής τους και αντιδρούν, γιατί έχουν υποστεί προσωπικές απώλειες και συμφορές. Μια ομάδα ανθρώπων αποφασίζει να αντιδράσει και να σώσει όσους μπορεί. Τελικά, όλοι καταλαβαίνουν πως πρέπει να αντιδράσουν αποδεχόμενοι τη γενική συμφορά και ξεπερνώντας τις προσωπικές τους, μικρές ή μεγάλες, δυσκολίες. Η πανούκλα σιγά σιγά υποχωρεί και η πόλη γυρίζει στον παλιό ρυθμό της ζωής της.

Αν οι ποντικοί που εμφανίστηκαν από το πουθενά για να πεθάνουν στους δρόμους της πόλης είναι μια αλληγορία για το κακό, ένα κακό από την τυχαιότητα της φυσικής διαδικασίας, η ατομική πάλη των ηρώων αλλά και η συνολική των πολιτών μάς παρουσιάζει το καλό ή έστω ό,τι μπορεί να πετύχει η αλληλεγγύη σε μια κοινωνία που έρχεται να παλέψει και να αντιμετωπίσει αυτήν την καταστροφή. Η αποδοχή της ύπαρξης του κακού είναι η αρχή της συγκρότησης της αντίδρασης σε αυτή την καταστροφή. Η αρχική άρνηση δίνει την ευκαιρία στην πανούκλα να εξαπλωθεί και να αρχίσει τη μακάβρια δουλειά της.

Σήμερα βρισκόμαστε σε μια ιδιότυπη κατάσταση, όπου οι ποντικοί έχουν εμφανιστεί στους δρόμους και τις πλατείες του πλανήτη, αλλά ακόμα δεν έχουμε αντιληφθεί, δεν έχουμε αποδεχθεί, δεν θέλουμε να αποφασίσουμε για το τι πρέπει να κάνουμε.

Στη Δυτική Αφρική έχουμε μια πραγματική πανούκλα, ο Εμπολα, που εμφανίζεται και χάνεται από το προσκήνιο των ΜΜΕ ανάλογα με το αν κινδυνεύει ή όχι η Ευρώπη ή η Αμερική. Στην πραγματικότητα κινδυνεύει ένα μεγάλο μέρος της Αφρικής και η εξάπλωση της θανατηφόρας αυτής ασθένειας φαίνεται πως βρίσκεται σε έξαρση. Χώρες έχουν αποκλειστεί, πληθυσμοί έχουν απομονωθεί και προς το παρόν λύση δεν υπάρχει παρά η κλασική μέθοδος της καραντίνας.

Τι επέτρεψε όμως αυτή την εξάπλωση: γιατί στη Δυτική Αφρική; Εκεί η υλοτόμηση των δασών καταστρέφει δέκα εκατομμύρια στρέμματα δάσους τον χρόνο, δηλαδή το φυσικό οχυρό μεταξύ απομονωμένων χωριών και πόλεων. Η εξάπλωση του Εμπολα σε κάποια από αυτά το χωριά έχει μεταφερθεί στους αστικούς πληθυσμούς. Αυτή η πανούκλα πήρε τη μορφή μιας συλλογικής καταστροφής η οποία μεταφέρεται από χώρα σε χώρα.

Αλλά ταυτόχρονα με το Εμπολα υπάρχουν και άλλες πανούκλες, οι οποίες έχουν αρχίσει να χτυπούν την πόρτα μας. Στον κόσμο του Ισλάμ ένα κίνημα φανατικών αποκεφαλίζει, σταυρώνει και εξοντώνει πληθυσμούς και ομάδες στο όνομα ενός πολιτικού προγράμματος. Η εμφάνιση αυτής της απίστευτης θηριωδίας εν μέσω ενός δυτικού ουμανιστικού σκεπτικισμού και μιας σχετικιστικής αντίληψης του καλού και του κακού μάς έχει συνταράξει αλλά δεν μας έχει διεγείρει ώστε να αντιδράσουμε ή να συνειδητοποιήσουμε πως το μέλλον μας γίνεται πιο αβέβαιο και λιγότερο ανθρωπιστικό.

Τα δύο γεγονότα: η εξάπλωση του Εμπολα και η εμφάνιση μιας απάνθρωπης πολιτικής συμπεριφοράς ίσως δεν είναι συγκρίσιμα. Το ένα είναι μια φυσική καταστροφή και το άλλο μια ανθρώπινη διαστροφική αντίληψη της Ιστορίας. Και όμως και τα δύο έχουν μια κοινή βάση: την κατάλυση της οργάνωσης, της αλληλεγγύης, της πρόληψης και της ανθρώπινης διάστασης της ζωής μας.

Η κατάρρευση του δάσους και η έλλειψη υποδομών για να αντιμετωπιστεί μια τέτοια θανατηφόρα μεταδοτική ασθένεια, όπως η κατάρρευση οργανωμένων κοινωνιών με πολιτικά συστήματα τα οποία μπορούν να προσφέρουν λύσεις στα προβλήματα που θέτουν οι κοινωνίες, φέρνουν τους φορείς της πανούκλας στους δρόμους και τις πλατείες μας, διασπείρουν τα μικρόβια και του Εμπολα και του μίσους, της απανθρωπιάς και γύρω μας αρχίζει να διαφαίνεται η επιβολή της καραντίνας.

Τα αντισώματα για τον Εμπολα τώρα είναι το αντικείμενο έρευνας των εργαστηρίων. Το δεύτερο είδος είναι ακόμα πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Εχει ήδη διαφανεί πως είναι και αυτό μεταδοτικό σε κοινωνίες ή κράτη υπό διάλυση. Η Ουκρανία και η ίδια η Ευρώπη έχουν αρχίσει να βιώνουν μια παρόμοια κατάσταση, αλλά αν μελετήσουμε τον χάρτη, θα δούμε πολλές περιοχές να υποφέρουν από υπαρκτές ή από δυνάμει παρόμοιες καταστάσεις και από διαφορετικά είδη πανούκλας. Καταστάσεις που εξελίσσονται σε απάνθρωπες συγκρούσεις δίχως όρια.

Η αντίληψη της ευμενούς ή της επιστημονικής ουδετερότητας απέναντι σε ό,τι χαρακτηρίζεται καλό ή κακό είναι χαρακτηριστική για την εποχή μας. Για πολλούς διανοητές αλλά και για ένα μεγάλο μέρος των δυτικών κοινωνιών οι ηθικές κρίσεις μάλλον αποτελούν μια αναποτελεσματική μεθοδολογία για να αντιδράσουμε ή να αποδεχτούμε κάτι αξιολογικά.

Το καίριο ερώτημα είναι όπως ήταν πάντα: Πώς αξιολογείται ένας σκοπός και πώς τα μέσα για την επίτευξή του; Αν ο σκοπός μας θεωρείται «καλός» για μας, ισχύει άραγε το ίδιο για τους άλλους; Και ποια τα όρια των μέσων για την επίτευξη των «καλών» σκοπών; Είναι προφανές πως τα μικρόβια, είτε πραγματικά είτε ως εκφάνσεις μιας κοινωνικής δυστοπίας, έχουν αρχίσει να μας πολιορκούν.

Καιρός είναι να αποδεχτούμε πως η πανούκλα βρίσκεται εδώ. Το όρια για τα μέσα που έχουμε χρησιμοποιήσει ή θα χρησιμοποιήσουμε δεν προδιαγράφονται πλέον από κάποια ηθική θεωρία γιατί οι βάσεις τους, πλην της ωφελιμιστικής, έχουν αναιρεθεί. Απομένει μια απόφαση που δεν έχει ακόμη ληφθεί, γιατί οι συνθήκες αλλάζουν με τέτοια ταχύτητα ώστε δεν μπορούμε να συγκροτήσουμε ούτε καν το απειλητικό αντικείμενο που λέγεται πανούκλα.

………………………………………………………………………………………………………….

* Συγγραφέας. Τελευταίο έργο του «Το κάλεσμα της ερήμου»