Ο Φίνμπεργκ αποδίδει ευθύνες στην τεχνοκρατική εκπαίδευση για την αποδυνάμωση της κριτικής σκέψης, η οποία, όπως λέει, περιορίζεται κυρίως σε κλισέ και κυνικές διαπιστώσεις. Υπερασπίζεται το Ίντερνετ απέναντι σε ισοπεδωτικές κριτικές και υποστηρίζει ότι η αποδυνάμωση του εργατικού κινήματος και η κατάρρευση των σοσιαλιστικών ελπίδων ευθύνονται για τη σημερινή αποχή των πολιτών από την πολιτική.

Συνέντευξη στον Τάσο Τσακίρογλου

• Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών βλέπουμε μια παρακμή της κριτικής σκέψης. Σε ποιο βαθμό αυτό οφείλεται στην τεχνοκρατική εκπαίδευση και την κυριαρχία της τεχνοκρατικής αυθεντίας στις κοινωνίες μας;

Οπωσδήποτε η τεχνοκρατική τάση του εκπαιδευτικού συστήματος είναι εν μέρει υπεύθυνη για την όποια παρακμή παρατηρείται. Αυτήν την παρακμή τη βλέπουμε στο πολιτιστικό επίπεδο των δυτικών πληθυσμών. Την ίδια ώρα, αναρωτιέμαι εάν η υπόθεση πίσω από την ερώτησή σας είναι εντελώς σωστή. Οταν ήμουν φοιτητής, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, οι περισσότεροι Αμερικανοί ήταν ακόμα λιγότερο ικανοί για κριτική σκέψη απ’ ό,τι είναι σήμερα. Αυτός είναι ο λόγος που ο πόλεμος στο Βιετνάμ κόστισε τόσες ζωές προτού οι πολίτες τον βαρεθούν και του βάλουν ένα τέρμα. Είναι εκπληκτικό ότι οι θάνατοι των Βιετναμέζων είχαν τόσο μικρή πολιτική επίδραση στις ΗΠΑ, αλλά μου είναι δύσκολο να καταλάβω ότι έπρεπε να πεθάνουν 55.000 Αμερικανοί προτού οι συμπολίτες τους σταματήσουν τον πόλεμο. Πιστεύω ότι αυτό που έχει συμβεί πρόσφατα είναι πως η κριτική περισσότερο έχει περιοριστεί σε κλισέ και κυνισμό, παρά «μειώνεται». Το παράδοξο είναι ότι η τεχνοκρατική αυθεντία έχει συρρικνωθεί μαζί με την ικανότητα των πολιτών να κινητοποιούν τους πόρους της πολιτιστικής παράδοσης για να ασκήσουν πολιτική κριτική. Κινήματα για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, το Ιντερνετ και το ιατρικό σύστημα, τα οποία δεν θα μπορούσαμε να συλλάβουμε πριν από μία γενιά, έχουν δώσει τη δυνατότητα σε πολλούς ανθρώπους να ξεφύγουν από την τυφλή πίστη στην τεχνοκρατία, παρά το αυξανόμενο πολιτιστικό έλλειμμα.

• Σίγουρα το Ιντερνετ έχει προωθήσει την επικοινωνία και έχει προσφέρει νέες δυνατότητες για γνώση. Ομως αυτό που κυρίως βλέπουμε είναι ένα είδος αλλοτρίωσης και εθισμού της πλειονότητας των χρηστών. Πώς επηρεάζουν τα νέα τεχνολογικά μέσα τις πολιτιστικές αξίες των κοινωνιών μας;

Το Ιντερνετ είναι ένα πολύπλοκο και αντιφατικό φαινόμενο. Οι νέες δυνατότητες που βλέπουμε είναι άρρηκτα δεμένες με την αναπαραγωγή ανεπιθύμητων χαρακτηριστικών της κοινωνίας. Δεν πιστεύω ότι είναι πρέπον να καταδικάζουμε το Ιντερνετ γι’ αυτό, όπως κάνουν πολλοί διανοούμενοι σήμερα. Το Ιντερνετ μοιάζει με τους υπόλοιπους θεσμούς της κοινωνίας μας. Το πρόβλημα είναι η υπεραντίδραση στις αρχικές υπερβολικές προσδοκίες. Ονομάζουμε αυτές τις υπερβολικές προσδοκίες για επαναστατική επιρροή [κάποιου πράγματος] «υπερπροβολή». Ομως και η αντίθετη στάση συνήθως είναι το ίδιο μη ισορροπημένη όπως και η αρχική υπερβολική προσδοκία. Εν συντομία, το Ιντερνετ ενισχύει τόσο τον ατομικισμό όσο και τη συνεργασία, για το καλύτερο και για το χειρότερο, προσφέροντας καλύτερη πρόσβαση ατομικά στην πληροφόρηση, αλλά και νέους τρόπους επικοινωνίας σε μικρές ομάδες. Οι τελευταίες είναι το πραγματικά νέο χαρακτηριστικό του Ιντερνετ. Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνικής ζωής διεξάγεται σε μικρές ομάδες, αλλά η αλληλεπίδραση μεταξύ τους δεν μπορούσε να διαμεσολαβηθεί ηλεκτρονικά μέχρι που εμφανίστηκε το Ιντερνετ. Τώρα που υπάρχει αυτή η διαμεσολάβηση, όλα τα είδη των λειτουργιών μπορούν να μεταφερθούν στο διαδικτυακό περιβάλλον: επαγγελματικές συναντήσεις, διδασκαλία, πολιτική συζήτηση, κουτσομπολιό κ.λπ. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτό που τελικά κάνουν οι άνθρωποι είναι ασήμαντο και ότι χάνουν πολύ χρόνο μ’ αυτή την ενασχόληση. Εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, τότε αυτό το πρόβλημα είναι το ανθρώπινο είδος και όχι το Ιντερνετ.

• Η τεχνολογία προμηθεύει στο σύγχρονο κράτος τα πιο εξελιγμένα μέσα για την επιτήρηση και τελικά τον έλεγχο των ίδιων των πολιτών του, όπως μας έδειξε και η υπόθεση του Εντουαρντ Σνόουντεν. Μπορούν οι άνθρωποι να προστατευτούν απέναντι σ’ αυτές τις ολοκληρωτικές μεθόδους;

Η κρυπτογράφηση είναι πάντοτε δυνατή, αλλά δεν αποτελεί ακόμα την κυρίαρχη τάση. Απαιτεί από τους ανθρώπους σημαντική πρωτοβουλία και τεχνικές γνώσεις. Μια πιο πιθανή μορφή αντίστασης είναι το να απορρίπτουν οι χρήστες εμπορικές πλατφόρμες, όπως είναι το Facebook, οι οποίες συλλέγουν και αποθηκεύουν πληροφορίες που στη συνέχεια μοιράζονται με τις κυβερνήσεις. Πού βρίσκεται το ανοιχτό, μη εμπορικό, Facebook όταν το χρειαζόμαστε; Η επίδραση του δικτύου καθιστά δύσκολο το να αλλάξουμε την κυριαρχία του Facebook, αλλά όχι αδύνατο, όπως έχουμε δει με την κατάρρευση προγενέστερων μορφών πλατφόρμας, όπως το MySpace. Τελικά δεν είναι η επιτήρηση η βάση για μια ολοκληρωτική στροφή στις δημοκρατικές κοινωνίες, εάν αυτό συνέβαινε ποτέ, αλλά μάλλον η παθητικότητα των πολιτών μπροστά στην αδικία. Η άνοδος της ρατσιστικής τακτικής του αποδιοπομπαίου τράγου μπροστά στην οικονομική κρίση είναι κατά την άποψή μου πιο ανησυχητική από οποιαδήποτε τεχνολογική καινοτομία. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι κάποια δικτατορική μορφή κυριαρχίας μπορεί να επιβληθεί πιο εύκολα με τα σημερινά συστήματα επιτήρησης. Αυτό είναι άκρως ανησυχητικό και απαιτεί άμεση δράση.

• Εχετε πει ότι η τεχνολογία μπορεί να αλλάξει ρόλο και να χρησιμοποιηθεί για τον ακτιβισμό και την πολιτική. Ομως πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό, δεδομένης της αποχής των πολιτών από την πολιτική και της ανικανότητας των κομμάτων να τους κινητοποιήσουν;

Ο κυνισμός στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης φαίνεται να δικαιολογείται από την αποτυχία των κομμάτων να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους, όπως γινόταν κάποτε. Το Ιντερνετ μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο σε πεδία της πολιτικής δράσης, όπως ο περιβαλλοντισμός, στα οποία τα ριζοσπαστικά επιχειρήματα αποκλείονται από την κυρίαρχη συναίνεση. Μακροπρόθεσμα, τέτοιοι περιθωριακοί αγώνες μπορούν να γίνουν κυρίαρχοι και να αλλάξουν την πολιτική ατζέντα ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτό έγινε στις ΗΠΑ με τον κίνημα Occupy, το οποίο οργανώθηκε κυρίως μέσω του Ιντερνετ. Αυτό το κίνημα έβαλε το θέμα της ανισότητας στην πολιτική ατζέντα, από την οποία ήταν αποκλεισμένο για δεκαετίες.

• Σήμερα υπάρχει μεγάλη ανησυχία για το μονοπώλιο που έχουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ στη διαμόρφωση της πολιτικής σκέψης. Για ένα μεγάλο διάστημα υπήρξαν ελπίδες ότι αυτό το μονοπώλιο θα ήταν όλο και περισσότερο ευάλωτο, εξαιτίας του εκδημοκρατισμού του Ιντερνετ. Ωστόσο, αυτές οι ελπίδες δεν φαίνεται να γίνονται πραγματικότητα. Ποια είναι η εξήγησή σας;

Δεν πιστεύω ότι είναι σωστή αυτή η παρατήρηση. Υπήρξαν αυξημένες προσδοκίες για το Ιντερνετ και τώρα η απογοήτευση τείνει να υπερτονίζει τις αποτυχίες. Ζούμε σε μια πολύ πιο ανοιχτή κοινωνία από πριν. Αυτό σημαίνει ότι ζούμε σε μια περισσότερο πολιτικοποιημένη κοινωνία. Η αποδυνάμωση του εργατικού κινήματος και η κατάρρευση των σοσιαλιστικών ελπίδων, και όχι το Ιντερνετ, ευθύνονται για την παρακμή του πολιτικού ακτιβισμού. Πρέπει να αντισταθούμε στην τάση να κατηγορούμε το Ιντερνετ για τα πάντα. Ο κοινωνικός κόσμος είναι πολύ πιο σύνθετος.

• Δεδομένου του γεγονότος ότι οι πλούσιοι θα έχουν πάντα πρώτοι πρόσβαση στα τελευταία ιατρικά επιτεύγματα (μηχανική, ηλεκτρονική, χημική και γενετική πρόοδος), πιστεύετε ότι οδεύουμε σε μια κοινωνία του 21ου αιώνα πιο άνιση από οποιαδήποτε άλλη προγενέστερη;

Σίγουρα όχι πιο άνιση από οποιαδήποτε προκαπιταλιστική κοινωνία, αλλά, ναι, όσον αφορά τον καπιταλισμό, αυτό φαίνεται πολύ πιθανό, όπως φαίνεται από την κατανομή του εισοδήματος. Ηδη βρισκόμαστε για τα καλά στον δρόμο για να ξεπεράσουμε τα επίπεδα ανισότητας του 19ου αιώνα. Βέβαια το εάν οι πιο ουτοπικές προοπτικές για γενετική βελτίωση εκείνων που θα μπορούν να πληρώσουν γι’ αυτήν θα γίνουν πραγματικότητα, είναι μια άλλη ιστορία. Ακόμα και χωρίς αυτές τις ευφάνταστες τεχνολογίες, είναι ήδη δυνατό να διακρίνουμε μια σημαντική διαφορά στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων.

……………………………………………

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1943, κατέχει σήμερα την Εδρα Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Σάιμον Φρέιζερ του Βανκούβερ. Σπούδασε Φιλοσοφία υπό τον Χέρμπερτ Μαρκούζε στο Πανεπιστήμιο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας. Συμμετείχε στα γεγονότα του Γαλλικού Μάη το 1968, δραστηριοποιούμενος μέσω της Νέας Αριστεράς, και εξέδιδε το περιοδικό Alternatives. Η βασική συμβολή του Φίνμπεργκ στη Φιλοσοφία της Τεχνολογίας είναι το αίτημά του για «δημοκρατικό μετασχηματισμό της τεχνολογίας», θέμα που πραγματεύεται στο βιβλίο του «Transforming Technology».