Του Gabriel Colletis*

 

Στην πρόσφατη ομιλία του στις 13 Σεπτεμβρίου στη Θεσσαλονίκη, ο επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας, για πρώτη φορά παρουσίασε μια ποσοτική εκτίμηση του προγράμματος του κόμματός του. Αυτό αποτελεί αναμφίβολα σημαντικό βήμα στην ελληνική πολιτική σκηνή. Η ελληνική κυβέρνηση «καλωσόρισε» αυτό το βήμα με τον δικό της τρόπο, απαγορεύοντας τη μετάδοση από την «κρατική» τηλεόραση της ομιλίας του αρχηγού του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, της πρώτης πολιτικής δύναμης στη χώρα μετά τις πρόσφατες εκλογές.

 

Ο σχεδιασμός εσόδων και δαπανών: μια σοβαρή δουλειά

 

Η ποσοτικοποίηση και σχεδίαση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ δείχνει, αν και πλέον είναι αυτονόητο, ότι το κόμμα θεωρεί πως είναι σε θέση να κυβερνήσει τη χώρα και ετοιμάζεται γι’ αυτό, εκτιμώντας το κόστος και τους πόρους της πολιτικής που προτίθεται να πραγματοποιήσει και παρουσιάζονται στον ισολογισμό (13,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως).

 

Να διευκρινίσουμε ότι ο επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ δεν περιορίστηκε μόνο στην εκτίμηση των δαπανών και των εσόδων της πολιτικής που το κόμμα του προτίθεται να εφαρμόσει. Ο Αλέξης Τσίπρας ανέφερε, επίσης, την επιθυμία να βάλει τέλος στην ιδιωτικοποίηση και να αποκαταστήσει τον κατώτατο μισθό και τα εργασιακά δικαιώματα όπως ίσχυαν πριν από τις περικοπές και τα μέτρα για την απορρύθμιση, που εφάρμοσαν οι διαδοχικές κυβερνήσεις από το 2008-2009. Ανακοίνωσε επίσης τον εκδημοκρατισμό της ελληνικής πολιτικής, αναφέροντας τη δυνατότητα δημοψηφισμάτων που θα επιτρέψουν στον ελληνικό λαό να ασκήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας σε μέτρα ή πολιτικές που θεωρεί εσφαλμένες.

 

Η καταπολέμηση φοροαποφυγής – φοροδιαφυγής και τα κονδύλια της Ε.Ε.

 

Οσον αφορά τα έσοδα, τα οποία ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ προτίθεται να χρησιμοποιήσει, μεγάλο μέρος των αναμενόμενων πόρων θα προέρχονται από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της είσπραξης των καθυστερούμενων οφειλών προς τις φορολογικές αρχές και τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης από επιχειρήσεις και ιδιώτες. Εξαιρουμένων των εσόδων, που μπορεί να αναμένονται από μια πιο αποφασιστική δράση ενάντια στη φοροδιαφυγή (μερικές φορές εκτιμάται πάνω από 10% του ΑΕΠ), τα αναμενόμενα έσοδα (3 δισ. ευρώ) σε σχέση με τα οφειλόμενα ποσά μπορούν να θεωρηθούν λογικά, δεδομένης της σημασίας των συσσωρευμένων χρεών από επιχειρήσεις και ιδιώτες (αντίστοιχα 40 και 23 δισ. ευρώ το 2013).

 

Ωστόσο, τα τρία δισεκατομμύρια, που αναμένει ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα είναι εύκολο να μπουν στα δημόσια ταμεία εξαιτίας αιτιών που εξακολουθούν να υπάρχουν, οι οποίες είναι εκείνες που παρήγαγαν αυτήν την απώλεια εσόδων: η φορολογική διοίκηση, που παραμένει κακώς οργανωμένη, η έλλειψη προθυμίας πληρωμής του φόρου, που εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα, σε μια χώρα όπου οι πολίτες έχουν μάθει, σε βάθος χρόνου και εις βάρος τους, ότι η ορθή χρήση των δημόσιων πόρων δεν είναι πάντα ο κανόνας. Να παρατηρήσουμε ότι οι γαλλικές φορολογικές αρχές κατάφεραν να εισπράξουν, από τον Ιούνιο του 2013 μέχρι σήμερα, λιγότερο από 2 δισεκατομμύρια ευρώ από τα μέτρα «δημοσιονομικής προσαρμογής», που αφορούν τη φοροδιαφυγή Γάλλων πολιτών με την απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων στο εξωτερικό.

 

Ενα άλλο σημαντικό μέρος των αναμενόμενων εσόδων, για τη χρηματοδότηση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, θα προκύψει από τα ταμεία της Ε.Ε., ιδίως από το ταμείο χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης (από το τμήμα των πόρων που διατίθενται για την Ελλάδα) ύψους 3 δισ. ευρώ και διαφόρων ταμείων (συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου) κινητοποιούμενα στο πλαίσιο του «εθνικού στρατηγικού πλαισίου αναφοράς» που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των «πολιτικών συνοχής» (3 δισ. ευρώ). Να σημειώσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ο μόνος πολιτικός παράγοντας στην Ευρώπη που επιθυμεί να κινητοποιήσει πόρους από το ταμείο χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης. Ο νέος Γάλλος υπουργός Οικονομίας, Εμανουέλ Μακρόν, εξέφρασε πρόσφατα την ίδια ιδέα. Στην Ελλάδα, είναι πιθανό ότι το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία έχουν παρόμοιους στόχους. Δεν είναι βέβαιο ότι θα είναι εύκολα αποδεκτό από τη γερμανική κυβέρνηση.

 

Ανθρωπιστική κρίση, οικονομική ανάπτυξη και στήριξη της απασχόλησης

 

Οσον αφορά τις δαπάνες, αυτές αφορούν τρεις άξονες. Ο πρώτος είναι μία έκτακτη απάντηση στην ανθρωπιστική κρίση με 2 δισ. ευρώ (κάλυψη δαπανών ηλεκτρικού ρεύματος για 300.000 οικογένειες που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, φορολογικές ελαφρύνσεις για καύσιμα οικιακής χρήσης, επιδότηση για σίτιση σε άπορες οικογένειες, βοήθεια για τους συνταξιούχους, χαμηλότερες τιμές εισιτηρίων για τους μακροχρόνια ανέργους κ.λπ.). Ο δεύτερος άξονας αφορά την υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης, με 6,5 δισ. ευρώ και περιλαμβάνει, ειδικότερα, την κατάργηση των φόρων ακίνητης περιουσίας για τους μικρούς ιδιοκτήτες και την αύξηση του ορίου του φορολογητέου εισοδήματος για φυσικά πρόσωπα. Μια νέα επενδυτική τράπεζα θα δημιουργηθεί όπως επίσης και ειδικές τράπεζες για την κάλυψη αναγκών ειδικής χρηματοδότησης. Ο τρίτος άξονας αφορά την απασχόληση με χρηματοδότηση αξίας 5 δισ. ευρώ. Ιδιαίτερα αναμένεται να δημιουργηθούν 300.000 θέσεις εργασίας στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, και σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Αυτές οι θέσεις εργασίας θα αφορούν κυρίως τους νέους και τους μακροχρόνια ανέργους άνω των 35 ετών.

 

Αναμφισβήτητα, η ανάπτυξη του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ είναι σε καλό δρόμο και μπορούμε να χαιρετίσουμε αυτήν την πρώτη προσπάθεια σχεδιασμού, η οποία εκφράζει την επιθυμία να προταθούν ρεαλιστικοί στόχοι που μπορούν να χρηματοδοτηθούν. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύουμε ότι το έργο της προετοιμασίας του ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, τόσο από την πλευρά των δαπανών και των επενδύσεων που θα πρέπει να γίνουν όσο και από την πλευρά των πόρων που θα πρέπει να αναζητηθούν.

 

Τα μέτρα που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι στη σωστή κατεύθυνση αλλά παραμένουν ημιτελή. Τα μέτρα αυτά πρέπει να επεκταθούν σημαντικά για να επιτρέψουν στην Ελλάδα να εφαρμόσει ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Η αναίρεση των αναποτελεσματικών και άδικων μέτρων (σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο), που εφαρμόστηκαν από την περίοδο 2008-2009, κινδυνεύει να σημάνει ότι η νέα κυβέρνηση στοχεύει απλά στην επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκές καθότι η κατάσταση στην Ελλάδα επιδεινώθηκε μεν μετά το 2008, αλλά δεν ήταν και πριν καλή: τα δημόσια ελλείμματα αποτελούν πρόβλημα που δεν μπορεί να αγνοηθεί, όμως το τεράστιο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου είναι πολύ πιο σοβαρό. Η Ελλάδα εξάγει λίγα και εισάγει πολλά, απαντώντας με εισαγωγές σε μεγάλο μερίδιο των αναγκών της.

 

Η επείγουσα ανάγκη για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης

 

Η Ελλάδα χρειάζεται ένα σχέδιο ανάπτυξης και όχι απλά μερικές μονάδες οικονομικής μεγέθυνσης (οι οποίες θα είναι ωστόσο ευπρόσδεκτες). Ενα νέο μοντέλο ανάπτυξης για την Ελλάδα θα πρέπει επίσης να στοχεύει σε μια ανανέωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, υπακούοντας σε κάποιες βασικές αρχές: την ικανοποίηση των αναγκών του ελληνικού πληθυσμού (τρόφιμα, υγεία, στέγαση, κινητικότητα), την αναγνώριση των ικανοτήτων όλων όσων εργάζονται (και να μη θεωρείται πλέον η εργασία ως κόστος), τον εκδημοκρατισμό της αποστολής και των λειτουργιών των επιχειρήσεων, την στήριξη των δραστηριοτήτων σε τοπικό επίπεδο, την προστασία της φύσης. Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να εμπνεύσουν τη βιομηχανική πολιτική, αλλά και τις πολιτικές για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, τις πολιτικές έρευνας και καινοτομίας, έχοντας ως στόχο την προώθηση της ενδογενούς περιφερειακής ανάπτυξης, το χωροταξικό σχεδιασμό και τις μεταφορές (υποδομές).

 

Οι πολιτικές αυτές θα χρειαστούν την κινητοποίηση πολύ σημαντικών πόρων (οικονομικών και ανθρώπινων) σε μεσοπρόθεσμο/μακροπρόθεσμο επίπεδο. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να προσδιοριστούν αυτοί οι πόροι.

 

Αυτοί οι πόροι δεν θα πρέπει να αναζητηθούν από συμπληρωματικές εισφορές, προερχόμενες από τον ελληνικό λαό που στη συντριπτική πλειοψηφία του έχει υποστεί σοβαρή υποβάθμιση των συνθηκών ζωής λόγω των πολιτικών λιτότητας. Αν και ασφαλώς μπορούν να βρεθούν πολλοί πόροι από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της φορολογικής απάτης, αυτό δεν απαλλάσσει μια κυβέρνηση καθοδηγούμενη από τον ΣΥΡΙΖΑ από την ανάγκη να σκεφτεί και να εφαρμόσει την ολοκληρωμένη φορολογική μεταρρύθμιση, που η Ελλάδα χρειάζεται και που θα πρέπει να βασιστεί σε μια διοίκηση της οποίας η αναδιοργάνωση είναι αναπόφευκτη. Οι δύο γενικές αρχές της φορολογικής μεταρρύθμισης πρέπει να είναι αφενός η αναδιανομή-μείωση των ανισοτήτων και αφετέρου η διεύρυνση της βάσης των χρηματοδοτήσεων των δημόσιων υπηρεσιών, των οποίων η λειτουργία θα πρέπει επίσης να βελτιωθεί σημαντικά, αφού αξιολογηθούν από τους χρήστες τους (υγεία, εκπαίδευση, ενέργεια, μεταφορές).

 

Οι χρηματοδοτήσεις από την Ε.Ε. είναι μια άλλη πηγή χρηματοδότησης των επενδύσεων, που η Ελλάδα θα πρέπει να απορροφήσει μέσα στο πλαίσιο ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου. Αυτό αφορά τα δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, αλλά θα πρέπει να ισχύει και για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που δεν θα είναι σε θέση να αναβάλλει επ’ αόριστον τη χρηματοδότηση προγραμμάτων μεγάλης κλίμακας, ιδίως στον τομέα της απαραίτητης οικολογικής μετάβασης.

 

Το ζήτημα του χρέους

 

Οπως εξέφρασε σωστά ο Αλέξης Τσίπρας στην ομιλία του στη Θεσσαλονίκη, το ζήτημα του δημόσιου χρέους και των τόκων δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ο Τσίπρας σωστά υπενθύμισε ότι το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού χρέους θα πρέπει να ακυρωθεί και ότι η εξόφληση του μη απεχθούς χρέους να γίνει με βάση τη «ρήτρα ανάπτυξης», δηλαδή βασίζοντας το ποσόν της αποζημίωσης όχι σε πιθανά πλεονάσματα του προϋπολογισμού, αλλά στην πραγματική ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων, ούτως ώστε τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται με το χρέος και τους τόκους να προσδιοριστούν σωστά. Είναι απαραίτητο να υπενθυμίσουμε ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι περίπου 175% του ΑΕΠ, ποσό ανώτερο των 300 δισ. ευρώ. Οι τόκοι αντιπροσωπεύουν περίπου το 5% του ΑΕΠ, δηλαδή λίγο λιγότερο από 10 δισ. ευρώ ετησίως. Συνεπώς το ελληνικό κράτος πληρώνει πολλές δεκάδες δισ. ευρώ ετησίως στους πιστωτές του για την αποπληρωμή του χρέους και των τόκων του.

 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εδώ βρίσκεται η κύρια πηγή χρηματοδότησης για το νέο μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας. Γιατί εκείνοι που πληρώνουν το χρέος είναι φτωχοί και υποδουλωμένοι και θα παραμείνουν έτσι. Εκείνοι που κατέχουν το χρέος είναι πλούσιοι και θα εξακολουθούν να πλουτίζουν. Ο Σόλων στην αρχαία Ελλάδα το είχε καταλάβει όταν, στην εποχή του, είχε απαγορεύσει τη δουλεία λόγω χρεών. Η απαγόρευση αυτή έγινε με την εφαρμογή της σεισάχθειας, δηλαδή την απελευθέρωση των χρεών, την απαγόρευση κάθε χρέους εγγυημένο με το πρόσωπο του οφειλέτη και την απαγόρευση της πώλησης ενός ελεύθερου Αθηναίου, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του. Ο Αριστοτέλης, στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία, παραθέτει τα εξής λόγια του Σόλωνα: «Εχω καταφέρει να επιστρέψουν στην Αθήνα, στην πατρίδα τους, που ιδρύθηκε από τους θεούς, πολλοί άνθρωποι που πωλήθηκαν [...] υπέστησαν ανάξια δουλεία και ένιωσαν τρόμο απέναντι στη διάθεση των δεσποτών τους, τους απελευθέρωσα».

 

Ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας έχουν ακόμα λίγους μήνες για να αναλογιστούν το απελευθερωτικό μήνυμα του Σόλωνα και να προετοιμαστούν για ένα σοκ, που πιθανότατα θα είναι το σκληρότερο αυτών που αναμένονται στη διάρκεια της θητείας τους και που δεν θα μπορεί να απαντηθεί παρά μόνο με μία ισχυρή λαϊκή κινητοποίηση στην Ελλάδα και αλλού στην Ευρώπη.

 

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

* Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης, συγγραφέας του βιβλίου «Εξω από την κρίση. Για μια χώρα που μας αξίζει!», Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2014