Του Παντελή Κυπριανού*

Αφήνω κατά μέρος το Μνημόνιο και τις επιπτώσεις του στη λήψη των αποφάσεων και τη λειτουργία της Δημοκρατίας μας. Αφήνω ακόμη κατά μέρος πρακτικές που αποβλέπουν να βλάψουν τον αντίπαλο, όπως η χρηματοδότηση των κομμάτων, ή να ενισχύσουν, έστω και με παλαιοκομματικό τρόπο, τη θέση των κυβερνώντων στους κρατικούς μηχανισμούς, μέσω της επιλογής των στελεχών.

Υποτίθεται ότι η κρίση που περνάμε, χρέους αλλά όχι μόνο, πέρα από τη διεθνή διάσταση, είναι παράγωγο και εγχώριων ανορθολογισμών. Προϋπόθεση, επομένως, για την υπέρβασή της είναι η διόρθωση κακώς κειμένων, όσο γίνεται, και ο εξορθολογισμός τους. Πεποίθησή μου, τα τελευταία χρόνια οι στρεβλώσεις δεν μειώνονται αλλά αβγατίζουν. Στέκομαι σε τέσσερις κατηγορίες ανορθολογικών αποφάσεων και πρακτικών που οδηγούν τη χώρα σε νέες παθογένειες.

Πρώτη κατηγορία. Μέρος των κυβερνώντων μας διαπνέεται από νεοφιλελεύθερες ιδέες. Είναι ενάντια στον κρατικό παρεμβατισμό και υπέρ του ιδιωτικού και του ατομικού. Δικαίωμά τους. Αντί όμως να θέσει ρητά ότι θέλει περαιτέρω ψαλίδισμα του Δημοσίου (το πόσο παραμένει μυστήριο) προσφεύγει σε πρακτικές ακατανόητες. Χαρακτηριστική η τρέχουσα αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Χωρίζονται εκ προοιμίου σε τρεις κατηγορίες. Το 25% πρέπει να είναι καλοί, το 60% μέτριοι και το 15% κακοί. Ετσι και η αξιολόγηση ως μέσο λογοδοσίας απαξιώνεται και οι αξιολογούμενοι γίνονται τουλάχιστον δύσπιστοι απέναντι σε μια εξουσία μάλλον μη ορθοφρονούσα και άδικη. Ποιος, στη συνθήκη αυτή, είναι διατεθειμένος να αξιολογήσει με τον τρόπο αυτό, όταν εύλογα σκέφτεται ότι έτσι μπορεί να σπρώξει τον υφιστάμενό του στη έξοδο;

Δεύτερη κατηγορία. Οι παλινωδίες των κυβερνώντων καλλιεργούν προσδοκίες, μετά απογοητεύσεις και τελικά δημιουργούν ένα περιβάλλον ανασφάλειας για τους πολίτες. Τα παραδείγματα πλείστα: δηλώσεις για άμεση έξοδο από την κρίση, από το Μνημόνιο, μετεγγραφές σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Θα μείνω σε ένα ζήτημα που μπορεί να αποδειχθεί επώδυνο: την τράπεζα θεμάτων στο Λύκειο. Είναι αυτονόητο ότι με τη μετατροπή των εξετάσεων από τοπικές σε εθνικές θα αυξάνονταν οι μη επιτυχόντες –εκτός και αν οι εξετάσεις ήταν για τα μάτια του κόσμου. Ποιος ο στόχος του μέτρου; Να μην πάνε πολλοί στο Λύκειο; Αυτό αντίκειται στη στρατηγική της Λισαβόνας. Να πάνε περισσότεροι στα ΕΠΑΛ; Μα η κυβέρνηση τα απαξίωσε πλήρως. Να στραφούν σε ιδιωτικά ΙΕΚ; Οι αποκλειόμενοι είναι οι πιο άποροι. Ετσι ή αλλιώς, με την τράπεζα θεμάτων βγήκαν «βοηθήματα», κάποιοι έβγαλαν πολλά χρήματα, οι γονείς πλήρωσαν και πολλά παιδιά στράφηκαν στα φροντιστήρια. Πιθανολογώ ότι το μέτρο θα ατονήσει. Αξιοπιστία;

Τρίτη κατηγορία. Για να προσεταιριστούν ψηφοφόρους οι κυβερνώντες, ανέχονται και ενθαρρύνουν (παλιά πρακτική, που πήρε διαστάσεις) δημοσίους υπαλλήλους να κάνουν δεύτερη και τρίτη δουλειά. Οι εκπαιδευτικοί κάνουν φροντιστήρια ή αναζητούν προγράμματα. Αλλες κατηγορίες (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί…) μπορούν να δουλέψουν και στον ιδιωτικό τομέα. Ετσι, αυξάνουν τα εισοδήματά τους και έχουν λιγότερους λόγους να δυσανασχετούν με τους κυβερνώντες. Πέρα από την προσήλωση στη δουλειά, το μεγάλο πρόβλημα εδώ είναι η σύγχυση ρόλων, χρήση δημοσίων μέσων για ιδιωτικούς σκοπούς και η επένδυση στην πιο προσοδοφόρα απασχόληση. Ενδεικτικά, δεν είναι λίγοι οι εκπαιδευτικοί που βλέπουν την εκπαίδευση σαν πάρεργο και τους μαθητές/φοιτητές σαν πελάτες. Το πρόβλημα λύνεται με απλούς και σαφείς κανόνες, αλλά έτσι θα δυσαρεστούνταν ορισμένοι, καθώς θα μειώνονταν τα εισοδήματά τους.

Τέταρτη κατηγορία. Πρόκειται για τη συνήθη πρακτική των κυβερνώντων να ομνύουν στο κοινό καλό και ταυτόχρονα να ευνοούν συγκεκριμένες ομάδες και άτομα. Ο λόγος είναι εμφανής. Πελατειακές σχέσεις ή αναζήτηση υποστήριξης από ισχυρές ομάδες που μπορούν να βοηθήσουν ή να ψηφίσουν. Σε πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, αλλά και στον Τύπο, έγινε εκτενής συζήτηση για σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων ευνοϊκών για επιχειρηματίες. Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για τη διαφορετική μεταχείριση ομάδων, ενδεικτικά τις καθαρίστριες του ΥΠΟΙΚ και τους δικαστικούς. Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ότι τέτοιοι είδους πρακτικές πολλαπλασιάζουν τις εξαιρέσεις και έτσι αντίκεινται σε κάθε δημοκρατική λογική που εδράζεται σε έλλογους κανόνες.

Τα προαναφερθέντα θα μπορούσαν να αποδοθούν σε ποικίλους λόγους: εκλογικό άγχος, ιδεολογικές αγκυλώσεις, συντεχνιακές πιέσεις, προσωπικές σχέσεις, κυβερνητικές αρρυθμίες. Ανεξάρτητα από τους λόγους, τα αποτελέσματα είναι απτά: κονιορτοποίηση της κοινωνίας, αύξηση των εντάσεων, αποτροπή από την ανεύρεση συλλογικών λύσεων. Αλλιώς, όποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες.

…………………………………………………………………………………….

* Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών