Του Νικόλαου Α. Μπινιάρη*
Ο μαύρος χρυσός είναι το αίμα της παγκόσμιας οικονομίας για τον απλό λόγο πως ολόκληρη η παραγωγή αγαθών βασίζεται στην ενέργεια. Καμία χώρα, πλούσια ή φτωχή, δεν μπορεί να ελπίζει σε οικονομική ανάπτυξη ή αύξηση δίχως ενέργεια. Βέβαια, ο «βασιλιάς» το κάρβουνο είναι πάντα παρών, αλλά αυτός δεν μπορεί να υποκαταστήσει το πετρέλαιο στη διακίνηση ανθρώπων και προϊόντων.
Από το 1960 εμφανίστηκε στο προσκήνιο η θεωρία της «κορυφής» της παραγωγής πετρελαίου, δηλαδή το σημείο από όπου η παραγωγή θα άρχιζε να μειώνεται και άρα οι τιμές να ανεβαίνουν. Μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει συμβεί γιατί η τεχνολογία της εξόρυξης έχει προχωρήσει στη δυνατότητα να αντλεί πετρέλαιο από μεγάλα βάθη και να εξάγει περισσότερο από πηγάδια που είχαν θεωρηθεί μη εκμεταλλεύσιμα. Πέραν αυτού, η νέα τεχνολογία της διάσπασης πετρωμάτων τα οποία περιέχουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο δημιούργησε νέες πηγές εξόρυξης, κυρίως σε ΗΠΑ και Καναδά.
Το πετρέλαιο είναι μια ευχή, μια κατάρα, η ευκαιρία κάποιοι να γίνουν πολύ πλούσιοι, κάποιοι να υποφέρουν, είναι η αιτία πολέμων και εγκλημάτων, στήριξης αυταρχικών πολιτευμάτων, είναι καταστροφή του περιβάλλοντος.
Εχουμε ζήσει εποχές αφθονίας του πετρελαίου σε χαμηλές τιμές. Εχουμε ζήσει εποχές εμπάργκο το 1973 και το 1979 και υψηλών τιμών με αρνητικές επιπτώσεις για την οικονομία μας. Για χώρες όπως η Ελλάδα αλλά και πολλές άλλες, το πετρέλαιο αποτελεί οικονομική αιμορραγία του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών και συνάμα μια σημαντική παράμετρο του κόστους της παραγωγής μας.
Το πετρέλαιο όμως σήμερα, πέραν των τεράστιων οικονομικών επιπτώσεων που ενέχει η υψηλή ή χαμηλή τιμή του, είναι μια αιτία ανηλεών πολέμων είτε με όπλα είτε μέσω των οικονομικών επιπτώσεών του. Από το 1986 έως το 1998 η τιμή του πετρελαίου ήταν $18-25/βαρέλι. Το 2008 έφτασε τα $147/βαρέλι. Στη συνέχεια έπεσε για να φτάσει τα 40 και στη συνέχεια για να ανεβεί κατά την «αραβική άνοιξη». Από το 2011 παρέμεινε στην περιοχή των $100/βαρέλι.
Από τις αρχές Ιουνίου η τιμή του μαύρου χρυσού άρχισε να πέφτει. Από τα $115/βαρέλι (υψηλό του 2010) σήμερα είναι στα $80. Γιατί το πετρέλαιο έπεσε; Μια αιτία είναι η αύξηση της παραγωγής στις ΗΠΑ και η δραστική μείωση των εισαγωγών της. Μια δεύτερη αιτία είναι η επιβράδυνση της παραγωγής παγκοσμίως και ως εκ τούτου η μείωση της ζήτησης. Μια τρίτη εκδοχή η είναι υπερπροσφορά λόγω της αύξησης παραγωγής πέραν των ορίων χωρών-μελών του ΟΠΕΚ λόγω δημοσιονομικών αναγκών χωρών όπως η Βενεζουέλα και η Νιγηρία.
Υπάρχει όμως και μια εκδοχή η οποία θέλει το πετρέλαιο να πέφτει διότι η Σαουδική Αραβία έχει κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσία. Ρίχνοντας την τιμή του πετρελαίου στα $80/βαρέλι, μειώνονται τα έσοδα της Ρωσίας της οποίας ο προϋπολογισμός βασίζεται στις εξαγωγές ενέργειας. Για τη Σαουδική Αραβία, η προστασία της Ρωσίας στο καθεστώς Ασαντ ήταν και είναι μια τεράστια πρόκληση εναντίον της. Αυτή τη στιγμή που η Ρωσία βρίσκεται σε δύσκολη οικονομική θέση λόγω των κυρώσεων Ε.Ε. και ΗΠΑ, οι Σαουδάραβες μπορούν να ανταποδώσουν την πρόκληση αλλά και να παράσχουν υπηρεσίες στις ΗΠΑ στην αντιπαράθεση Πούτιν-Δύσης.
Θα πρέπει επίσης να αναλύσουμε τον εμφύλιο της Συρίας όχι μόνον στη βάση της αντιπαράθεσης θρησκευτικών διαφορών του Ισλάμ αλλά και παρατηρώντας τους δρόμους του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που θα μπορούσαν να περάσουν από τη Συρία. Ο ένας είναι φυσικό αέριο και πετρέλαιο οπό το Ιράν και το Ιράκ στη Μεσόγειο και από εκεί στην Ευρώπη και ο άλλος φυσικό αέριο κυρίως από Κατάρ και Εμιράτα προς την Ευρώπη. Ο πρώτος είναι ο σιιτικός άξονας ενέργειας και ο δεύτερος ο σουνιτικός. Οι αγωγοί και οι θρησκευτικές διαφορές δρουν παράλληλα και τρέφουν η μία την άλλη. Η εξάπλωση του «Χαλιφάτου» σε Ιράκ και Συρία έχει επιτευχθεί έχοντας ως βάση ένα εκτεταμένο λαθρεμπόριο πετρελαιοειδών από πηγές της Συρίας τις οποίες εκμεταλλεύεται το Ισλαμικό Κράτος. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία έχει αναπτύξει καλές σχέσεις με το Ιρακινό Κουρδιστάν επιτρέποντας σε αυτό την πώληση πετρελαίου από τον αγωγό του Τσεϊχάν. Οι κυρώσεις κατά του Ιράν είναι στην ουσία κυρώσεις κατά του ενεργειακού τομέα του Ιράν και σημαίνουν απαγόρευση επενδύσεων και πώλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Στο Αφγανιστάν, η σύγκρουση για τον έλεγχό του δεν είναι απλά μια σύγκρουση ισλαμιστών και Δύσης αλλά ένα πολύπλοκο παιχνίδι για τον έλεγχο της διόδου πετρελαίου και φυσικού αερίου από την κεντρική Ασία προς την Αραβική Θάλασσα από λιμάνια του Πακιστάν. Σε αυτό το πολύπλοκο ψηφιδωτό, τα συμφέροντα είναι πολύπλοκα και αντιφατικά. Και η Κίνα και η Ινδία έχουν ρόλο αλλά και το ίδιο το Πακιστάν έχει άμεσο συμφέρον να ελέγξει το Αφγανιστάν.
Οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν. Για πόσο θα διατηρηθούν αυτές οι τιμές; Κάποιοι ειδικοί υπολογίζουν για δύο χρόνια, όσο δηλαδή η Σαουδική Αραβία μπορεί άνετα να υποστεί τη μείωση των εσόδων της από τα $100 στα $80. Στο μεταξύ, η κατάσταση αυτή μπορεί να ανατραπεί άρδην εάν το «Χαλιφάτο» επεκταθεί, αν η Σαουδική Αραβία υποστεί επιθέσεις, αν το Ιράκ διαλυθεί ή αν υπάρξει κάποια ανάφλεξη κάπου αλλού.
Για την ελληνική οικονομία, θα ήταν ευτύχημα αν οι τιμές πέσουν πιο κάτω και διατηρηθούν χαμηλά για πολύ. Βέβαια, η χαμηλή τιμή του μπορεί να καθυστερήσει την όποια ανάπτυξη μπορεί να υπάρξει από πιθανά κοιτάσματα στον ελλαδικό χώρο. Αυτή είναι η ειρωνεία της ιστορίας. Ως καταναλωτές η χαμηλή τιμή μάς ευνοεί. Ως πιθανούς παραγωγούς μάς δυσκολεύει.
* Συγγραφέας
