Τρίτη ματιά
Του Πέτρου Μανταίου
Το Γκάζι με το Γκαζοχώρι μαζί και του Ψυρρή ήταν από τις πρώτες περιοχές που επισκέφτηκα, τότε που άρχισα να ψάχνω, γύρω στο ’81-’82, υπολείμματα και μνήμες της παλιάς Αθήνας –«λείψανα παλιών άστρων και γωνιές αραχνιασμένες», όπως τα λέει θαυμάσια ο Ελύτης. Ημουν με τον παντοτινό φίλο, τον Αντώνη Ταβάνη, έβδομος χρόνος εφέτος που λείπει από την παρέα, λάτρης και αυτός των αθηναϊκών περιπλανήσεων που, λίγα χρόνια μετά, τις έκανε τέχνη: γλυπτική βγαλμένη από ερείπια ύλης και χρόνου. Το μεγάλο κακό με τους φίλους της καρδιάς όταν χάνονται, το μεγάλο κενό που μένει, είναι ότι αφήνουν εσένα μόνο μάρτυρα της κοινής σας πορείας!
Θυμάμαι ήταν ένα γλυκό απογευματάκι στο Γκαζοχώρι, άνοιξη προς καλοκαίρι, γιατί στα σπίτια ήταν ανοιχτά τα παράθυρα, απ’ όπου ακουγόταν δυνατή μουσική: τουρκική, που την έσπαγαν ο Καζαντζίδης με τον Μανώλη Αγγελόπουλο. Φοβισμένος κόσμος στα κατώφλια, προπαντός οι γυναίκες, αρκετές με καλυμμένο πρόσωπο. Ελάχιστες οι αποκρίσεις στις «καλησπέρες» μας. Την άλλη μέρα, που ρώτησα, έμαθα πως οι περισσότεροι κάτοικοι, τότε, στο Γκαζοχώρι ήταν μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης, Ελληνες υπήκοοι, στην πιο μόνιμη, ίσως, από τις εσωτερικές μεταναστεύσεις τους.
Επειδή ακριβώς στο Γκάζι, στο Δημοτικό Εργοστάσιο Φωταερίου, έβρισκε κανείς δουλειά εύκολα. Γιατί με άλλη τόση ευκολία έφευγε. Δεν έβλεπε την ώρα να φύγει από μια δουλειά βαριά, ανθυγιεινή∙ πολλές φορές, ιδίως παλαιότερα, πέρα από τα όρια της ανθρώπινης αντοχής! Αυτή τη σκληρή πραγματικότητα αποτυπώνει εναργέστατα, στα 120 και πλέον χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου, 1862-1984, η μόνιμη πινακίδα στην καγκελόπορτα της κύριας εισόδου, στην Πειραιώς: «Ζητούνται Εργάται»!
Με αυτή την ανθρώπινη αίσθηση ολοένα και ζωηρότερη, με την αίσθηση οσμής και ανάσας του ανθρώπινου μόχθου και λαχτάρας για ζωή ακόμα και με μεροκάματα καταφρόνιας. Με αυτή την αίσθηση επαφής με τον μακρινό, ανώνυμο, άγνωστο άνθρωπο, τον μεροκαματιάρη νοικοκύρη, περιερχόμουν τους χώρους του παλαιού Εργοστασίου Φωταερίου –από τον Ιανουάριο Βιομηχανικό Μουσείου Φωταερίου– σε μια εξαιρετικής επιμέλειας ανασύσταση, ανάσταση νοητή και περιήγηση στο χώρο, το χρόνο και την Ιστορία.
Καθώς, πέρα από τα λίγο ή πολύ γνωστά συμβάντα, τα οράματα και τη θέληση κάποιων πρωτοπόρων να συγκροτήσουν τη χώρα∙ όλα έχουν τη θέση τους στο μουσείο. Πέρα απ’ αυτά και μέσα απ’ αυτά, πίσω από μηχανές και εγκαταστάσεις, διαχέεται η παρουσία όσων εργάστηκαν εκεί, αιώνα και πλέον. Η μεγάλη, νομίζω, επιτυχία του μουσείου, η… ενανθρώπισή του! Ηταν τόσο δύσκολη η έξοδος από το Φωταέριο με σύνταξη, που τον τυχερό οι συνάδελφοί του τον εόρταζαν… επικηδείως (υπάρχει κινηματογραφικό ντοκουμέντο)! Τον ξάπλωναν σε τάβλα, κάλυπταν το πρόσωπό του με το βιβλιάριο συνταξιοδότησης και τον περιέφεραν, μόλις βαστώντας τα γέλια, στην αυλή του εργοστασίου, σ’ ένα ανεπανάληπτο… ξόδι (νεκρώσιμη ακολουθία) στη ζωή!
