ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ
Η νομπελίστα συγγραφέας της προμαοϊκής Κίνας
Toυ Δημήτρη Γκιώνη
Ηταν από τους συγγραφείς που διαβαζόταν μετά μανίας –κυρίως τις δεκαετίες του ’50 και του ’60– και εδώ στην Ελλάδα (τότε που η ανάγνωση ήταν το κυριότερο πνευματικό καταφύγιο). Πόσοι τη θυμούνται σήμερα και αναζητούν τα βιβλία της; (Φαίνεται, και στην περίπτωσή της, το Νόμπελ Λογοτεχνίας που της απονεμήθηκε –δίκαια- το 1938 δεν αποτελεί διαβατήριο για την αθανασία. Τους μισούς τουλάχιστον από αυτούς που το έχουν πάρει, από το 1901, τους έχει φάει το σκοτάδι, σε αντίθεση με άλλους που αγνοήθηκαν. Γνωστά πράγματα, όπως και η σκοπιμότητα που κάποιες φορές έχει εξυπηρετήσει. Τρανταχτό παράδειγμα η απονομή, το 1953, στον Ουίνστον Τσόρτσιλ για τα «Απομνημονεύματά» του.)
Πρόκειται για την Περλ Μπακ, που στις 6 Μαρτίου συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από τότε (1973) που άφησε τα εγκόσμια – στα 81 της. Ηταν η συγγραφέας που μας γνώρισε την προμαοϊκή – προκομμουνιστική Κίνα. Μολονότι γεννημένη στο Χίλσμπορο της Βιρτζίνια, βρέθηκε, μωρό ακόμη, με τους πρεσβυτεριανούς ιεραπόστολους γονείς της στην Κίνα, που υπήρξε δεύτερη πατρίδα της.
Η Κίνα τότε
Εμαθε κινεζικά παράλληλα με τη μητρική της γλώσσα και μεγάλωσε με συνομήλικά της Κινεζόπουλα. Εφηβη επέστρεψε στη Βιρτζίνια, σπούδασε εκπαιδευτικός και ξαναγύρισε στην Κίνα, όπου εργάστηκε ως καθηγήτρια αγγλικών. Το 1917 παντρεύτηκε τον αγρονόμο και ιεραπόστολο Τζον Μπακ, χώρισε το 1934, για να παντρευτεί τον επόμενο χρόνο τον Νεοϋορκέζο εκδότη Ρίτσαρντ Ουόλς (κρατώντας ωστόσο το επίθετο Μπακ). Εκτοτε εγκαταστάθηκε οριστικά στη Νέα Υόρκη.
Αρχισε να δημοσιεύει διηγήματα και άρθρα σχετικά με την Κίνα το 1923 και συνέχισε με μυθιστορήματα. Το 1932 της απονεμήθηκε το βραβείο Πούλιτζερ κι έξι χρόνια αργότερα το Νόμπελ.
Η Κίνα της Μπακ δεν είναι εκείνη των ειδυλλιακών τοπίων, του στοχασμού και των αυτοκρατόρων. Είναι ρεαλιστική, ρημαγμένη από πλημμύρες, καταστροφικούς ανέμους και πολέμους. Οι πράξεις των ηρώων της είναι ρυθμισμένες από αυστηρούς κανόνες, συνήθειες, θρησκευτικές πεποιθήσεις. Κεντρικός άξονας, η κυριαρχική επίδραση της γης. Της γης που τους θρέφει και στην οποία θα καταλήξουν. Διαβάζοντας τα άκρως γλαφυρά έργα της έχεις την αίσθηση ότι είναι γραμμένα από Κινέζο. Μερικοί τίτλοι –και στα ελληνικά- από τα 45 έργα της: «Δράκου γέννα», «Κάτω από το βλέμμα του Βούδα», «Ανατολικός και δυτικός άνεμος», «Η μάνα», «Οι γιοι», «Ο πατριώτης», «Το ψωμί των ανθρώπων», «Το παιδί που δεν μεγάλωσε ποτέ».
Εκτός από το συγγραφικό της έργο, η Μπακ διακρίθηκε για τη μεγάλη κοινωνική και ανθρωπιστική της δράση. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε το Ιδρυμα Περλ Μπακ, με σκοπό τη βοήθεια και την ανακούφιση παιδιών με διανοητικά προβλήματα από ασιατικές χώρες.
«Αυτό που όρισε τις λογοτεχνικές μου προσπάθειες είναι το κινεζικό και όχι το αμερικανικό μυθιστόρημα. Η πρώτη ιδέα για το τι είναι διήγημα, πώς λες και πώς γράφεις μια ιστορία, μου ήρθε από την Κίνα, και θα ήταν αχάριστο να μην το αναγνωρίσω», ομολόγησε κατά την απονομή του Νόμπελ, στη μακροσκελή ομιλία της, με την οποία έδινε μια σαφή εικόνα για την παραδοσιακή κινεζική λογοτεχνία.
«Ιμπεριαλίστρια»
«Στην Κίνα το μυθιστόρημα ούτε ήταν ούτε θεωρήθηκε ποτέ τέχνη κι ούτε ποτέ Κινέζος συγγραφέας είδε τον εαυτό του ως καλλιτέχνη», είπε ακόμη. Το κινεζικό μυθιστόρημα, διευκρίνισε, «γράφτηκε στο λαϊκό ιδίωμα γιατί οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούσαν να διαβάσουν και να γράψουν και τα μυθιστορήματα έπρεπε να είναι γραμμένα έτσι ώστε όταν διαβάζονταν φωναχτά, να είναι κατανοητά από πρόσωπα που μπορούσαν να επικοινωνήσουν μόνο μέσω του προφορικού λόγου. Η αυγή του κινεζικού μυθιστορήματος άρχισε μ’ αυτόν τον απλό τρόπο». Η αμοιβή του αναγνώστη ήταν κάποιες δεκάρες από τους ακροατές.
Οι συγγραφείς των ιστοριών αυτών ήταν ανώνυμοι: «Μια ιστορία αναπτυσσόταν μέσα από διαδοχικές εκδοχές, σαν μια δομή πλασμένη από πολλά χέρια. Σ’ αυτή την παράδοση γεννήθηκα και ανατράφηκα ως συγγραφέας».
H μαοϊκή «πολιτιστική επανάσταση», ωστόσο, αποκήρυξε την Μπακ ως «αμερικανική πολιτιστική ιμπεριαλίστρια», η δε χήρα του Μάο και Κινέζοι αξιωματούχοι δεν της επέτρεψαν να επισκεφθεί την Κίνα με τον πρόεδρο Νίξον το 1972.
(Αρκετά στοιχεία, από το βιβλίο «Ενας αιώνας Νόμπελ», επιμέλεια Θανάσης Νιάρχος, εκδόσεις «Καστανιώτη», 1999)
………………………………………………………………………………………………………………………………….
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Κι εκεί που κάποιοι αιθεροβάμονες ονειρεύονταν έναν κόσμο με τους θνητούς να εργάζονται όσο γίνεται λιγότερο (γιατί τότε για ποιους είναι τα μηχανήματα;), να αμείβονται καλύτερα και να έχουν χρόνο να ψυχαγωγηθούν (ήταν και ο «υπαρκτός» που το συντηρούσε), προέκυψε η κρίση. Απαντοχή, για μια ακόμη φορά, οι απέναντι – με τον σκεπτικισμό ωστόσο που συνοδεύει τα ναι και τα όχι τους.
***
«Με το να γράφεις σαχλαμάρες, γιατί το πρόβλημα είναι ότι όλοι γράφουμε σαχλαμάρες, όλοι λέμε ανοησίες, όμως το μεγάλο πρόβλημα είναι σε ποιο βαθμό μπορείς να τις ελέγξεις. Γιατί για όλους όσους γράφουν πιστεύω ότι η μεγάλη δυσκολία βρίσκεται στην αφαίρεση, όχι στην πρόσθεση λέξεων, ώστε το αποτέλεσμα να έχει συνοχή, να έχει αυτό που έλεγαν οι παλιοί, το έχει πει και ο Αριστοτέλης και ισχύει για πάντα πιστεύω: να έχει αρχή, μέση και τέλος». Από μεστή συνέντευξη του ποιητή Τίτου Πατρίκιου στον σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλο, στο «Εντευκτήριο», το εκ Θεσσαλονίκης ανθεκτικό (ηλικίας αισίως 25 ετών) λογοτεχνικό περιοδικό, που εκδίδει ο Γιώργος Κορδομενίδης.
***
Από τη συγγραφέα και μεταφράστρια Αμυ Μιμς, σύζυγο του Μίνου Αργυράκη, το ακόλουθο σημείωμα: «Τελικά αφαιρέθηκαν ορισμένα άστοχα σχόλια από το συνοδευτικό κείμενο του ιστορικού τέχνης στην έκθεση σχεδίων του Μίνου Αργυράκη στην γκαλερί Xippas. Εκτιμώντας την εντιμότητα της υπεύθυνης της γκαλερί, θα της προτείνω συνεργασία με δικά μου αντίτυπα του λευκώματος που αποκαλύπτουν όλες τις άλλες πτυχές του καλλιτέχνη».
ΚΑΙ… Μόνο το γεγονός ότι, παρ’ όλα αυτά, διαβιοίς αποτελεί τεκμήριο.
